Upośledzenie umysłowe- pojęcie i ewolucja poglądów
Wiele osób używa zamiennie takich terminów, jak: niedorozwój umysłowy, zahamowanie rozwoju umysłowego, obniżenie sprawności intelektualnych, opóźnienie rozwoju umysłowego oraz niepełnosprawność umysłowa, ostatnio zaś zaburzenia w uczeniu się. Niedorozwój Polsce istnieje tendencja do zastępowania terminu niedorozwój umysłowy terminem niepełnosprawność umysłowa.
Oligofrenia- jedna z pierwszych definicji upośledzenia umysłowego Kraepelina (1915),grupa złożonych pod względem etiologii, obrazu klinicznego i zmian morfologicznych anomalii rozwojowych, która posiada wspólną podstawę patogenetyczną, a mianowicie totalne opóźnienie rozwoju psychicznego.
Wszystkie dysfunkcje można podzielić na globalne i parcjalne. Podział Kostrzewskiego.
Globalne dysfunkcje intelektualne:
Upośledzenie umysłowe (w tym niedorozwój umysłowy i demencja),
Zahamowanie rozwoju umysłowego (sytuacyjne, okresowe i trwałe),
Obniżenie poziomu intelektualnego (sytuacyjne, okresowe i trwałe),
Opóźnienie rozwoju intelektualnego- ogólny poziom inteligencji i zachowania przystosowawczego jest istotnie niższy o dwa odchylenia standardowe
Parcjalne dysfunkcje intelektualne:
Upośledzenie jednej lub kilku funkcji, przy ogólnym prawidłowym rozwoju umysłowym (w tym niedorozwój tej zdolności bądź jej ubytek w wyniku otępienia wysypkowego,
Zahamowanie rozwoju określonej funkcji,
Obniżenie rozwoju określonej funkcji,
Opóźnienie rozwoju określonej funkcji
Do tej kategorii dysfunkcji należy zaliczyć zaburzenia ekspresji mowy, fonologiczne, wybiórcze zaburzenia w zakresie percepcji wzrokowej, słuchowej słów, wzrokowo- słuchowej, wzrokowo- ruchowej, pamięci sekwencyjnej słuchowej, wzrokowej, wzrokowo- słuchowej itp., które w efekcie warunkują dysleksję, dysortografię, dysgrafię i inne.
W 1959 Amerykańskie Towarzystwo ds. Niedorozwoju umysłowego opublikowało podręcznik przygotowany przez Rocka Hebera, który określił niedorozwój umysłowy jako niższy niż przeciętny ogólny poziom sprawności intelektualnych, który powstaje w okresie rozwojowym i wiąże się z zaburzeniami w zachowaniu przystosowawczym.
W 1959 usunięto etykiety: idiotyzm, imbecylizm, i debilizm, określające trzy stopnie niedorozwoju umysłowego, oraz wprowadzono 4 następujące stopnie: głęboki, znaczny, umiarkowany, lekki, oparte na odchyleniach standardowych charakterystycznych dla zastosowanej skali pomiaru inteligencji.
W definicji podano, iż niższy niż przeciętny ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego powstaje w okresie rozwoju, okresem tym nazwano czas przed 16.rokiem życia.
Heber do definicji upośledzenia umysłowego pierwszy raz wprowadzono w 1961 termin zachowanie przystosowawcze, czyli efektywność jednostki w przystosowaniu się do naturalnych i społecznych wymogów środowiska, w którym ona żyje. Upośledzenie w zakresie zachowania przystosowawczego ujawnia się w postaci zaburzeń w zakresie jednej lub więcej dziedzin tj.:
Dojrzewania,
Uczenia się,
Przystosowania społecznego.
Heber podaje, że najczęściej zaburzenia występują u osób upośledzonych zakresie wszystkich dziedzin. Uważał również, że najlepszą techniką pomiaru zachowania przystosowawczego jest Skala Dojrzałości Społecznej E. A. Dolla.
Edgar Doll, uczony amerykański wyróżnia 6 kryteriów traktuje wszystkie w powiązaniu, gdy ma orzekać o niedorozwoju umysłowym. Jego definicja, więc zawiera następujące elementy:
niedojrzałość społeczną,
spowodowaną prze niską sprawność umysłową,
niedojrzałość charakterze rozwojowym,
nie przemijającą w miarę dojrzewania,
pochodzenia konstytucjonalnego,
nieodwracalną (Clarke i Clarke, 1969)
Wyjaśnia tę definicję, jako:
brak umiejętności utrzymania siebie bez uciekania się do pomocy środowiska,
niski stopień rozwoju umysłowego,
zahamowanie sprawności intelektualnych trwałe i będące konsekwencją choroby lub urazu,
nie zmienia się, chociaż organizm dojrzewa pod względem fizycznym,
ujawnia dziedziny, stan zahamowania rozwoju,
stan ten jest nieodwracalny.
W 1973 r. J. Grossman upośledzenie umysłowe zdefiniował jako istotnie niższy niż przeciętny ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego, współwystępujący wraz z zaburzeniami w zachowaniu przystosowawczym, powstały w okresie rozwojowym. Przy czym „istotnie niższy” oznaczał poziom niższy o dwa odchylenia standardowe. Za górną granicę okresu rozwojowego przyjęto 18,a nie 16 lat. Ta definicja jak poprzednie podkreśla konieczność uwzględnienia przy rozpoznaniu niedorozwoju umysłowego- zachowania przystosowawczego Grossman tym terminem określił: efektywność lub stopień, w jakim jednostka realizuje wymogi niezależności osobistej i odpowiedzialności społecznej, jakiej się od niej oczekuje stosownie do jej wieku życia i środowiska. Podana definicja niedorozwoju umysłowego nie nawiązuje do etiologii, a zatem nie wiąże niedorozwoju umysłowego z uwarunkowaniami biologicznymi czy psychospołecznymi. Nie implikuje również prognozy. Podkreślono, iż niedorozwój umysłowy nie jest ani chorobą, ani syndromem, ani też symptomem. Jest on stanem niepełnosprawności, ujawniającym się w zachowaniu jednostki, uwarunkowanym wieloma czynnikami w Polsce definicja ta obowiązywała od 01.01.1981r.
W 1977 ukazało się siodme wydania podręcznika po red. Grossmana, które zawierało tylko niewielkie poprawki.
W 1983 r. ukazło się ósme wydanie, także pod red. Grossmana. Wprowadzono ważną informację, by przy rozpoznawaniu niedorozwoju umysłowego uwzględniać błąd pomiaru zastosowanej skali inteligencji. Ponieważ błędy wynoszą 5 punktów, stąd też przesunięto granicę ewentualnej diagnozy niedorozwoju umysłowego do 75.
W 1992 ukazało się dziewiąte wydanie podręcznika pod zmienionym tytułem `Niedorozwój umysłowy. Definicje. Klasyfikacja i Systemy Pomocy'. Podaje on następującą definicję:” niedorozwój umysłowy charakteryzuje się istotnie niższym niż przeciętnym funkcjonowaniem intelektualnym, z jednocześnie występującym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności przystosowawczych: porozumiewania się, samoobsługi, trybu życia domowego, uspołecznienia, korzystania z dóbr społeczno- kulturalnych, samodzielności, troski o zdrowie i bezpieczeństwo, umiejętności szkolnych, organizowania czasu wolnego i pracy. Niedorozwój umysłowy ujawnia się przed 18 rokiem życia.”
Mimo iż poprzednie definicje niedorozwoju umysłowego wskazywały na to, że ogólny poziom inteligencji i zachowanie przystosowawcze powinny mieć jednakowa wartość w diagnostyce upośledzenia umysłowego, to jednak praktycznie opierano się głównie na ilorazie inteligencji. Zmiana nazwy „zachowanie przystosowawcze” na „umiejętności przystosowawcze' przede wszystkim ma na celu rozszerzenie pojęcia zachowania przystosowawczego nowe kategorie zachowań, dotąd nie uwzględniane w badaniach, a zdaniem autorów są równie ważne. Ponadto autorzy sadzą, że wprowadzenie 10 kategorii będzie stymulować różnych badaczy do konstrukcji rzetelnych trafnych.
Korzystałam z :
J. Wyczesany „Pedagogika upośledzonych umysłowo”
„Roczniki pedagogiki specjalnej” tom 8, artykuł Kostrzewskiego