AUTORYTET ODRZUCANY, POSZUKIWANY, KREOWANY…
DEFINICJA: (bardzo zróżnicowana w znaczeniach słownikowych i zabarwieniach potocznych i emocjonalnych)
Słownik łacińsko-polski: auctoritas a) wzór, przykład b) postawa pełna godności c) powaga, znaczenie, wpływ, wpływowa osobistość…
Słownik wyrazów obcych: autorytet - powaga, wpływ, znaczenie, mir, arbiter, znawca, wyrocznia, alfa i omega…
Oksfordzki słownik filozoficzny - o osobie, instytucji mówi się, że ma autorytet, gdy jej władza uznana jest za prawowitą, a więc legitymuje się systemem norm.
Powszechna historia filozofii - Autorytet absolutny posiada tylko Bóg, jako Stwórca i cel stworzenia oraz jego przyczyna wzorcza. Człowiek przez uczestnictwo może posiadać a. nie absolutny i aspektowy.
Znamienne jest to, że wiele poważnych tego rodzaju słowników czy encyklopedii na Zachodzi nie zawiera tego pojęcia.
WSPÓŁCZESNE KWESTIONOWANIE I ODRZUCANIE AUTORYTETU
- Ze względu na demokratyzację, pluralizm i liberalizm, postrzega się teraz autorytet zdecydowanie negatywnie, jako formę presji, narzuconej władzy, ponieważ zakłada on trwałe uznanie czyjejś wyższości i podporządkowanie się czyjemu zdaniu. Jest on utożsamiany ze środkami przymusu i ograniczeniem wolności pojedynczego człowieka.
Myślenie nowoczesne bowiem odrzuca nieodwołalnie wszelkie instancje, które próbowałyby wyrokować, gdzie leży słuszność w obszarze opcji światopoglądowych, religijnych, moralnych, obyczajowych, estetycznych itp.
„Moje pokolenie to postmodernistyczny zlepek elementów od Sasa do Lasa: posthipisi, neopunki, yuppie, scauci, wyznawcy Kriszny i Straigh Edge, raperzy, entuzjaści Taize, grunge'owcy, heavymetalowcy, rockersi i inni. Łączy nas jedno - brak autorytetu" - (maturzystka)
Antypedagogika, a szczególnie twórca sławnej szkoły Summerhill A.S. Neil pisze: „Wzięliśmy się za tworzenie szkoły, w której pozwoliliśmy dzieciom na wolność bycia sobą. Aby to zrobić, musieliśmy się wyrzec wszelkiej dyscypliny, wszelkiego pouczania, sugerowania wszelkich instrukcji oraz wskazań moralnych i religijnych." Ową niewskazaną ingerencją jest przede wszystkim głos nauczania moralnego (porównywanego przez Neila obrazowo do głosu szatana), wyrządzający dziecku krzywdę poprzez wprowadzanie osądu moralnego dobra i zła, z intencją rozbudzenia w nim wyrzutów sumienia i poczucia winy, a następnie lęku. Zakłada on zbędność autorytetu nauczyciela, a nawet jego szkodliwość. Trzeba pozostawić dzieci samym sobie, a prawda i miłość wyłoni się z nich sama.
Pisze on „Walka o młodzież jest walką bezlitosną. Nikt nie może zostać neutralny. Półśrodki na nic się nie zdadzą. Sytuacja jest zbyt nagląca."
TRADYCYJNY AUTORYTARYZM - Dla zobrazowania tego poglądu na rolę autorytetu i posłuszeństwa parę zdań z tekstu generałowej Jadwigi Zamoyskiej „O wychowaniu" (1907)
„Dzieci trzeba łagodnie, ale stanowczo, od urodzenia wprawiać do posłuszeństwa bez tłumaczenia powodów rozkazu, tak jak się żołnierza mustruje, nie tłumacząc mu celu tej musztry. Trzeba je wdrażać do tego, by na skinienie, jak w wojsku, rozkazy wypełniały, bez ociągania się, bez wahania, nie dając czasu zwierzchnikom do powtórzenia rozkazu i by ich przynaglano. (…) Kto się słuchania bez wahania nauczy, ten później i rozkazywać będzie bez wahania, ten uniknie chwiejności tak szkodliwej, odkąd ludzi przestali rozumieć wartość posłuszeństwa. (…)Jeżeli pierwsza część wychowania polega na wyrobieniu bezwzględnego posłuszeństwa, następnie wszelkich starań przyłożyć trzeba do wyrobienia zdrowego osądu, prawego charakteru, pożądanej samodzielności do pokierowania własną rodziną, własnymi sprawami i i sprawą najważniejszą i najdroższą, służbą Bogu i Ojczyźnie."
CZY JEST MOŻLIWE WYCHOWANIE BEZ AUTORYTETU?
Leszek Kołakowski - „Istnieją przynajmniej dwie instytucje, które są zbudowane na zasadzie autorytetu i bez niego nie dają się wyobrazić: rodzina i szkoła. W obu działanie autorytetu redukuje się stopniowo do wieku dzieci. To jednak sprawy nie zmienia. Prawdą pozostaje, że zarówno moralne, jak intelektualne wychowanie musi zaczynać się od autorytetu i przez długi czas na nim się opierać. Wartości musi przekazać dzieciom szkoła i rodzina, gdyż nie są one wrodzone ani dane od natury."
Bogusław Wolniewicz - „Nie ma wychowania bez autorytetu. Modne od niedawna mrzonki o wychowaniu bezautorytetowym czy partnerskim są takim samym pedagogicznym nonsensem, jak w sferze motoryzacji samochód bezsilnikowy. Wychowanie stoi i upada wraz z autorytetem wychowawcy, a wychowanie szkolne - z autorytetem nauczyciela."
Norman Davies - „Jak zawsze, świat nie może funkcjonować bez uznanych autorytetów. Konieczny jest klimat dyscypliny społecznej, gdzie szacunek dla poszczególnych autorytetów pomaga uznaniu autorytetu w ogóle."
Z.Kwieciński - „Głównym wrogiem pedagogiki liberalnej jest ona sama ze swymi skłonnościami do zamieniania się w permisywizm wychowawczy, wyspowy pajdocentryzm i romantyzm humanistyczny, wyrzekający się działań dla wyraźnych celów i wartości, w końcu wpadający w objęcia takiego lub innego fundamentalizmu. (…) Bez założeń aksjologicznych, bez nauczyciela w roli przewodnika i organizatora zadań rozwojowych, bez wyobrażenia celów odnoszonych do modelu przyszłego społeczeństwa i kompetencji człowieka niezbędnych do aktywnego życia w tym społeczeństwie, w izolacji od dylematów sfery publicznej, czyni dzieci i młodzież podatne na totalizujące narracje ideologiczne spoza szkoły."
Norbert Sillama (Słownik psychologii) -Bez wpływu autorytetu występuja zakłócenia w procesie wychowania, osobowość pozostaje słaba i niespokojna, poziom świadomości moralnej jest niewystarczający, podmiot żyje w lęku, brak mu poczucia bezpieczeństwa.
ZASTĘPOWANIE AUTORYTETÓW
Wyrabianie poczucia czy stanu „bezautorytecia" nie jest bynajmniej stanem faktycznym, ale służy do kreowania nowych autorytetów: świętych zastępuje się idolami, mistrzów duchowych - mistrzami sportowymi, powagi moralne - niepowagą rozrywki, ludzi zasłużonych - błaznami karnawałowymi, duchownych - „kapłanami" tolerancji, ekologii, nowoczesnej magii. Dogmatykami politycznej poprawności.
AUTORYTETY ANONIMOWE
Hanna Arendt - „Odkąd utraciliśmy autentyczne, niepodważalne i wspólne wszystkim doświadczenia, wokół pojęcia autorytetu zaczęły narastać kontrowersje i niejasności."
Erich Fromm - „Do połowy XX w. społeczeństwach zachodnich funkcjonował autorytet jawny. Wiesz, kto nakazuje i zabrania: ojciec, nauczyciel, szef, król, oficer, duchowny, Bóg, prawo, sumienie moralne (…) mogę być posłuszny lub się buntować, zawsze wiemy, że istnieje autorytet, kto to jest, czego chce i jakie będą skutki mojego posłuszeństwa albo buntu. Dopóki istniał autorytet jawny, dopóki istniał bunt przeciw autorytetowi hamującemu, w walce przeciw niemu, w konflikcie z nakazami własnego sumienia rozwijała się osobowość, poczucie swojego ja. Obecnie człowiek traci poczucie siebie, bowiem zawładnął nim autorytet anonimowy, niewidzialny, wyalienowany. Nikt niczego nie żąda - ani osoba, ani idea, ani prawo moralne. A mimo to wszyscy się podporządkowujemy jak ludzie w społeczeństwach autorytarnych. Ów anonimowy autorytet to: zysk, konieczność gospodarcza, rynek, opinia publiczna, to co „się" robi, myśli, czuje. A co się robi, myśli i czuje? - „Powinienem robić, to, co wszyscy, muszę się więc dostosować, nie różnić się nie odstawać, być gotowym do zmiany, a zgodnie ze zmianami wzorca nie wolno mi pytać, czy mam słuszność, czy się mylę, lecz tylko czy jestem odpowiedni dostosowany. Nikt nie ma nade mną władzy, poza stadem, do którego należę i któremu się podporządkowuję."
Ową przytłaczającą anonimową władzą autorytetu jest także rynek, który nie cierpi podmiotów samostanowiących i autonomicznych - wszystkiego, co wymyka się jego kalkulacji i kontroli. „Produkuj, konsumuj, baw się wspólnie, maszeruj w nogę, bez pytań. To rytm życia."
SKŁADNIKI, CZYNNIKI AUTORYTETU
POWAGA - UMYSŁOWA , MORALNA, DUCHOWA i PRZEDMIOTOWA.
Na POWAGE UMYSŁOWĄ składa się : rzetelność wiedzy, szacunek dla prawdy, tożsamość z głoszonym przez siebie systemem prawd i zasad, ukazywanie wagi tego, co się głosi, czego się naucza, co się przeżywa, poznaje, wagi czasu, życia, wieczności ; egzekwowanie takiego poważnego stosunku u wychowanków.
Na POWAGĘ MORALNĄ składa się : poważny stosunek do wartości moralnych
( być autorytetem moralnym, a nie mieć wiedzę o moralności odpowiednio modyfikowanej ) ; mieć poczucie honoru i godności; przestrzeganie norm i zasad bez ostentacji; własna dojrzałość osobowa i pobudzanie do dojrzałości wychowanków; powaga wolności prawdziwej prowadzącej do odpowiedzialności i wierności.
Na POWAGĘ DUCHOWĄ : odniesienie własnego autorytetu nauczyciela - wychowawcy do Boga, od którego pochodzi wszelki ludzki autorytet, poczucie służebności wobec prawdy Bożej i człowieczej, a nie dowolne posługiwanie się nią ; tworzenie poczucia bezpieczeństwa, stabilności i wierności; tożsamość wiarą, Ojczyzną, tradycją; szacunek dla innych autorytetów.
UWAGA - Wobec coraz większej nieuwagi, powierzchowności, tymczasowości, stanów narkotycznych, hipnozy telewizyjnej, zbiorowych omamów, pogardy dla przeszłości - UWAGA jest drogą do mądrości, jest wtedy jej koniecznym warunkiem. UWAGA jako : ukazywanie i uczenie widzenia wszystkie w kontekście dziejowym, kulturowym, metafizycznym; jako demaskowanie sztucznych prawd, wzorców, opinii lansowanych przez media i uczenie tegoż; jako umiejętność słuchania wychowanków, innych ludzi, współczesnych proroków; jako czujność wobec zagrożeń, uwodzeń, zniewoleń; jako odkrywanie tych wartości, tych przejawów życia, tych ludzi, których media skazują na nieistnienie w świadomości publicznej ; jako swoiste wpatrywanie się, poznawanie i oswajanie wychowanków i uczenie tegoż, jako warunków miłości i przyjaźni; jako rzetelność, głębokość i rozległość wiedzy o czymś w opozycji do coraz popularniejszych „compact" i „instant", czyli wiedzy w pigułkach; jako umiejętność stawiania pytań i poszukiwania niełatwych odpowiedzi; jako widzenie i nauka widzenia treści poza narzucającą się formą lansowanych wzorców czy idoli.
ROZWAGA - Wobec powszechniejącego stylu tzw myślenia życzeniowego ( krańcowo subiektywnego i wręcz magicznego), a jednocześnie myślenia sterowanego i manipulowanego przez media i „polityczną poprawność"; wobec przewagi emocjonalnych osądów i wartościowań nad racjonalnymi - ROZWAGA cechować powinna w pierwszym rzędzie nauczycieli - wychowawców uczących myślenia i wartościowania. ROZWAGA jako: umiejętność oceniania rzeczywistości wbrew narzucającym się opiniom i modom, jako wierność podstawowym aksjomatom w wychowaniu, z dużą ostrożnością wobec pedagogicznego nowinkarstwa; jako gromadzenie doświadczeń i korzystanie z nich w sensie wnioskowania i wieloaspektowego widzenia zdarzeń ; jako zdolność w a ż e n i a słów cudzych i własnych; jako praca nad wiarygodnością własnych wypowiedzi; jako podejmowanie trudności i problemów, aby zrozumieć je i rozwiązać, a nie uciekać przed nimi; jako ostrożność przed zyskaniem statusu popularnego, wziętego, uwielbianego; jako tworzenie i prezentowanie s p ó j n e j wizji dziejów, człowieka, świata.
ODWAGA - Wobec popularnego (zwłaszcza wobec inteligencji) strachu przed napiętnowaniem przez „kapłanów", cenzorów , inkwizytorów „politycznej poprawności", czyli zyskaniem określenia; nietolerancyjnego szowinisty, dogmatyka, obskuranta, ksenofoba, nacjonalisty, religianta, etc. ; wobec przemocy kulturalnej mediów, terroru praw człowieka i praw dziecka ; wobec „dogmatu" otwartości, liberalności, koniecznej miłości do zwierząt i „kochających inaczej" - ODWAGA jest postawą autentycznego bycia sobą, jest dowodem nieustraszoności, jest znakiem sprzeciwu, jakim powinien być człowiek głoszący prawdę niezależną od „obowiązującego" myślenia. ODWAGA jako ; spokojna niezawisłość od tego, co narzucające się i narzucane; jako otwarty sprzeciw wobec „rechocących cyników"; jako wierne ważenie się na to , co trudne, prawie nieosiągalne, z pozoru przerastające siły; jako postawa stałości i śmiałości sprawdzona w sytuacjach trudnych, wymagających ofiarności, cierpienia, heroizmu; jako niezależność od poklasku, uznania, beneficjów; Jako heroiczne świadczenie przeciw złu, niesprawiedliwości, przemocy; jako nieustanne podejmowanie walki z lenistwem duchowym , umysłowym i moralnym własnym i wychowanków; jako budzenie w wychowankach podobnej odwagi, radykalizmu i bezkompromisowości - cech prawdziwej wolności w czas „ucieczki od wolności".
PROBLEMY Z AUTORYTETEM - TEMATY
1.„DOSTOJEŃSTWO RADOSNE I UŚMIECHNIĘTA POWAGA" - sympatyczne i ludzkie twarze autorytetu.
2.„LUBIĄ CZY SZANUJĄ?" - wypowiedzi uczniów o swoich nauczycielach i wychowawcach
3.„KTOŚ, KOGO CHCIELIBYŚMY SŁUCHAĆ I BYĆ MU POSŁUSZNI?" - cechy i warunki autorytetu dla młodzieży
4."IDOL, MISTRZ, GURU CZY PRZEWODNIK?" - różnice między autorytetami kreowanymi, uwielbianymi, uwodzącymi a rzeczywistymi.
5."DUCHOWE ŹRÓDŁA I PODSTAWY AUTORYTETU RODZICÓW" - istota IV przykazania Dekalogu
6."I MIEJ TU AUTORYTET!" - konflikty między rodzicami w zdobywaniu serc ich dzieci.
7."WSPANIALI NAUCZYCIELE" - świadectwa ludzi dojrzałych o swoich nauczycielach i mistrzach.
8. „NIEPODWAŻALNY I MAGICZNY AUTORYTET REKLAMY?"
- sposoby kreowania sztucznych autorytetów przez twórców reklam
9. „OBALANIE POSĄGÓW" - przyczyny kryzysu i kontestowania tradycyjnych autorytetów.
10. „UWAGA, POWAGA, ROZWAGA I ODWAGA" - składniki i czynniki autorytetu rodzica, nauczyciela, duchownego.
11. „JAK SIĘ BRONIĆ PRZED ANONIMAMI?" - wyrabianie krytycznego stosunku do anonimowych autorytetów reklamy, zbiorowych „przekonań" i dogmatów politycznej poprawności?
12. „Niezastąpiony?" - o ważności dobrze pojętego autorytetu w wychowaniu rodzinnym i szkolnym (ew. wywiad z pedagogiem-psychologiem)