dr Agata Cieszewska

Katedra Architektury Krajobrazu
Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, SGGW

Skrzynka kontaktowa: [e-mail]

Tel. [phone]

Planowanie Turystyczne, MSTiR, SGGW

Wykład 5

Instrumenty rozwoju turystyki

1. Instrumenty sprzyjające rozwojowi turystyki

Instrumenty sprzyjające rozwojowi turystyki i rekreacji stosowane są na różnych poziomach planowania turystycznego -od krajowego po lokalny i obejmują:

• polityki rozwoju turystyki,

• zachęty ekonomiczne, organizacyjne,

• strategie rozwoju, promocję

W sumie zespół instrumentów stanowi swoiste okno narzędziowe dla chcących rozwijać ten sektor.

2. Polityka, prawo i inne narzędzia legislacyjne. W wielu przypadkach regulacje prawne mają największy wpływ na rozwój turystyki i rekreacji dotyczą różnych poziomów:

• międzynarodowe (konwencje, umowy)

• narodowe (np. ustawy krajowe, krajowa strategia rozwoju turystyki)

• regionalne (strategie rozwoju turystyki województw)

• lokalne (strategie gminne, plany rozwoju konkretnych przedsiębiorstw)

Przykład 1

Wzrost mieszkańców wielkich miast i rozwój terenów podmiejskich przyczynia się do stopniowego zaniku terenów rekreacyjnych w strefie podmiejskiej (zostają wchłonięte przez zabudowę). W celu ograniczenia tego procesu w wielu krajach stworzono oddzielne regulacje prawne dotyczące zagospodarowania lasów w obszarach metropolitalnych:

1a Francja - planowanie strategiczne dla obszaru metropolitalnego Paryża

1b Norwegia (Manual For Urban Forest “Marka” 2003),

1c Warszawa

Przykłady rozwiązań 1a - metropolitalny obszar Paryża

Region paryski - 280 000ha lasów (23% pow.), funkcje rekreacyjne skupione na 90 000ha lasów państwowych, badania z 1999r. - lasy wizytuje ok. 100 million osób rocznie m.in. Lasek Fontainebleau, polityka rozwoju rekreacji w lasach państwowych nawiązuje do kwestii, że poza znaczną presją społeczną lasy w obszarach metropolitalnych stanowią pozostałości „prawdziwych” lasów. Większość Francuzów (badania!) utożsamia las z archetypem przyrody - miejsca gdzie zagospodarowanie powinno być niemal niewidoczne i elementy stricte miejskie nie powinny być obecne!

Funkcje lasów podparyskich - funkcja rekreacyjna, ale kluczowe kwestie w ich planowaniu:

- zagospodarowanie rekreacyjne

- ochrona terenów wrażliwych

- rozpoznanie oczekiwań odwiedzających.

Dla każdego kompleksu lasu przygotowuje się podział na strefy o zróżnicowanym stopniu natężenia ruchu turystycznego: parkingi i główne udogodnienia są lokowane na krawędziach lasu, które stanowią miejsca rozpoczynania krótkich wycieczek stanowiących pętle

Przykłady rozwiązań 1b - metropolitalny obszar Oslo

Od 2003 roku wszystkie zurbanizowane gminy Norweskie są zachęcane (ale nie zobowiązane) do ustanawiania planów dla lasów miejskich (tzw. Markaplan):

• Zwiększona presja społeczna na lasy otaczające miasta

• Głównym elementem projektu Marka jest określenie nienaruszalnej granicy wokół takiego kompleksu leśnego aby zapewnić spełnienie potrzeb rekreacyjnych

• Planowanie terenów rekreacyjnych wokół dużych miast bazuje na rozpoznaniu większego zapotrzebowania na dostęp do rekreacji

• Planowanie skupia się także na innych aspektach np. gdy potrzeby rekreacyjne mogą być zdominowane przez znacznie silniejsze potrzeby rozwoju społecznego np. wymuszania zmiany użytkowania lasów m.in. pod zabudowę.

Przykłady rozwiązań 1c - metropolitalny obszar Warszawy

Na tym tle pozornie dobrze wypada Polska z zapisem ustawowym o ochronie lasów wokół dużych i średnich miast

Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r.

Lasy ochronne są położone Art..15 m.in.:
a)  w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od granic administracyjnych miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców

Zmiana ustawodawcza pozwalająca na przekazywanie lasów na obszarze miast w zarząd Miasta Art. 40. 1. Dyrektor Generalny, na wniosek zainteresowanego ministra lub organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego, może przekazać w użytkowanie wskazanej przez wnioskodawcę jednostce organizacyjnej lasy, grunty oraz inne nieruchomości, bez zmiany ich dotychczasowego przeznaczenia, jeżeli za tym przemawiają względy w Warszawie - Lasy Miejskie Warszawa.

Ale pozornie dobrze wypada Polska z zapisem ustawowym o ochronie lasów wokół dużych i średnich miast bo problemy dotyczą kto ma zapłacić za przygotowanie do funkcji turystycznej/ rekreacyjnej? Jeśli to nie turystyka to.. rekreacja!!

Jak wspierać rozwój rekreacji a nie turystyki?

3. Zachęty ekonomiczne

Mogą pełnić znaczącą rolę w rozwoju turystycznym obszaru, inicjatywy obejmują: pomoc w postaci grantów, kompensacji ekonomiczną, subsydia, ulgi podatkowe, wspólne inwestycje partnerstwo publiczno - prywatne

Przykłady rozwiązań - Dania

Stworzono system grantów w celu rozwoju rekreacji w lasach prywatnych - raz do roku właściciel lasu podmiejskiego może starać się o dofinansowanie dostosowania lasu do funkcji turystycznej: budowa wiat, miejsc piknikowych, palenisk, parkingów. System dofinansowania materiałów informacyjnych dostępnych na miejscu lub witryn www. Granty pokrywają 80% kosztów i nie dotyczą utrzymania tych obiektów i administrowania

Przykład : Irlandzki pakiet grantowy NeighbourWood Scheme

Rozwiązanie pozwala na uruchomienie funduszy na rozwój zagospodarowania rekreacyjnego terenów leśnych blisko miejsca zamieszkania 'close-to-home' dla gmin wiejskich i miejskich, 100% kosztów pokrywa grant na zasadzenie lasu, powiększenie istniejącego i zagospodarowanie rekreacyjne (ścieżki, oznakowanie, parkingi etc.). Projekt wymaga przygotowania planu zarządzania oraz rozwoju współpracy ze społecznością lokalną. Przygotowany przewodnik pomaga przygotować plan zarządzania, podaje rozwiązania i rady.

http://www.agriculture.gov.ie/media/migration/forestry/publications/NeighbourWoodManual%20Part1.pdf

Przykład: Brytyjski grant leśny jako instrument promocji rekreacji

System zachęt dla właścicieli lasów w celu zakładania nowych lasów oraz zagospodarowania ich dla różnych celów głównie rekreacyjnych. Sposób na uzyskanie publicznych korzyści od prywatnych przedsiębiorców (PPP) tzw. English Woodland Grant Scheme

Nowy Szkocki Program Rozwoju zawiera fundusze na tworzenie lasów bardziej dostępnych fizycznie poprzez tworzenie ścieżek, ławek i innych elementów zagospodarowania.

4. Organizacje i lokalne strategie rozwoju

•Kluczowym instrumentem w rozwoju turystyki i rekreacji jest rola organizacji na różnych poziomach w ułatwianiu porozumienia między właścicielami, przedsiębiorcami i innymi podmiotami

•Aktorzy uczestniczący w rozwoju w tym: agencje rządowe, ośrodki doradztwa rolniczego, właściciele ziemi i lasów, grupy rozwoju turystyki i organizacje sportowe

Przykład: "Lauku Ceļotajs„ - asocjacja agroturystyki na Łotwie

"Lauku Ceļotajs", lub "Country Touring„ jest organizacją która promuje i markets noclegi, i inne produkty oferowane turystom przez dużą grupę małych przedsiębiorców w krajach Bałtyckich poprzez funkcjonowanie strony www

http://www.celotajs.lv/index.do

Organizacja informuje i zachęca potencjalnych odwiedzających do odwiedzenia skupionych w organizacji miejsc np. gospodarstw agroturystycznych

Przykład: wykorzystanie zasobów lokalnych oraz lokalnej inwencji, Portugalia

Geoaventura - przedsiębiorstwo skupiające się na kanyoningu, raftingu, ale też trekkingu, rowerowej turystyce ekstremalnej ale !!! Lokalne włączenie do działania ogranicza się jedynie do korzystania z lokalnych barów, stacji benzynowych

Przykład: wykorzystanie zasobów naturalnych, kulturowych oraz włączenie lokalnej, społeczności oraz podziału korzyści , Portugalia

AEPGA i Galandum Galundaina - kombinacja trekkingu na osłach i lokalnej muzyki - tygodniowy trekking po lokalnych wioskach wraz z poznawaniem lokalnych tradycji : jedzenia, muzyki etc..

5. Świadomość społeczna i promocja

Narzędzia wdrażane w tym polu: doradztwo krajowe, portale turystyczne. Na poziomie lokalnym - broszury, elementy zagospodarowania (ścieżki historyczne, przyrodnicze, centra edukacji) zachęcające do korzystania z lokalnych zasobów turystycznych.

6. Od rządzenia do zarządzania

Wykorzystanie narzędzi oraz partnerów (aktorów) wdrożonych w rozwój turystyki zależy od ich koordynacji jako całości niż sumy składowych.

Rozwój turystyki w aspekcie rządzania

Na poziomie kraju proponowane rozwiązania stanowią ministerialne akty i rozporządzenia

Skuteczność rozwiązań zależy od:

- niżej hierarchicznie ulokowanych składowych i powiązań miedzy nimi

-wiary w system planowania

-publicznego wsparcia dla wdrażanych strategii

Poszczególne podmioty zwłaszcza w różnych sektorach (np. turystyka i ekonomia) funkcjonują w konflikcie - a ich cele i interesy są sprzeczne

Rozwój turystyki w aspekcie zarządzania

Bazuje na:

- rozpoznaniu istniejących współzależności pomiędzy partnerami (aktorami) - wdrażającymi np. strategię rozwoju turystyki

-zrozumieniu, że administracja rządowa jest istotnym graczem ale z definicji nie graczem centralnym (nie wdrażamy strategii dla administracji samej w sobie)

Kluczowa jest koordynacja strategii, wdrożonych partnerów (aktorów) z różnymi celami do osiągnięcia.

Przykład: Interaktywna zmiana strefowania turystyki w lasach Veluwe Holandia

Veluwe - największy teren leśny w Holandii zajmujący blisko 100,000 hektarów (KPN 40 000ha, Puszcza Białowieska 150 000ha). Do niedawna politycy regionalni jako główny długofalowy problem zauważali w relacjach pomiędzy ochroną przyrody i celami regionalnego rozwoju ekonomicznego.

Administracja rządowa na poziomie regionu zdecydowała się zmienić sytuację swoistego impasu (blokady rozwoju f. ekonomicznej oraz rekreacyjnej). Zaproszono różnych partnerów w tym przedstawicieli gmin, grup nacisku, organizacji ochroniarskich, przedsiębiorców turystycznych, reprezentanci administracji rządowej przyjęli rolę menadżera projektu

Veluws Board of Tourism tj. rada turystyki w celu promowania turystyki i rekreacji oraz stworzenia nowych produktów turystycznych i usług w tym sektorze.

Partnerzy:

1. przedstawiciele gmin, powiatów

2. przedstawiciele przedsiębiorców

3. przedstawiciele społeczności lokalnej i turystów

Przykład: Dania wprowadzenie parków narodowych

Jesienią 2002, minister środowiska dyskutował nad utworzeniem pierwszych parków narodowych z lokalnymi gminami i radą okręgu (powiatu) - modelowy projekt. Założenie proces „bottom-up” budowania strategii od dołu w celu uzgodnienia najważniejszych kwestii na poziomie lokalnym.

Partnerzy współuczestniczący w procesie obejmuje reprezentantów: powiatów, gmin, lasów państwowych, lokalnych grup interesów, przedsiębiorców i farmerów, mieszkańców

7. PPP Partnerstwo Publiczno - Prywatne

Współpraca sektora prywatnego i publicznego, która ma na celu realizację celu dobra publicznego, lub też jako współpraca partnerska przy realizacji stosunkowo dużych projektów, które mają na celu wykonywanie zadań użyteczności publicznej i wychodzenie naprzeciw oczekiwaniom użytkowników.

Partnerstwo „między sektorem publicznym oraz prywatnym w celu realizacji projektu lub świadczenia usług tradycyjnie świadczonych przez sektor publiczny

Fundacja Centrum PPP http://www.centrum-ppp.pl/oferta,1

Doświadczenia Wlk. Brytanii ponad 700 projektów PPP. Powstają głównie nowe szkoły, szpitale, więzienia, drogi, linie kolejowe, odcinki londyńskiego metra

W Polsce Ustawa dotycząca partnerstwa publiczno - prywatnego (USTAWA z dnia 19 grudnia 2008 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym) zakłada, że przedsięwzięcie może być realizowane w formule PPP tylko wtedy, jeśli społeczeństwu będzie ono dawać korzyści większe niż te, które wynikają z realizacji tego samego zadania w tradycyjny sposób, czyli bez zaangażowania PPP

PPP za Marcinem Chludzińskim:

• Jest to współpraca długoterminowa,

• Skonstruowana w oparciu o produkt końcowy

• Łącząca finansowanie przez podmiot prywatny ze środkami z innych źródeł (np. instytucji finansowych)

• W jej ramach to podmiot prywatny odpowiedzialny jest za realizację poszczególnych elementów projektu, a podmiot publiczny skupia się na identyfikacji celów do osiągnięcia, monitoringu i kontroli

• Bazuje na optymalnym podziale ryzyka, w którym ryzyko ponosi ten partner, który potrafi nim najbardziej efektywnie zarządzać

• Relacje kształtowane nie przez PZP (brak relacji zamawiający - wykonawca)

KORZYŚCI

•Przyśpieszenie inwestycji infrastrukturalnych

•Szybsze wdrożenie projektów

•Redukcja całkowitych kosztów przedsięwzięcia

•Polepszenie jakości usług

•Lepsze zmotywowanie stron współpracy do sprawniejszej realizacji zadań

•Generowanie dodatkowych przychodów

•Rozłożenie ryzyka związanego z realizacją inwestycji pomiędzy oba podmioty

LISTA PROJEKTÓW KTÓRE SĄ PLANOWANE DO REALIZACJI W FORMULE PPP PARTNERSTWA PUBLICZNO-PRYWATNEGO / KONCESJI patrz fundacja PPP - wybór w zakresie rozwoju turystyki:

•Branice - Stworzenie bazy turystycznej (plaże, domki kempingowe, mała gastronomia) nad zbiornikiem retencyjnym we Włodzieninie.

•Chełm - Budowa Ośrodka Sportow Zimowych w Kumowej Dolinie w Chełmie.

•Dobre Miasto - Centrum Rekreacji i Turystyki Aktywnej nad Jeziorem Limajno.

•Gostynin - Zaprojektowanie i budowa obiektu pn.: Centralny Park Rekreacji, Balneologii, Turystyki i Wypoczynku „Termy Gostynioskie”.

•Krosno - Centrum rekreacyjno-sportowe przy ul. Bursaki.

•Mielno - Koncesja na budowę i zarządzanie gminnym portem turystycznym.

•Rybnik - "Aktywny Rybnik" - koncepcja zagospodarowania terenów rekreacyjnych Miasta

•Szczecin - Stadion piłkarski.

•Trójmiasto - Wyspa Spichrzów (obejmuje zagospodarowanie 2,6 ha terenu oraz budowę Muzeum Bursztynu),

•Żnin - Budowa basenu i bazy żeglarskiej nad Jeziorem Dużym

PPP Przykład z Polski

Kraina w Kratę

2005 - podpisanie umowy o współfinansowaniu przez program ZPORR rekonstrukcji sześciu zabytkowych obiektów tworzących zagrodę nr 8 w Swołowie. Pomorski Komitet Sterujący - decyzja o urzeczywistnieniu planów przywrócenia zagrodzie dawnego blasku- odtworzenia dla zwiedzających turystów gospodarstwa bogatego pomorskiego chłopa z początków XX w., oraz stworzenia Ośrodka Animacji Kultury Pomorza. Stowarzyszenie Produktów Markowych Turystyki Wiejskiej "Słupia" podejmowało działania wzmacniające produkt markowy, głównie poprzez publikacje folderów na temat "Krainy w Kratę" oraz wytyczaniu i znakowaniu kolejnych szlaków rowerowych. Bez udziału lokalnej administracji nie jest możliwe stworzenie właściwej infrastruktury. Samorządy lokalne powinny podejmować inicjatywy w zakresie zachęcania inwestorów do lokowania kapitału na zasadzie partnerskiej współpracy sektora publicznego i prywatnego (PPP)

8. PPS Partnerstwo Publiczno - Społeczne

Istotą PPS wg Marcina Chludzińskiego w polskim kontekście jest współdziałanie organizacji pozarządowych lub instytucji kościelnych z jednostkami samorządu terytorialnego w realizacji lokalnych projektów społecznych w oparciu o partnerstwo (nie jest to zlecanie zadań).

Propozycja z nowelizacji Ustawy o Działalności Pożytku Publicznego i Wolontariacie

• PPS mają działać w formie związków stowarzyszeń,

• Będą podlegać rejestracji w KRS, a w związku z tym będą posiadać osobowość prawną,

• Majątek PPS złożony będzie z wkładów partnerów, PPS nie może prowadzić działalności gospodarczej, prowadzi działalność nie przynoszącą zysku

• PPS pozwala zaangażować samorząd terytorialny w rozwiązywanie ważnych problemów społecznych i współpracować z nim na zasadzie równorzędności stron (brak relacji zamawiający-wykonawca)

• Bardzo dobre narzędzie do wspólnej realizacji partnerskich projektów europejskich

Przykład PPS - Puławy Górne wyciąg Kiczera

Literatura:

Szwichtenberg A., 2008 Partnerstwo Publiczno-Prywatne a gospodarka turystyczna
Kowalczyk A., Derek M., 2010 Zagospodarowanie turystyczne

Bell S., Cieszewska A., Castro J. 2009: Strategic planning of forest recreation and nature tourism, w: European forest recreation and tourism, pod. red. Bell S., wyd. Taylor&Francis, London, ss. 151-176;

Cieszewska A., 2008. Zasady organizacji turystyki i wypoczynku na obszarach leśnych w krajach Unii Europejskiej (in) R. Zielony, D. Anderwald (ed.) Leśne obszary funkcjonalne. Studia i materiały centrum edukacji przyrodniczo - leśnej. Wyd. Leśny Zakład Doświadczalny SGGW Rogów- Jedlnia Letnisko, R.10, vol. 3(19): pp. 179-192

Cieszewska A., Mat. Szkoleniowe Planowanie Turystyczne, MSTiR SGGW,

1

---