Makroekonomiczne problemy bezrobocia.

Literatura:

Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. Makroekonomia, R. 27, „Bezrobocie”.

I. Definicje.

Określeniom przyporządkuj pojęcia:

Określenie (definicja)

Pojęcie

Osoby zatrudnione oraz zarejestrowani bezrobotni. Stosunek liczby bezrobotnych do całości zasobów siły roboczej. Stopa bezrobocia występująca w sytuacji, gdy rynek pracy jest w stanie równowagi. Bezrobocie spowodowane spadkiem globalnego popytu i produkcji. Bezrobocie, które pojawia się w sytuacji, gdy stawki płac realnych sztucznie (i długotrwale) utrzymywane są na poziomie wyższym od tego, który równoważyłby popyt na pracę i jej podaż. Minimalny poziom bezrobocia w gospodarce, którego nie można obniżyć w warunkach rozwiniętej, dynamicznej gospodarki. Zasoby tej grupy bezrobotnych obejmują głównie osoby krótkotrwale pozostające bez pracy, np. w związku ze zmianą miejsca pobytu, , kwalifikacji itd. Zależność między tzw. luką produktu realnego i potencjalnego i różnicą pomiędzy stopą bezrobocia naturalnego i rzeczywistego. Nurt w nauce makroekonomii, zalecający wykorzystanie instrumentów mikroekonomicznych m.in. do regulowania poziomu bezrobocia. Doktryna (kierunek) w polityce gospodarczej, postulujący, m.in. przejęcie przez rząd kontroli nad poziomem zatrudnienia i płac w gospodarce. Bezrobocie, które wynika głównie z niedostosowania struktury kwalifikacji poszukujących zatrudnienia i branżowo - terytorialnej struktury ofert pracy.

A. Prawo Okuna. B. Bezrobocie frykcyjne. C. Bezrobocie długookresowe D. Histereza. E. Bezrobocie naturalne/ stopa bezrobocia naturalnego. F. Bezrobocie strukturalne. G. Polityka dochodowa. H. Bezrobocie koniunkturalne (typu keynesowskiego). I. Bezrobocie klasyczne, czyli tzw. „dobrowolne”. J. Społeczny koszt bezrobocia. K. Krzywa Beveridre'a. L. Stopa bezrobocia. M. Siła robocza. N. Bezrobocie długookresowe.

UWAGA: Tablica zawiera cztery pojęcia, które nie pasują do żadnego z określeń (1.-10.).

II. Zadania.

Zadanie II.1.

W pewnym kraju zasoby siły roboczej wynosiły na początku roku 26.900 tys. osób, zaś bezrobocie wynosiło 2.900 tys. W ciągu roku dokonały się następujące zmiany na rynku pracy:

1. 600 tys. zrezygnowało z dalszego poszukiwania pracy;

2. 1.500 tys. zwolniono z pracy;

3. 100 tys. przeszło na emeryturę;

4. 700 tys. zrezygnowało na własne życzenie z pracy;

5. 2.000 tys. zatrudniono, bądź przywrócono do pracy (byli bezrobotni);

6. 500 tys. powróciło na rynek pracy i zarejestrowało się w urzędach pracy;

7. 100 tys. podjęło pracę (nie figurowali w rejestrach bezrobotnych).

Oblicz:

1. Ile osób zasiliło szeregi bezrobotnych w danym roku? O ile zmniejszyły się szeregi bezrobotnych?

2. Ile osób zasiliło, ile opuściło zasoby siły roboczej w tym kraju?

3. O ile zmieniła się wielkość zatrudnienia?

4. Jaki był stan siły roboczej i zatrudnienia na koniec roku?

Zadanie II.2.

Zmiany popytu na pracę i podaży pracy ilustruje poniższa tablica:

Tablica T.II.1

Płaca realna USD/h	Popyt na pracę	Podaż pracy	Siła robocza (W OGÓLE gotowi podjąć pracę)
1	130	70	101
2	120	80	108
3	110	90	115
4	100	100	122
5	90	110	129
6	80	120	136

Zakładamy, że płaca realna kształtuje się na poziomie 5 USD/h.

1. Jaka jest wielkość zatrudnienia?

2. Jaki jest poziom (wielkość) bezrobocia?

3. Ile wynosi bezrobocie przymusowe, ile bezrobocie dobrowolne?

Przyjmijmy, że pracownicy w swoich decyzjach o podjęciu (lub nie) pracy kierują się wysokością zarobków netto, stawka płacy jest zmienna (elastyczna), a podatek ma formę ryczałtową i wynosi 2 USD.

4. Jaki jest teraz poziom płac, dla którego rynek pracy jest w równowadze? UWAGA: w decyzjach (kalkulacjach) pracownicy przyjmują poziom płacy netto, pracodawcy koszt siły roboczej, czyli płace brutto.

5. Jaki jest w tych warunkach poziom zatrudnienia i bezrobocia? Czy mamy nadwyżkę popytu na pracę?

6. Ile wynosi bezrobocie przymusowe, ile bezrobocie dobrowolne?

Jeżeli zniesiono podatek dochodowy, to:

7. Ile wyniesie stawka płacy realnej, równoważąca rynek pracy?

8. Jaka będzie przy tym poziomie płacy wielkość zatrudnienia i bezrobocia?

9. Jaki charakter będzie miało bezrobocie?

Zadanie 3.II.

Skutki „szoku naftowego” dla rynku pracy.

W_R

AJ

LD_B LF

LD_A

B

A

O C D E F G L

W_R - poziom płac realnych; L - poziom zatrudnienia, liczba pracowników;

LD_A, LD_B - popyt na pracę;

AJ, LF - podaż/ zasoby siły roboczej.

OC, OD, OE, OF, OG - wielkości/poziomy zatrudnienia.

Założenia:

- rynek pracy znajdował się w momencie wyjściowym w stanie równowagi;

- wystąpił wzrost realnych cen ropy naftowej i niektóre przedsiębiorstwa, szczególnie te,

które zużywają dużo ropy lub produktów ropopochodnych, zaczęły szybko wykazywać

coraz niższą rentowność. Także ocena przyszłości staje się w takiej sytuacji coraz bardziej pesymistyczna, co nie pozostaje bez wpływu na zatrudnienie, płace realne itd.

1. Wskaż, która krzywa popytu na pracę ilustruje stan wyjściowy na rynku pracy, tzn. przed „szokiem naftowym”. Wskaż poziom zatrudnienia, jaki wówczas zapewniał równowagę na rynku pracy, a także odpowiedni dla tego stanu równowagi poziom płac realnych. Jeżeli występowało bezrobocie naturalne, podaj jego wielkość.

2. Po wystąpieniu „szoku naftowego” płace realne nie dostosowały się natychmiast do nowej sytuacji makroekonomicznej. Określ poziom zatrudnienia i bezrobocia.

Płace realne stopniowo dostosowały się do nowej sytuacji. Wyznacz poziom zatrudnienia i wielkość płacy realnej dla nowego stanu równowagi. Jaki będzie teraz poziom bezrobocia naturalnego? Rozmiary bezrobocia naturalnego będą inne, niż przed „szokiem naftowym”. Dlaczego?

KEYNESOWSKA TEORIA BEZROBOCIA

W_R

DL DL' SL

(AD )

( G)

N A B

W_R⁰

O L

Lr^O Lr¹

Poziomy odcinek krzywej SL (N-A-B) - ilustracja tezy o „lepkości”, czyli

sztywności płac nominalnych.

Bezrobocie

(model klasyczny)

W/P SL

E1' B E1

W/P 1

E2

W/P 2

DL1

DL2

O

N3 N2 N1 L

W/P - płace realne

L - liczba zatrudnionych (przy danym poziomie płacy realnej)

B - (N1-N3) rozmiary bezrobocia przy realnej stawce płac W/P1

zmianie popytu na pracę DL1 => DL2

E1,E2 - równowaga rynku pracy przy danym poziomie płac realnych

DL - popyt na pracę przy danym poziomie płac realnych (krańcowa

efektywność/ produktywność decyduje o nachyleniu krzywej DL)

SL - podaż pracy przy danym poziomie płac realnych

Mechanizmy dostosowawcze:

E1 - poziom równowagi zatrudnienia (pełne zatrudnienie przy poziomie płac realnych W/P1)

Jeżeli zapotrzebowanie na pracę spada do DL2, ilość pracowników skłonnych podjąć pracę przy danym poziomie płac realnych (N1) początkowo przekraczać będzie ilość pracowników potrzebnych (N3)

przy stawce W/P1.

Nadwyżka (czyli bezrobocie) utrzymywać się będzie dopóki realna stawka płac nie obniży się do poziomu W/P2.

Zgodnie z teorią klasyczną, gdy część pracowników nie jest zatrudniona, jest to spowodowane utrzymywaniem się bieżącej stawki płac realnych W/P powyżej poziomu równowagi rynku pracy. TEN typ bezrobocia traktowany jest jako BEZROBOCIE DOBROWOLNE.

EKONOMICZNA INTERPRETACJA

BEZROBOCIA

A. Bezrobocie w warunkach równowagi rynku pracy.

Wr

DL SL NZ

Wr1 C D E

A B

Wr0

O Lr2 Lr0 Lr3 Lr1 Lr4 L

DL - popyt na pracę SL - podaż pracy

NZ - liczb a osób poszukujących pracy zależnie od wysokości Wr

Wr - płaca realna

Krzywa DL ilustruje liczbę osób, jaką skłonni są zatrudnić pracodawcy przy danym poziomie płac realnych. Krzywa SL (łącznej podaży rynku pracy) ilustruje liczbę osób, które gotowe byłyby zaakceptować warunki ofert pracy i podjąć pracę przy danym poziomie płac realnych. Przy wyższych stawkach płac realnych podaż pracy jest większa, ponieważ większa liczba osób akceptuje nowe, wyższe stawki płac realnych.

Sytuację na rynku pracy określa poziom płac realnych. Gdy stawki ukształtują się na poziomie Wr0 mamy stan równowagi na rynku pracy. Nierównowaga wystąpi wówczas, gdy stawki płac realnych odchylają się od poziomu Wr0, np. na poziomie Wr1. Nadwyżkę podaży pracy przy stawce Wr1 ilustruje odcinek CD.

Także przy poziomie płac Wr0 nie wszystkie osoby poszukujące pracy są zatrudnione. Dla każdej dynamicznie rozwijającej gospodarki istnieją stale niedopasowania strukturalne na rynku pracy, które nie od razu są likwidowane. AB - bezrobocie równowagi (bezrobocie naturalne), które towarzyszy stanowi równowagi na rynku pracy.

Na rysunku poziom tego bezrobocia ilustruje Lr1-lr0. Inaczej, odcinek

ten wyraża nadwyżkę liczby osób poszukujących pracy przy stawce Wr0 nad liczbą osób, akceptujących warunki ofert zatrudnienia przy tej stawce. Na odcinek AB składa się bezrobocie frykcyjne i bezrobocie strukturalne.

B. Załóżmy istnienie stanu nierównowagi na rynku pracy, czyli nadwyżkę podaży pracy.

Przy stawce Wr1 łączna liczba osób chcących pracować i poszukujących pracy Lr4 przewyższa ilość miejsc pracy, jaką oferują pracodawcy (uwaga: przy danym poziomie stawek płac realnych)

tzn. Lr2. Odcinek CE wyznacza całkowitą wielkość bezrobocia w sytuacji nierównowagi rynku pracy przy stawce Wr1.

Bezrobocie to możemy podzielić na dwie części, tzn.

• bezrobocie równowagi (odcinek DE, wyznaczający nadwyżkę siły roboczej Lr4-Lr3),

• bezrobocie nierównowagi (odcinek CD, ilustrujący nadwyżkę podaży pracy nad popytem na pracę Lr3-Lr2).

x x x

Jakie są makroekonomiczne uwarunkowania powstania i utrzymywania się w rozwijającej się gospodarce bezrobocia nierównowagi, tzn. bezrobocia związanego z nadwyżką globalnej podaży pracy nad globalnym popytem na pracę?

W makroekonomii wyodrębnić możemy dwa najważniejsze kierunki w dyskusji nad przyczynami i mechanizmem bezrobocia:

a/ neoklasyczne,

b/ keynesistowskie.

Neoklasycy (A.Marshall, A.C.Pigou)

1.W warunkach gospodarki wolnorynkowej występuje tendencja do ustalania się na rynku pracy stanu równowagi.

Wr

A B SL

Wr1

C

Wr0

DL

O Lr2 Lr0 Lr1 L

Mechanizmem zapewniającym - zdaniem neoklasyków - tę tendencję równowagi jest mechanizm zmian płac realnych. W dalszych rozważaniach interesuje nas mechanizm wyznaczania bezrobocia nierównowagi, zatem pomijamy krzywą NZ z poprzedniego wykresu.

Według neoklasyków, gdyby na rynku pracy powstała nadwyżka podaży (np. równa Lr1-Lr2) przy poziomie płac realnych Wr1, to wówczas konkurencja między bezrobotnymi wytworzyłaby presję na obniżkę poziomu płac realnych. Podaż pracy obniżyłaby się do poziomu poniżej Lr1, popyt na pracę wzrastałby powyżej Lr2, wskutek czego nierównowaga na rynku pracy zostałaby stopniowo zlikwidowana. Poziom płac realnych ukształtowałby się w tych warunkach na poziomie równowagi rynku tj. na poziomie Wr0, zaś

popyt na pracę i podaż pracy zrównałyby się (Lr0).

Zjawisko bezrobocia występujące (i utrzymujące się) w gospodarce objaśnia się w tej teorii => ograniczeniami w swobodnym działaniu dostosowawczego mechanizmu rynkowego na rynku pracy. Ograniczenia te związane są przede wszystkim z tendencjami do usztywniania poziomu stawek płac realnych (co jest rezultatem działania związków zawodowych).

Bezrobocie przy „usztywnionym” poziomie płac realnych, wyższym od poziomu równowagi (czyli Wr1), neoklasycy określają jako bezrobocie dobrowolne, ponieważ jest ono skutkiem świadomego braku akceptacji ze strony pracowników wymogów dostosowawczych mechanizmów rynkowych.

Aktywna ingerencja państwa w procesy gospodarcze - według szkoły klasycznej - NIE JEST POTRZEBNA do zwalczania bezrobocia. Potrzebna - ich zdaniem - jest w tym przypadku likwidacja ograniczeń mechanizmu rynkowego, w szczególności zaś osłabienie monopolistycznej pozycji związków zawodowych i uelastycznienie systemu płac (w połączeniu z organizacyjnymi usprawnieniami funkcjonowania instytucji rynku pracy).

Krytyka w literaturze ekonomicznej:

• nadmierna wiara neoklasyków w skuteczność mechanizmu rynkowego, w szczególności mechanizmu płacowego;

przecenili rolę związków zawodowych w ograniczaniu mechanizmu płacowego. Także współczesne analizy empiryczne nie potwierdziły wyższej dynamiki płac i ich „usztywnienia” w branżach i gałęziach o relatywnie dużym „uzwiązkowieniu” w porównaniu z pozostałymi strukturami w gospodarce.

Keynesiści.

Keynesiści nie podzielają przekonania neoklasyków o skutecznym działaniu regulująco - dostosowawczym mechanizmów rynkowo - cenowych w wolnorynkowej gospodarce.

Zdaniem keynesistów, w warunkach swobodnego działania mechanizmu rynkowego występuje trwała tendencja do ustalania się nadwyżki podaży siły roboczej nad popytem. Oznacza to istnienie bezrobocia.

Przyczyna: niewystarczający popyt na towary, jaki kształtuje się w

warunkach wolnorynkowej gospodarki.

Sytuacja taka występuje wówczas, gdy suma zamierzonych inwestycji w gospodarce jest mniejsza od sumy oszczędności odpowiadających dochodowi przy pełnym zatrudnieniu

I < S

Gdy popyt na towary ustali się na poziomie nie wystarczającym do zakupienia (realizacji) wytworzonej produkcji to - zdaniem keynesistów - producenci zmuszeni są obniżyć poziom (rozmiary) produkcji => także zatrudnienie, do rozmiarów wyznaczonych przez efektywny popyt. Jest to mechanizm kreacji bezrobocia, które ma trwały i przymusowy charakter. Keynesiści odrzucają pogląd neoklasyków o możliwości likwidacji bezrobocia poprzez obniżki płac realnych. Przyczyny: a/ nierealny jest postulat obniżek płac przy istnieniu związków zawodowych, zbiorowych systemach i taryfach;

b/ obniżki płac redukowałyby dochody pracowników, ich

wydatki konsumpcyjne, co musiałoby prowadzić do dalszego ograniczenia produkcji i zatrudnienia.

Założenie teorii keynesistowskiej <=> sztywność płac nominalnych

Wr

(DL') SL

DL''

B A

Wr0

DL

0 L

Lr1 Lr0

1. Zakłada się istnienie danego, niezmiennego poziomu cen. Oznacza to, że zmiany płac realnych odzwierciedlają zmiany płac nominalnych.

2. Krzywa DL (agregatowego popytu na pracę) przebiega podobnie, jak w ujęciu neoklasycznym. Krzywa SL (agregatowej podaży pracy) różni się od ujęcia neoklasycznego.

Przebieg krzywej SL ilustruje doskonałą elastyczność podaży pracy względem istniejącego poziomu płac (Wr0) - aż do osiągnięcia pełnego zatrudnienia. Liczba osób gotowych do podjęcia pracy przy danej stawce płac wynosi Lr0.

Według keynesistów, rzadko się zdarza, aby krzywa zagregowanego popytu (DL') na pracę przecinała się z krzywą podaży pracy w punkcie (A) czyli w punkcie wyznaczającym stan pełnego zatrudnienia.W sytuacji niedostatecznego popytu na towary krzywa popytu na pracę przesunięta jest w lewo od punktu (A). Przecina się z krzywą SL w punkcie (B), przy produkcji niższej od poziomu produkcji przy pełnym zatrudnieniu. Powstaje wówczas bezrobocie o rozmiarach {Lr0Lr1}, i ma ono charakter przymusowy, ponieważ nawet akceptacja przez pracowników niższego poziomu płac realnych nie zlikwidowałaby (w skali makroekonomicznej, czyli w gospodarce) tego bezrobocia. Niższe płace prowadziłyby - ewentualnie - do spadku dochodów rozporządzalnych, popytu i poziomu produkcji, co przesunęłoby krzywą DL na lewo (położenie DL'').

Stąd:

POSTULAT KONIECZNOŚCI AKTYWNEJ ingerencji państwa w procesy gospodarcze w celu zwalczania bezrobocia

• POPRZEZ stymulowanie efektywnego popytu na towary za pomocą instrumentów fiskalnych i monetarnych.

Na wykresie - przesunięcie krzywej DL w prawo, do położenia, oznaczającego przecięcie z SL w punkcie A (lub blisko niego).

9

---