dr Agata Cieszewska

Katedra Architektury Krajobrazu
Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, SGGW

Skrzynka kontaktowa: [e-mail]

Tel. [phone]

Planowanie Turystyczne, MSTiR, SGGW

Wykład 4

Od chłonności i pojemności turystycznej po strefowanie

Zasady rozwoju zrównoważonego w tym stan zasobów turystycznych wymagają analizy chłonności i pojemności ruchu turystycznego.

1. Definicje chłonności turystycznej:

a) Chłonność turystyczna - maksymalna liczba uczestników ruchu turystycznego, którzy mogą jednocześnie przebywać na danym obszarze nie powodując dewastacji środowiska przyrodniczego

b) „maksymalna liczba turystów, która może przebywać równocześnie w okresie największego nasilenia ruchu, przy pełnych korzyściach rekreacyjnych dla turystów, bez uszczerbku dla wartości środowiska przyrodniczego i organizacji życia w obrębie obszaru“ (Rogalewski O.,1966)

A zatem chłonność naturalna wyraża - wskaźnik chłonności naturalnej, czyli wielkość dopuszczalnego obciążenia na jednostkę powierzchni pod warunkiem:

- zapewnienia komfortu wypoczynku turyście,

- nie powodowania degradacji środowiska

Chłonność także:

• określa możliwość użytkowania turystycznego obszarów bez określania ich funkcji i sposobu zagospodarowania

• jest etapem wyjściowym do obliczenia wielkości projektowanych, czyli pojemności turystycznej

• jest uzależniona w głównej mierze od odporności poszczególnych ekosystemów na użytkowanie turystyczne

• w przypadku szlaków turystycznych pojęcie to zastąpione jest terminem „przepustowość

Wg Kostrowickiego chłonność naturalna to odporność roślinności zielnej na mechaniczne zniszczenie wyrażoną jako tzw. obciążenie graniczne runa (średnia liczba osób, które poruszają się przez 8 godzin na powierzchni 1 ha powodują trwałe zmiany w składzie i strukturze roślinności

O= Wx5 x SN

O = obciążenie graniczne runa

W - wskaźnik odporności runa danej fitocenozy na degradację (ocena empiryczna)

S - wskaźnik spoistości gruntu

N - nachylenie stoku

chłonność analizowana była względem stopnia agresywności form wypoczynku wg Wytyczne Ministerstwa Gospodarki Komunalnej (lata 70-te) (tab.1.).

Tab.1. Stopień agresywności form wypoczynku

Mało agresywne	Średnio agresywne	Bardzo agresywne
- mała turystyka piesza i narciarska po wyznaczonych szlakach - spacer po drogach - twórczość amatorska, fotografowanie przyrody	- wypoczynek na runie - plażowanie, zabawy ruchowe	- zbieractwo, - biwakowanie na runie

Wg Wytyczne Ministerstwa Gospodarki Komunalnej (lata 70-te) określono także ogólnie stopień odporności siedlisk:

Siedliska odporne: bory mieszane świeże, lasy mieszane, lasy świeże

Siedliska średnio odporne : lasy wilgotne, lasy mieszane - wilgotne, lasy wilgotne, łęgowe,

bory świeże

Siedliska mało odporne: bory suche, olsy, bory bagienne

A także szczegółowo (tab.2.).

Tab. 2. Wskaźniki chłonności siedlisk wg Wytyczne Ministerstwa Gospodarki Komunalnej (lata 70-te)

	Wskaźnik chłonności I	Wskaźnik chłonności II*
Lasy bardzo dogodne >60 lat Lasy dogodne 40-60 lat Lasy mało dogodne < 40 lat	45 osób / ha 30 osób/ ha 20 osób / ha	3,3 osób / ha 0,9 osób/ ha nie uwzględnia się

* Przy uwzględnieniu odporności zbiorowiska na presję turystyczną

2.Chłonność siedlisk wg wytycznych Krzymowskiej Kostrowickiej (Geoekologia turystyki i wypoczynku 1995)

Wskaźnik chłonności dla wybranych zbiorowisk:

Bory sosnowe - 4-8 osób / ha

Bory mieszane 10 osób / ha

Dąbrowy 10-12 osób / ha

Grądy 15 osób / ha

Łęgi 2 - 5 osób / ha

Torfowiska - nie nadają się do penetracji

Charakterystyka zbiorowisk zawiera ponadto informacje takie jak:

• charakterystyka ogólna

• cechy bioklimatu warstwy rekreacyjnej (produkcja tlenu, insolacja, przewietrzanie..)

• właściwości zbiorowiska (filtracyjne, zdrowotne, estetyczne

• przydatność rekreacyjna (odporność na użytkowanie - tu chłonność, preferowane kierunki użytkowania)

3. Chłonność naturalna - metody

• Metody oparte na pomiarach bezpośrednich - podstawa to relacje pomiędzy liczbą odwiedzających a poziomem degradacji

• Metody oparte na rozpoznaniu cech środowiska - głównie roślinności

• Metody nawiązujące do obciążenia granicznego runa - relacje pomiędzy powierzchnią całkowitą, zadeptaną i zagospodarowaną

4. Chłonność wód

Wg Wskaźniki i normy użytkowania turystycznego obszarów, miejscowości, obiektów, szlaków.

Instytut Turystyki, Warszawa 1978

1) kąpieliska 20 m2 na osobę dla stref kąpielisk otwartych

2) dla tzw. wód otwartych 0,8 osoby/ha

użytkowanie 5 ha powierzchni wodnej przez dwie 2-osobowe łodzie żaglowe, kajaki, rowery wodne (pośrednio informacja o liczbie jednostek pływających)

5. Przepustowość i pojemność szlaków turystycznych

Za Plan Ochrony Wigierskiego Parku Narodowego, Operat Turystyczny wg Macieja Pietrzaka

Szlaki	Długość szlaków (km)	Przepustowość szlaków						Pojemność szlaków
				os./godz.		os./sezon		os./sezon z uwzgl. warunków		osoby
				a1	b2	a	b	a	b	a	b
piesze	187,9	240	80	129 600	43 200	10 512	3 504	11 274	3 758
rowerowe	146,1	720	240	388 800	129 600	31 536	10 512	8 766	2 922
Razem	334,0	-	-	518 400	172 800	41 048	14 016	20 040	6 680

1 a - dla grup 30-osobowych i odległości między nimi wynoszącej 500 metrów
2 b - przy normie 2 os./100 m trasy;

dla turystów pieszych vśr = 4 km/h,
   dla turystów rowerowych vśr = 12 km/h

6. Chłonność lasów

Wg Wskaźniki i normy użytkowania turystycznego obszarów, miejscowości, obiektów, szlaków.

Instytut Turystyki, Warszawa 1978:

• siedliska najbardziej odporne 3,3 osoby/ha

• siedliska średnio i mało odporne 0,9 osoby/ha

Przy analizie chłonności lasów uwzględnia się wiek drzewostanów ! Lasy o wieku poniżej 40 lat wyklucza się. Nadają się do użytkowania turystycznego jedynie w ciągach bez penetracji powierzchniowej - por. Ustawa o lasach z dbnia 28 września 1991 Dz.U. 1991 Nr 101 poz.44

Zasady udostępniania lasów Art. 26

Stałym zakazem wstępu objęte są lasy stanowiące:  uprawy leśne do 4 m wysokości;
powierzchnie doświadczalne i drzewostany nasienne; ostoje zwierząt; źródliska rzek i potoków;  obszary zagrożone erozją

7. Pojemność turystyczna

Główny wskaźnik określający:

• pojemność bazy noclegowej, gastronomicznej i towarzyszącej

• maksymalną liczbę uczestników ruchu turystycznego mogących równocześnie korzystać z poszczególnych urządzeń, nie przyczyniając się do zmniejszenia zakresu i poziomu podaży usług turystycznych

Federacja Parków Narodowych i Rezerwatów Przyrody Europy (Federation of Nature and Natural Parks of Europe - FNNPE) - rodzaje pojemności turystycznej:
- ekologiczna pojemność turystyczna - stopień, do jakiego ekosystem, siedlisko przyrody, krajobraz lub region turystyczny mogą tolerować różne skutki rozwoju turystyki i związanej z nią infrastruktury bez utraty atrakcyjności i istotnych walorów,

- kulturowa i społeczna pojemność turystyczna - poziom, po którego przekroczeniu, rozwój turystyki ma szkodliwy wpływ na społeczność lokalną, jej życie i kulturę

- psychologiczna pojemność turystyczną - poziom, po którego przekroczeniu, podstawowe wartości poszukiwane przez turystów (estetyczne, rekreacyjne, wartości związane z możliwością odpoczynku w ciszy i spokoju itp.) zostałyby zdegradowane na skutek nieprawidłowego rozwoju turystyki

ALE UWAGA - w takim rozumieniu sa to raczej wskaźniki chłonności porównaj z wcześniejszą definicją

Określanie dopuszczalnej liczby turystów

• Cechy analizowane:
  - specyficzne cechy terenu rekreacyjnego,

- indywidualne doświadczenie i wiedzę osób

zarządzających tym obszarem,
- aktualne informacje uzyskane na podstawie badań

i monitoringu


Wiele regionów i miejscowości turystycznych wskutek przeinwestowania i wyeksploatowania staje się nieatrakcyjna dla turystów !

Metoda obliczania pojemności turystycznej - Przykład

Turczynowicz J., Opracowanie metodyczne środowiska przyrodniczego dla potrzeb rekreacji

na przykładzie byłego makroregionu północno - wschodniego, Ruciane Nida 1976

• Chłonność określano dla 5 terenów:

1) Lasy przeznaczone dla potrzeb rekreacji 2os/ha

2) Pozostałe tereny lesne 1os./ha

3) Obszary z przewagą terenów przydatnych do wszystkich form rekreacji 5 os./ha

4) Obszary z przewagą terenów przydatnych do rekreacji z ograniczeniem 2 os./ha

5) Obszary z przewagą terenów przeznaczonych wyłącznie do penetracji 1 os./2 ha

• Od sumy odjęto 20% - ludność stał plus dojeżdżająca rodzina

Wynik - pojemność turystyczna

8. Udostępnienie terenu cennego przyrodniczo do użytkowania turystycznego

Strefowanie w planowaniu turystycznym

Wskazywanie obszarów pełniących określone funkcje nawiązujące do intensywności i rodzaju użytkowania: użytkowanie intensywne, użytkowanie ekstensywne. Dla stref odmienne jest zagospodarowanie w tym urządzenia rekreacyjne, baza noclegowa , gastronomiczna etc.

Typy stref w planowaniu rekreacyjnym:

• Ekstensywnego użytkowania - tereny otwarte o wysokich walorach środowiska przyrodniczego i krajobrazu

• Skoncentrowanego użytkowania - lokalizowane na terenach o dużej chłonności turystycznej oraz nadających się do wypoczynku lub uprawiania sportów wodnych, narciarskich etc.

• Osadnictwa wypoczynkowego - na zapleczu stref skoncentrowanego użytkowania - dobrze połączone komunikacyjnie (osadnictwo wypoczynkowe z osadnictwem mieszkańców)

Typy stref w planowaniu rekreacyjnym 1:

Tereny leśne strefy wg Bartman E., Użytkowanie lasów dla celów rekreacyjnych

Obszary zamknięte dla ruchu turystycznego

Obszary rozproszonego ruchu turystycznego (sieć szlaków, proste urządzenia

Obszary masowego ruchu turystycznego - bramy do lasu (miejsca piknikowe, boiska, miejsca biwakowe) + ścieżki spacerowe, rowerowe, ścieżki zdrowia

Strefy leśne wg Łonkiewicz G, Głuch B 1991 Wytyczne rekreacyjnego zagospodarowania lasu

• A - intensywnego zagospodarowania wypoczynkowego do wypoczynku pobytowego

• B - dla wypoczynku jednodniowego

C - rozproszonego ruchu wypoczynkowo - turystycznego

Typy stref w planowaniu rekreacyjnym 2:

Tereny typu rolno-leśnego, rolno-wodno-leśnego strefy:

• turystyka pobytowa z wykorzystaniem lokalnego budownictwa na cele noclegowe z dopuszczeniem innych elementów bazy noclegowej (ośrodki wypoczynkowe, wczasowe, kolonijne, schroniska)

• poza pobytowym (urlopowo-wakacyjny) pobyty: zdrowotny, edukacyjny (zielone szkoły), specjalistyczny (myślistwo, wędkarstwo, sporty wodne, praca twórcza) + odp. wyposażenie

Typy stref w planowaniu rekreacyjnym 3:

Udostępnienie terenu cennego przyrodniczo do użytkowania turystycznego - parki narodowe, rezerwaty, obszary Natura 2000 (częściowo) wg Ptaszycka Jackowska D., Baranowska - Janota M., Przyrodnicze obszary chronione Możliwości użytkowania”:

• działalność popularyzatorsko - edukacyjna - dostosowanie frekwencji do chłonności turystycznej i przepustowości szlaków

• udostępnienie terenu Parku wyłącznie poprzez sieć znakowanych szlaków

• baza noclegowa, żywieniowa, komunikacyjna poza terenem parku

• ścieżki specjalistyczne (geologiczne, botaniczne etc.)

Typy stref w planowaniu rekreacyjnym 4:

Udostępnienie terenu cennego przyrodniczo do użytkowania turystycznego wg wg Łonkiewicz G, Głuch B 1991 Wytyczne rekreacyjnego zagospodarowania lasu

Strefy	Elementy zagospodarowania :	Powierzchnia
A - intensywnego zagospodarowania wypoczynkowego do wypoczynku pobytowego B - dla wypoczynku jednodniowego C - rozproszonego ruchu wypoczynkowo - turystycznego	Campingi, biwaki, parkingi, sanitariaty, ujęcia wody Proste urządzenia rekreacyjne: stoły, ławy, kosze na odpadki Sieć tras spacerowych, rowerowych, szlaków	10% 30% 60%

9. Wybrane wzorce zachowań turystów wg Krzymowskiej Kostrowickiej (Zarys geoekologii rekreacji tom II 1995)

Na układ strefowania winien tez wpływac dobór turystów, których dominacji spodziewamy się na wybranym obszarze

• Turysta odkrywca - poszukujący określonych wartości - wzbogacających psychikę i wiedzę - świat miejsce doznań

• Turysta uczestniczący - chcący zrozumieć przyrodę, społeczności , integracja ze środowiskiem

• Turysta oglądacz - zaliczający np,. sfotografowanie dane miejsca lub waloru aby powiedzieć ze tam byli

• Turysta samotnik - izolujący się od innych i realizujący własny program

• Turysta familijny - epatujący wszystkich swym potomstwem i samym sobą

• Turysta zorganizowany - zagubiony bez grupy

• Turysta rozrywkowy - na miejscu pobytu tylko restauracja, dancing, ruletka..

• Turysta sportowiec - on pierwszy wdrapie się na szczyt

• Turysta patriota - poszukuje podobieństw do własnego miasta lub kraju - wszystko co odmienne - złe

• Turysta naiwny - zachowujący się niestosownie do warunków, zadający głupie pytania bez znajomości języka

Cieszewska A., Mat. Szkoleniowe Planowanie Turystyczne, MSTiR SGGW,

1

---