Wykład IX - 24.01

Prawo rzeczowe.

Nie wolno mylić posiadania z własnością !

Własność - stan prawny, instytucja prawna.

Posiadanie - stan faktyczny, władztwo faktyczne.

Posiadanie może w najlepszym wypadku doprowadzić do własności, natomiast własność konsumuje w sobie posiadanie i jest idealne jeśli właściciel jest równocześnie posiadaczem.

Rodzaje władztwa człowieka nad rzeczami:

1. władztwo faktyczne - oparte na faktach np. posiadanie, dzierżenie,

2. władztwo prawne - wyróżniamy:

1. własność - najistotniejszy stosunek człowieka do rzeczy

2. prawa rzeczowe ograniczone ( prawa na rzeczy cudzej )

Własność to jest prawo najdoskonalsze, najszersze.

Rzecz jest podstawowym pojęciem na gruncie prawa rzeczowego.

Rzecz - oddzielony, ograniczony wytwór przyrody będący przedmiotem władania jednostki.

Pierwszy, historyczny podział rzeczy:

1. korporalne, zmysłowe - rzeczy te które można dotknąć, dano się zbadać itd.

2. nie korporalne, niezmysłowe - np. prawo(prawo spadkowe), powietrze te których nie można dotknąć

Podział przeprowadzony ze względu na obrót prawny:

1. rzeczy będące w obiegu, będące we władaniu człowieka(res im patrimonium) - zdecydowana większość rzeczy np. koń, niewolnik itd.

2. rzeczy wyjęte z obiegu - nie są przedmiotem normalnego obrotu, nie można nimi handlować itd. np.

1. rzeczy wyłączone z obiegu na podstawie prawa boskiego - bardziej wymyślne:

1. rzeczy boskie(res sanctae) - bramy miasta Rzymu, mury obronne

2. rzeczy poświęcone kultowi zmarłych(res religiosae) - grobowce, cmentarze itd.

3. rzeczy związane z kultem religijnym(res sacra) - świątynie, ołtarze itd.

2. rzeczy wyłączone z obiegu na podstawie prawa ludzkiego - postać bardziej realistyczna:

1. rzeczy wspólne wszystkim(res omnium communes) - woda, powietrze, brzeg morza,

2. rzeczy należące do państwa rzymskiego ale przeznaczone do użytku publicznego(res universitatis) - stadiony, cyrki itd.

Podział ze względu na sposób przewłaszczania rzeczy:

1. res mancipi - władztwo przenoszono przy pomocy specjalnych czynności prawnych, rzeczy szczególnie wartościowe w majątku włościanina, cztery kategorie:

1. zwierzęta juczne i pociągowe,

2. nieruchomości italskie,

3. niewolnicy,

4. służebności gruntowe wiejskie,

2. res nec mancipi - przenoszone przy pomocy zwykłego oddana z reki do reki(tradicio)

Ten podział wyszedł z użycia u schyłku republiki.

Trzy wcześniejsze podziały posiadały pewną podstawę prawną.

Podstawowy podział rzeczy:

1. rzeczy nieruchome (res immobiles) - grunt i to co trwale z nim związane, rzymianie rozróżniali: grunty uprawne i grunty pod zabudowę

„Super ficies solo cedit” - to co na gruncie przynależy do gruntu.

Przynależności do gruntu mogły mieć charakter:

1. sztuczny - budynek,

2. naturalny - kopaliny, drzewa, lasy itd.

2. rzeczy ruchome (res mobiles) -

Podział na:

1. oznaczone według cech indywidualnych - niewolnik Spichus pochodzący z Afryki północnej,

2. oznaczone według cech gatunkowych - niewolnik,

Był istotny ze względu na obrót prawny i zobowiązania.

Podział na:

1. rzeczy zamienne - dadzą się zastąpić innymi(oznaczone według cech gatunkowych)

2. rzeczy nie zamienne - wyjątkowy koń

Podział na:

1. rzeczy zużywalne - ulegają zużyciu podczas jednego obrotu prawnego np.: chleb,

2. rzeczy nie zużywalne - rzecz trwała np.: maszyna, niewolnik,

Podział na:

1. rzeczy podzielne - można dzielić na części bez większego dla nich uszczerbku np.: jabłko,

2. rzeczy niepodzielne - nie można dzielić np.: koń, niewolnik,

Kategoria:

owoce, pożytki - rzeczy które powstają w wyniku jakiegoś procesu np.: cielak od krowy, jabłko itd.

Podział na:

1. pojedyncze - książka, jest przedmiotem odrębnego obrotu prawnego,

2. złożone - seria książek, rzeczy które wchodzą w jej skład nie mogą być przedmiotem odrębnego handlu,

3. zbiorowe - bądź rzeczy indywidualne lub złożone np.: biblioteka własna, mogą być sprzedawane tak i tak,

Podział na:

1. rzeczy główne - panuje nad rzeczą podrzędną np.: drzwi, zamek w drzwiach,

2. rzeczy podrzędne - np.: zamek, klucz do zamka, dzielą się na:

3. przybytki - budynek na gruncie,

4. przynależności - rzeczy całkowicie uboczne, rzeczy które służą trwale do zaspokajana potrzeby rzeczy głównej np.: klucz do zamka,

Posiadanie - possessio.

Składa się z dwóch elementów:

1. zewnętrznego, obiektywnego - fizyczne władanie rzeczą (corpus),

2. wewnętrznego, subiektywnego - wola do władania rzeczą (animus),

Oba te elementy muszą wystąpić jednocześnie, żeby powstało posiadanie.

Posiadanie wiąże ze sobą bardzo istotne skutki prawne:

poprzez posiadanie można nabyć prawo własności,

posiadanie skoro prowadzi do nabycia własności powinno być chronione - ochrona interdyktalna, possesoryjna,

Rodzaje posiadania:

1. posiadanie cywilne(possesio civilis) - posiadanie polegające na sprawowaniu fizycznym i zamiarze zatrzymania rzeczy dla siebie, w oparciu o pewną podstawę wynikająca z prawa cywilnego, najszybciej prowadziło do nabycia własności np.: zasiedzenie,

2. posiadanie naturalne(possesio naturalis) - dzierżenie, sprawowanie władztwa dla kogoś, dzierżyciel posiada tylko corpus,

3. posiadanie interdyktalne(possesio ad interdicta) - uznane i chronione przez prawo pretorskie,

Podział posiadania na:

1. posiadanie wadliwe(possesio vitiosa) - nabyto naruszając prawo np.: przy użyciu siły,

2. posiadanie niewadliwe(possesio non vitiosa) - nabyto w sposób prawidłowy,

Posiadanie interdyktalne.

Z ochrony interdyktalnej mógł korzystać tylko i wyłącznie posiadacz władający corpore i animo. Pretorowie wprowadzili pięć wyjątków od tej zasady bowiem posiadacze naturalni, dzierżyciele nie byli w ogóle chronieni interdyktalnie. Pewne grupy tych posiadaczy naturalnych prawo musiało chronić ze względu na specyfikę czynności jakie wykonywali:

1. emfiteuci,

2. superficiariusze,

3. wierzyciele zastawni,

4. prekarzyści(?),

5. depozytariusze sekwestrowi - przechowywali rzecz sporną,

Quasi possesio - posiadanie prawa np. spadku.

Posiadanie polegało alienacji - można było przekazywać w drugie ręce. Dochodziło do skutku przeniesienie posiadania poprzez umowę miedzy stronami. Dwa wyjątki nabycia posiadania solo animo(nabycie wyjątkowe - zmiana podstawy posiadania tej rzeczy):

traditio brevi manu - przeniesienie posiadania rzeczy na dzierżyciela na podstawie samej umowy. Ja zrzekam się w umowie swoich uprawnień do tego posiadania na rzecz dzierżyciela.

constitutum possessorium - na mocy samej umowy z nabywcą przenosimy posiadanie przy czym dotychczasowy posiadacz staje się tylko dzierżycielem.

Utrata posiadania - wystarczy , że zatraci się corpus albo animus.

Sposoby ustania posiadania:

1. w wyniku śmierci posiadacza,

2. w wyniku zniszczenia rzeczy,

3. w wyniku wyjścia rzeczy z obiegu,

4. w wyniku definitywnego zagubienia rzeczy,

5. w wyniku porzucenia rzeczy,

6. w wyniku ucieczki dzikiego zwierzęcia.

Nie było utraty posiadania właściciela niewolnika który uciekł - ciągłość posiadania.

Nabywanie posiadania.

Generalnie prawo rzymskie nie dopuszczało możliwości nabycia posiadani przez inne osoby, choć dwa wyjątki:

1. dla swojego mocodawcy - prokurator,

2. dla swojego podopiecznego - opiekun.

Osoby będące pod władzą ojca rodziny(alieni iuris i niewolnicy) nabędą coś dla swojego ojca - to co nabywają przechodzi na rzecz tej osoby sui iuris.

Ochrona posiadania.

Ochrona przy użyciu interdyktów posesoryjnych - bardzo szybka i sprawna.

Trzy rodzaje:

1. interdicta recuperandae possessionis - służące do odzyskania utraconego wyraźnie posiadania:

1. unde vi - pozbawiono mnie posiadania przy pomocy siły,

2. de armata - pozbawiono mnie posiadania przy pomocy siły zbrojnej.

2. interdicta retinendae possessionis - zapobieganie naruszania posiadania:

1. interdictum uti possidetis - naruszenie posiadania nieruchomości - nawiedzanie budynków itd.

2. interdictum utrubi - naruszenie posiadania ruchomości - np. nachodzenie niewolnika.

3. interdicta adipiscendae possessionis - do nabycia nowego posiadania.

---