4 grudnia 2012 r.
XI. POWSTANIE UNIWERSYTETÓW I PIERWSZY OKRES ICH DZIAŁALNOŚCI
XII – XII wiek i przełom intelektualny w średniowieczu
Wzrost zainteresowania grecką i arabską filozofią oraz prawem rzymskim.
Odkrycie dorobku intelektualnego antyku – za pośrednictwem Arabów, którzy opanowali część Hiszpanii, dzieł: Platona, Arystotelesa, Euklidesa, Ptolemeusza, Hippokratesa.
Odnalezienie zbioru praw cesarza Justyniana z VI wieku.
Powstanie filozofii scholastycznej
Uformowanie się grupy inteligencji średniowiecznej, której wiedza wykraczała poza wąsko pojęte 7 nauk wyzwolonych.
Powstanie dążenia do rozumowego uzasadnienia prawd wiary, m.in. w oparciu o pisma logiczne Arystotelesa.
Powstanie filozofii scholastycznej (scholastyki) tak nazwanej bowiem uprawiano i nauczano ją w szkole kościelnej (łac. Schola – szkoła), a później na uniwersytecie.
Metoda scholastyki
Sprawdzanie zagadnień przez badanie argumentacji za i przeciw – i w ten sposób dochodzenie do ich rozwiązania.
Przykładem zastosowania tej metody jest praca Piotra Abelarda (1079 – 1142) Sic et non, w którym zestawił sprzeczne ze sobą wypowiedzi z Pisma Świętego i Ojców Kościoła, pokazując, że teksty autorytetów wymagają interpretacji i nie mogą być traktowane dosłownie.
Stosunek Kościoła do nowej filozofii
Początkowo Kościół nieufnie się odnosił do adeptów nowej filozofii, którym nie wystarczał autorytet Kościoła i którzy szukali także uzasadnienia prawd wiary przez rozum. Później jednak Kościół sam się oparł na scholastyce, aby ją wykorzystać do obrony nauki kościelnej, atakowanej przez heretyków i innowierców. W XIII wieku następuje rozkwit scholastyki, m.in. wtedy tworzył święty Tomasz z Akwinu.
Święty Tomasz z Akwiny (1225 – 1274)
- Autor Summy teologi, Summyfilozofii
- dominikanin
- profesor uniwersytetu Paryskiego
- twórca filozofii zwanej tomizmem- oparty na filozofii Arystotelesa
Poglądy św. Tomasza
Wg Tomasza wiara i rozum nie mogą być ze sobą sprzeczne, ponieważ pochodzą od Boga.
Dlatego także teologia i filozofia nie mogą osiągnąć różnych prawd. Różnią się jednak co do metody – filozofia wychodzi od rzeczy stworzonych i w ten sposób dochodzi do Boga. Objawienie dostarcza człowiekowi prawd koniecznych do jego zbawienia, ale pozostaje jeszcze miejsce do samodzielnego badania rzeczy, których objawienie nie wyjaśnia.
Poglądy św. Tomasza z Akwinu i ich znaczenie
Filozofia oddaje teologii przysługę, kiedy potrafi rozumowo sprawdzić podstawy wiary i ich Bronic.
System teologii świętego Tomasza w XIX wieku został uznany przez Kościół za podstawę filozofii chrześcijańskiej i przedmiot kształcenia duchowieństwa katolickiego.
Św. Tomasz szczególne zasługi położył dla dydaktyki uniwersyteckiej, określając podstawowe metody kształcenia na uniwersytecie, aktualne do dzisiaj – wykład i dysputa (rodzaj ćwiczenia polegający na dyskusji).
Czynniki wpływające na powstanie uniwersytetów
Szkoły kościelne nie były w stanie objąć nowe treści i nowych metod nauczania. Ponad to filozofia, prawo, medycyna potrzebowały dłuższych lat studiów, większej swobody wykładania i odpowiednich nauczycieli, których brakowało w szkołach kościelnych. Ci nowi nauczyciele – mistrzowie w wyżej wymienionych dziedzinach i ich uczniowie znaleźli swoje miejsce w nowej instytucji wyższej edukacji, jaką stał się uniwersytet.
Formowanie się uniwersytetów (XI-XVI wieku)
Uniwersytety powstawały w różny sposób:
W ośrodkach szkolnych, gdzie toczyły się dyskusje filozoficzne i teologiczne
W wyniku grupowania się młodzieży wokół wybitnych znawców prawa i medycyny.
Jako fundacje władców świeckich i duchownych.
Decyzja o założeniu uniwersytetu wymagała akceptacji papieża i władzy świeckiej. Pierwsze uniwersytety działały wg wzoru bolońskiego i paryskiego.
Uniwersytet typu bolońskiego
Najstarsze uniwersytety włoskie: Bolonia (XI wiek) i Salerno rozwinęły się dzięki studentom grupującym się wokół znawców prawa i medycyny. Zarządzali studenci zorganizowani w nacje. Profesorowie zobowiązani byli do posłuszeństwa i bez zgody studentów nie mogli opuścić wykładu. Płacili kary za niedotrzymanie umowy co do wykładu i innych zajęć
Rektora wybierały nacje: mógł nim zostać tylko student V roku, co najmniej 25-letni.
Typ boloński dominował tam, gdzie napływ młodzieży był początkiem uniwersytetu, choć także niektóre fundowane przez władców (Praga, Kraków) miały ustrój boloński.
Uniwersytet typu paryskiego
Typ paryski miał miejsce tan, gdzie dominacja teologii zapewniała silną kontrolę papieską, regulując formy działania uczelni i gdzie profesorowie byli bardziej niezależni materialnie, bo uposażeni beneficjami kościelnymi. Oni rządzili na uniwersytecie i wybierali rektora. Paryż był tu wzorem dla innych uczelni m.in. angielskich (Oxford, Cambridge). Był też system mieszany (trójstronny podział władzy: studenci – nauczyciele – władze miejskie).
Charakter uniwersytetu jako szkoły
W przeciwieństwie do szkól kościelnych, uniwersytet był ośrodkiem nauczania (w języku łacińskim) otwartym, o międzynarodowym zasięgu. Oprócz teologii obejmował badania i dydaktyką świeckie dziedziny (filozofia, prawo, medycyna). Był korporacją, czyli stowarzyszeniem, rządzącym się automatycznie (samo nadawało sobie statut, wybierało rektora, miało własną władzę sądowniczą i majątek).
Struktura pełnego uniwersytetu była 2-poziomowa i cztero (pięcio) – wydziałowa. Studenci wraz z profesorami tworzyli jedno ciało obejmujące uczących się i nauczających, stad nazwa uniwersytet ( łac. Universitas – powszechność, całość).
Nauka na uniwersytecie
Ogromna większość nauczycieli i studentów należała Do stanu duchownego. Studentów uważano za kleryków.
W średniowieczu istniały wydziały: filozofii (nauk wyzwolonych), prawa, medycyny i teologii. Na poziomie niższym (wydział filozofii) odbywało się kształcenie przygotowawcze, ogólne, w zakresie 7 nauk wyzwolonych i filozofii, na poziomie wyższym studia w zakresie prawa kościelnego i świeckiego, medycyny i teologii. Najbardziej uczęszczanym był wydział filozofii.
Organizacja studiów
Była na wszystkich studiach uniwersyteckich jednolita. Forma nauczania był wykład (objaśniane i streszczanie tekstu) i dysputacja (utrwalenie przez dyskusję nad danym zagadnieniem). Cykl wykładów i dysputacji był określony. Trzeba było w nim brać udział, żeby zostać dopuszczonym do egzaminu.
Ówczesne uniwersytety, w przeciwieństwie do dzisiejszych, uważały treść nauki za ustaloną i dozwalały tylko jej komentowanie i uściślanie.
Bieg studiów
Był ściśle określony. Student ok. 14 roku życia wpisywał się do albumu rektorskiego (metryki – stąd immatrykulacja), składając opłatę i przysięgę uniwersytecką. Następnie zaczynał studia na wydziale filozofii (nauk wyzwolonych).
Pierwszy egzamin po przebyciu połowy studiów na wydz. Filozoficznym dawał stopień bakałarza, drugi – po ukończeniu któregoś z pozostałych wydziałów – stopień doktora.
Stopień magistra lub doktora uprawniał do wykładania na wydziale, który się skończyło – tą drogą uzupełniało się grono profesorskie.
Studiowano długo. Na wydziale filozoficznym do 7 lat, w zależności od uniwersytetu. A zatem w wieku 19-20 tal magister filozofii mógł albo podjąć nauczanie na swoim wydziale (fakukultecie) albo zacząć studiować prawo, medycynę lub teologię ( co zajmowało dalsze około 8 lat).
Warunki studiowania
Początkowo profesorowie (mistrzowie) uczyli u siebie lub wynajmowali pomieszczenia do prowadzenia zajęć – często prymitywne, wymoszczone słomą, oświetlone pochodnią bul świecą, zimne z oknami bez szyb (które były drogie).
Większość studentów zajmowała się w trudnej sytuacji materialnej i mieszkaniowej. Z czasem zaczęły powstawać kolegia, często fundowane (np. w Paryżu przez Roberta Sorbona), gdzie studenci mogli znaleźć skromne warunki do studiowania.
Znaczenie uniwersytetów średniowiecznych
Uniwersytety powstały w wyniku rozwoju intelektualnego społeczeństwa średniowiecznego i same się do tego rozwoju przyczyniły. Sprzyjały jednolitości kultury umysłowej, łacińskiej europy. Podniosły poziom umysłowy duchowieństwa, prawników, lekarzy, z czasem także szerszych warstw społeczeństwa, a także poziom nauczania w szkołach kościelnych, gdyż nauczyciele tych szkół często byli absolwentami uniwersytetów.
Przy uniwersytetach zatrudniano kopistów, księgarzy, z czasem powstają drukarnie, biblioteki, stancje dla studentów, gospodarzy, sklepy itp.
Wszystko to sprzyjalo gospodarczemu rozwojowi miast.
W 1500 r. czynnych było już 79 uniwersytetów.
Uniwersytety są jedną z tych instytucji srednioweicznych, które w swojej zewnętrzen postaci dotrwały do naszych czasów bez większych zmian. Świadczy o tym terminologia uniwersytecka, np. licencjat, profesor, dziekan, rektor, kanclerz, magister, doktor honoris causa, fakultet, teza, dysertacja, juwenalia i oczywiście uniwersytet.