Opracowanie: Piotr Skonieczny

Miejsce pracy: Publiczne Gimnazjum w Zbójnie

Wybrane etapy ontogenezy człowieka.

Zbójno 2004

Rozwój ontogenetyczny, zwany inaczej osobniczym, jest procesem przekształceń jakim ulega każdy żywy organizm w trakcie swego istnienia. Rozwój osobniczy zaczyna się z chwilą zapłodnienia jaja ( gamety żeńskiej ) przez plemnik (gametę męską ), kończy zaś z chwilą śmierci danej osoby. Rozwój osobniczy składa się z dwóch faz :

• Fazy rozwoju progresywnego - procesy przyswajania składników chemicznych dominują nad procesami rozpadu tkanek w wyniku czego następuje rozrost, różnicowanie, dojrzewanie.

• Fazy zmian regresywnych - przebiegają one z różną intensywnością dla poszczególnych układów i funkcji organizmu, oraz zaczynają w różnym wieku. Procesy rozpadu tkanek zaczynają dominować nad procesami przyswajania co prowadzi do pogorszenia właściwości strukturalnych i sprawności czynnościowej organizmu.

Życie człowieka można podzielić na dwa okresy główne :

1. Okres rozwoju wewnątrzmacicznego.

2. Okres życia pozałonowego.

Okres życia pozałonowego można podzielić na :

• okres noworodkowy

• okres niemowlęcy

• okres poniemowlęcy

• okres przedszkolny

• okres wczesnoszkolny

• okres dojrzewania

• okres młodzieńczy.

OKRES NOWORODKOWY

Pierwszy okres tuż po urodzeniu jest przystosowaniem się noworodka do życia poza organizmem matki. Okres ten rozpoczyna się wciągnięciem do płuc powietrza atmosferycznego, a wkrótce potem do krwi przenikają elementy pokarmu wchłonięte z przewodu pokarmowego dziecka. Noworodkiem nazywamy dziecko od chwili urodzenia do ukończenia 28 dni. Donoszony noworodek ma wagę około 3,5 kg przy czym masa 2,5 kg powoduje że noworodek jest traktowany jako wcześniak. Trudno określić długość dziecka ze względu na wzmożone napięcie mięśniowe - przykurczone kończyny. Noworodki mają około 50cm. długości. Z takich przyczyn jak oddanie moczu, oddanie stolca, wyschnięcie pępowiny i skóry noworodek traci w pierwszych dniach swojego życia na wadze około 10 %. Około 7-10 dnia noworodek odzyskuje swoją masę urodzeniową. Dzieci matek cukrzycowych są zwykle cięższe od swych rówieśników, natomiast czynniki takie jak : chroniczne nadciśnienie u matki, zakażenia śródmaciczne pewne wrodzone anomalie, obniżają ciężar urodzeniowy. Wielkość noworodka może być skorelowana zarówno z pewnymi cechami matki jak i z czasem trwania ciąży. Tętno po urodzeniu jest dość szybkie, wynosi 180 uderzeń na minutę, jednak już w ciągu kilku dni spada do125. W pierwszych chwilach życia bardzo ważna jest ocena zdrowia dziecka. Istnieje niebezpieczeństwo ujawnienia się wad wrodzonych, bądź urazów porodowych.

Urazy porodowe - niebezpieczeństwo wiąże się z niedotlenieniem, które może być spowodowane patologią łożyska, chorobą matki, przeciągającym się porodem, bądź patologicznym porodem. Niedotlenienie powoduje zwiększenie kruchości naczyń krwionośnych mózgu. Uraz porodowy związany z mechanicznym uciskiem i odkształceniem główki ,może doprowadzić do pęknięcia naczyń krwionośnych a w konsekwencji do powstania krwiaka wewnątrzczaszkowego. Ucisk krwiaka na powierzchnie mózgu może spowodować u dziecka zamartwicę bladą - dziecko nie oddycha, jest blade wiotkie i wymaga zabiegów reanimacyjnych przez podawanie tlenu. Następstwa wylewu mogą być różne. Ledwie klinicznie podejrzany wylew może spowodować poważne zaburzenia rozwojowe, zmiany neurologiczne; innym razem silny wylew może w ogóle nie pozostawić żadnych zmian. Niekiedy fragmentaryczne defekty psychiczne prowadzą do dysleksji czy dysgrafii mogą być następstwem urazu, jeżeli uszkodzone zostaną analizatory wzroku czy słuchu. Mniej groźna jest zamartwica sina -dziecko nie może oddychać z powodu niedrożności dróg oddechowych, zatkanych śluzem .Mechaniczne oczyszczenie dróg oddechowych poprzez odessanie zalegających substancji i podanie tlenu poprawia utlenienie tkanek. Czasem podczas porodu dochodzi do urazów układu ruchowego, najczęściej złamania obojczyka lub kości ramieniowej.

U noworodków złamania maja charakter podkostny i ciągłość tkanek nie zostaje przerwana nazywa się to złamaniem gałązki wierzbowej, gdyż gruba okostna zachowuje się jak kora wierzby. Złamania takie łatwo ulegają zrastaniu i nie pozostawiają trwałych śladów.

Odporność noworodka na zakażenia jest słaba, ponieważ matka przekazuje mu tylko ten rodzaj przeciwciał , które są przepuszczane przez łożysko. Własne przeciwciała są zwykle w znikomym stężeniu i noworodek zaczyna je produkować powoli wskutek zetknięcia się z otaczającym środowiskiem drobnoustrojów. Zakażenia stanowią dla noworodka duże zagrożenie, dlatego też należy chronić nowo narodzone dziecko przed chorym otoczeniem, ograniczać w pierwszych tygodniach jego życia kontakty z większą liczbą osób i rygorystycznie przestrzegać higieny. Każda infekcja jest dla noworodka groźna i może zakończyć się poważna chorobą a nawet zgonem.

Karmienie piersią zmniejsza ryzyko zakażeń noworodka ponieważ z pokarmem matki dostaje on przeciwciała przeciwbakteryjne. Pokarm kobiecy jest najlepszym pożywieniem dla noworodka. Zawiera on składniki konieczne dla prawidłowej budowy i czynności organizmu. W pierwszych godzinach po porodzie wytwarza się siara - wodnista ciecz o sinawym zabarwieniu zawierającą dużą ilość białka, którego 60% stanowią immunoglobuliny, czyli ciała odpornościowe. Pokarm kobiecy zawiera dużo cukru mlekowego, z którego powstaje galaktoza potrzebna do rozwoju mózgu. Poprzez karmienie piersią wytwarza się silna więź uczuciowa pomiędzy matką a dzieckiem.

W ostatnim okresie ciąży noworodek otrzymuje od matki przez łożysko znaczną ilość hormonów, które są produkowane przez jej organizm dla niej. Dziecko rodzi się z hormonami których musi się pozbyć, hormony te oddziałują na dziecko wywołując różne objawy. U dziewczynek obserwuje się obrzęk warg sromowych, a u chłopców powiększone genitalia. Na twarzy noworodka pojawiają się rozszerzone przepełnione gruczoły łojowe skóry mogące przypominać trądzik młodzieńczy. Noworodki maja obrzęknięte sutki i jest to ginekomastia, analogiczna jak w okresie dojrzewania.

Prawidłowa ciąża trwa około 40 tygodni. Dziecko donoszone rodzi się miedzy 37 i 42 tygodniem ciąży. Przed tym terminem rodzą się wcześniaki a po nim dzieci przenoszone.

Wcześniak wykazuje cechy niedojrzałości. Zewnętrzne cechy wcześniactwa to : niższa masa urodzeniowa, mniejsza długość, skóra pokryta meszkiem - aksamitna, krótkie miękkie paznokcie, wiotkie uszy, nisko umieszczony pępek, nieumiejętność ssania.

Wcześniaki łatwiej marzną, są mniej ruchliwe, płaczą ciszej, oraz słabiej dopominają się o jedzenie niż dzieci donoszone. Duża liczba wcześniaków ma wady rozwojowe lub choroby wrodzone, przyczyną są przedwczesne porody.

Wada rozwojowa polega na nieprawidłowej budowie jednego lub wielu narządów. Wady rozwojowe występują częściej u kobiet bardzo młodych ( poniżej 18 lat ) i starszych - po 35 roku życia. Wady mogą być przekazywane dziedzicznie przez rodziców bądź tez mogą je wywoływać szkodliwe czynniki działające na płód lub rodziców, takie jak : choroby zakaźne, szkodliwości zawodowe skażenie środowiska, promieniowanie jonizujące oraz leki przyjmowane przez ciężarna lub niektóre używki. Krytyczny okres dla zagrożenia zarodka wadami to 16 - 75 dni rozwoju. Stosując badanie ultrasonograficzne można rozpoznać wady rozwojowe już w czasie ciąży.

OKRES NIEMOWLĘCY

Okres niemowlęcy trwa od początku drugiego miesiąca do końca pierwszego roku życia. Cecha charakterystyczną jest bardzo szybkie wzrastanie, zwłaszcza w wieku do trzech miesięcy. Wówczas ciężar ciała wzrasta o około 30 g dziennie. Pięciomiesięczne niemowlę podwaja swoja wagę urodzeniową, a roczne potraja. Szczególnie rosną tułów i kończyny. Powiększa się również obwód główki. Główka po urodzeniu ma około 35 cm a pod koniec roku około 50cm. Około 3 miesiąca zarasta ciemiączko.

W 2 miesiącu życia dziecko posiada umiejętność zatrzymywania wzroku na barwnych przedmiotach, reaguje uspokojeniem na głos ludzki. Trzymiesięczne niemowlę dobrze podnosi główkę leżąc na brzuszku, gaworzy. Dźwięk ten jest charakterystyczny dla wszystkich ras, wydawany również przez dzieci głuchonieme. W tym okresie pojawiają się pierwsze reakcje uczuciowe: zadowolenia, niepokoju, złości, zaciekawienia, pierwsze łzy i uśmiech. Dziecko potrafi wodzić wzrokiem za poruszającymi przedmiotami, obserwuje własne ręce, bawi się nimi, zaczyna zwracać na siebie uwagę głośnym krzykiem.

W 4 miesiącu dziecko różnicuje barwy i rozpoznaje matkę.

W 5 miesiącu zaczyna chwytać przedmioty dłonią, odróżnia ludzi znajomych od obcych, gaworzy wymawiając całe sylaby. Dziecko w wieku niemowlęcym nazywamy również oseskiem ze względu na sposób odżywiania (poprzez ssanie ).

W 6 miesiącu niemowlę coraz pilniej obserwuje ludzi, reaguje strachem i płaczem na obcych, śmiechem na głos i uśmiech, przytulaniem się na pieszczotę.

W okresie niemowlęcym bardzo ważnym wydarzeniem jest ząbkowanie. Na ogół zdrowe niemowlę zaczyna ząbkować w szóstym miesiącu życia. Zanim ukaże się pierwszy ząbek, niemowlę ma rozpulchnione i lekko przekrwione dziąsła, ślini się jest niespokojne, chętnie gryzie zabawki, może mieć stany podgorączkowe, a także wolniejsze stolce. Zęby niemowlęcia nazywamy pierwszymi bądź mlecznymi. Wyrzyna się ich 20. Najpierw wyrzynają się siekacze dolne, potem siekacze górne, zęby przedtrzonowe pierwsze, kły i przedtrzonowe drugie. Niemowlę bardzo dużo je. W pierwszym okresie życia bardzo ważne jest karmienie piersią. Pokarm matki jest biologicznie czysty, cały czas ma tę samą temperaturę, zawiera ciała odpornościowe. Karmienie piersią wpływa na rozwój emocjonalny dziecka, poprzez bliski kontakt fizyczny z matką - dotykanie policzka do piersi, specyficzny zapach matki. Dziecko musi być karmione często, przynajmniej 6 razy na dobę. Głód u dziecka powoduje odczucie niepokoju, pobudzenia. Należy zwrócić uwagę że do pokarmu kobiecego przechodzą takie składniki jak: jod, brom, salicylany, środki nasenne, alkohol i niektóre antybiotyki. Używanie przez matkę np. niektórych pudrów i maści zawierających ołów, stwarza niebezpieczeństwo zatrucia podczas ssania. Również ze względu na rozpowszechnione środki owadobójcze, które łatwo przenikają do pokarmu, należy owoce i jarzyny spożywane przez matkę starannie opłukiwać lub zdejmować z nich skórkę.

W 7- 8 miesiącu, dziecko poznaje otaczające go przedmioty, obserwuje je bierze do ręki, postukuje nimi i potrząsa; wsłuchuje się w wydobywające przy tym dźwięki, wkłada wszystko do ust. Zna swoje zabawki i zaczyna ich szukać wokół siebie, gdy się je schowa. W tym okresie w procesach poznawczych biorą udział wszystkie zmysły : wzrok, słuch smak, powonienie. Wkładanie wszystkiego do ust jest jedną z form poznawania świata.

W 9 miesiącu życia dziecko zaczyna naśladować mowę i proste gesty, rozumie znaczenie prostych słów, bierze udział w prostych zabawach z dorosłymi, domagając się upragnionego przedmiotu czy wzięcia na ręce. Pojawiają się pierwsze sylaby a później pierwsze słowa „mama'' „tata'' „daj''. Na ogół dziewczynki zaczynają mówić nieco wcześniej niż chłopcy.

Między 9 i 12 miesiącem życia następuje szybki rozwój sprawności poruszania się. Sześciomiesięczne dziecko potrafi przewracać się z pleców na brzuszek i na odwrót, oraz przemieszczać się za pomocą pełzania . Około 8 miesiąca zaczyna raczkować czyli porusza się za pomocą czterech kończyn. Na ogół dzieci 9 miesięczne potrafią samodzielnie stawać i stąpać trzymając się bariery. Niektóre dzieci rozwijają się ruchowo trochę wcześniej inne nieco później. Utrzymanie pionowej postawy ciała wymaga dużo siły w związku z tym sztukę tą dziecko opanowuje pod koniec pierwszego roku, a nawet drugiego. W zakresie ruchów kończyny górnej dziecko opanowuje zdolności chwytania. Odruch chwytny zanika i dziecko uczy się jakby ponownie. Przy czym tym razem opanowanie tego odruchu wiąże się z korelacją wzrokowo ruchową. Nie jest to mechaniczne zaciskanie dłoni, lecz działanie celowe pod kontrolą wzroku.

Dziecko w pierwszym roku, uczy się rozumieć ludzką mowę, chodzić, samodzielnie załatwiać swoje potrzeby fizjologiczne.

OKRES PONIEMOWLĘCY

Jest to okres od 1 -3 roku życia. Tempo rozwoju jest już znacznie wolniejsze, zmniejsza się zapotrzebowanie na pokarmy, zmniejsza się ilość podskórnej tkanki tłuszczowej. Dziecko staje się szczuplejsze, ale za to sprawniejsze. Potrafi samodzielnie stąpać do przodu ale jego kroki są krótkie i niepewne. W dalszych miesiącach 2 roku życia chód dziecka doskonali się. Dziecko uczy się wspinania na różne niezbyt wysokie przedmioty, potrafi wejść i zejść ze schodów, wbiegać na nieduże wzniesienia. Trzylatek umie omijać przeszkody, jeździć na trójkołowym rowerku. Zdobycie umiejętności chodzenia umożliwia dziecku bardziej dokładną eksplorację środowiska, poznawania nie tylko tych przedmiotów które leżą bezpośrednio w zasięgu jego chwytu, lecz także przedmiotów bardziej odległych. Dziecko może obejść daną rzecz lub zabawkę z różnych stron i obejrzeć je w różnym oświetleniu i odległości od siebie. Dziecko naśladuje dorosłych w wielu czynnościach, uczy się posługiwać łyżką i widelcem, grzebieniem, ołówkiem, uczy się wkładać koszulkę, wiązać buciki, zapinać guziki. Zaznacza się zdolność do uogólnień. Słowa oznaczają już nie tylko jakiś jeden przedmiot, lecz wywołują ogólne skojarzenia np. dziecko wie ze kwiatek pachnie i może mieć różne kolory i kształty. Charakterystyczną cechą dziecka w tym okresie jest duże zapotrzebowanie na ruch. Układ nerwowy jest niedojrzały, co powoduje że dziecko szybko się męczy. Dzieci źle znoszą monotonne zajęcia i z trudem skupiają uwagę na jednej czynności. Rozwój mowy postępuje bardzo szybko. Po opanowaniu kilku nowych słów następuje przerwa w przyswajaniu nowych. Dzieje się to zwykle w okresach nasilonej ruchliwości gdy postępy w poruszaniu się i manipulowaniu rękami odsuwają na dalszy plan potrzebę mówienia. Jest to szczególnie charakterystyczne dla dzieci bardzo żywych , u których potrzeba ruchu opóźnia nieco rozwój mowy.

W 2 roku życia liczba wymawianych słów wzrasta. Pojawiają się słowa kilkusylabowe, rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, przysłówki. Dziecko zaczyna używać w zdaniach przypadków i czasów. W połowie 3 roku życia dziecko potrafi nauczyć się krótkiego wierszyka. W okresie poniemowlęcym doskonali się życie uczuciowe. Dziecko jest zdolne do współczucia, zazdrości, niepokoju o bliską osobę .

OKRES PRZEDSZKOLNY

Okres przedszkolny to okres czasu miedzy końcem 3 a 6 rokiem życia. Za przedszkolaka uważa się dziecko, które samodzielnie chodzi, biega, swobodnie porozumiewa się z otoczeniem, nie moczy się w nocy, ma wszystkie mleczne zęby i ma opanowane nawyki higieniczne. W porównaniu z poprzednimi okresami rozwojowymi dziecko coraz wolniej przybiera na wadze (2-3 kg rocznie), ale za to dość szybko rośnie (5-7 cm rocznie) W budowie ciała obserwujemy jeszcze wyraźne dysproporcje. Nogi są dość krótkie w stosunku do wydłużonego tułowia . Wraz z wiekiem kończyny rozwijają się a sylwetka smukleje.

Na początku okresu przedszkolnego kościec dziecka jest wrażliwy i giętki, a wiązadła stawowe słabe. Słaba jest również muskulatura, dlatego też dziecko jest niewytrzymałe na wysiłek fizyczny, męczy je jednostajna pozycja, a także dłużej trwający ruch jak np. długi spacer. Kości i mięśnie rosną szybko . Wiązadła są w dalszym ciągu słabe, co powoduje urazy, ale przede wszystkim wady postawy zwłaszcza skrzywienie kręgosłupa.

W tym wieku następuje rozwój i usprawnienie narządów wewnętrznych - serca, płuc, układu pokarmowego. Normalizuje się ciśnienie, tętno, zmniejsza się liczba oddechów, poziom hemoglobiny i liczba elementów morfotycznych. Dziecko w wieku od 3-6 lat lubi bawić się tematycznie - organizuje spacer dla lalki ,kompletuje dla niej stroje. Ma bogaty repertuar zainteresowań i zabaw, które wypełniają mu czas w ciągu całego dnia. Dzięki opowiadaniom, bajkom czytankom, doskonalą się procesy myślenia, wzbogaca się wyobraźnia, powiększa się zasób słów. Poprzez zabawy grupowe, dziecko uczy się współdziałania z grupą oraz przystosowania się do otoczenia. Rozwija się mowa, wyobraźnia, spostrzeganie, myślenie. Wzbogaca się słownictwo dziecka. Zdania staja się coraz bardziej rozbudowane, dziecko używa wyrazów bliskoznacznych, porównań. Poszerza się krąg zainteresowań dziecka. Dziecko zadaje coraz więcej szczegółowych pytań. Kształtuje się pamięć, uwaga, logiczne myślenie. Dzieci w wieku przedszkolnym, obdarzone są bujną wyobraźnią. Potrafią zmyślać najrozmaitsze fakty i zdarzenia, które w rzeczywistości nie miały miejsca. Dziecko zachowuje się czasami tak, jakby żyło w świecie fikcji, ożywia przedmioty martwe, kształtuje rośliny i zwierzęta na podobieństwo i obraz ludzki.

Fizjologiczną potrzebą dziecka jest ruch. Duża ruchliwość to szybkie męczenie się, ale również bogactwo wrażeń i przeżyć. W związku z tym należy zapewnić dziecku przynajmniej 12 godzinny sen w nocy i leżakowanie w ciągu dnia. Bardzo ważne jest hartowanie dziecka. Dziecko powinno przebywać latem i zimą kilka godzin dziennie na świeżym powietrzu.

Pod koniec okresu przedszkolnego, zmianie ulega uzębienie . Zęby mleczne wypadają a ich miejsce zastępują zęby stałe.

OKRES SZKOLNY

Jest to okres od 6 - 14 roku życia. Wyodrębniamy :

• wczesny wiek szkolny od 6 do 10 lat. Jest to okres wzrastania, w którym przyrost masy jest większy od przyrostu wzrostu.

• akceleracja (przyspieszenie ) tempa wzrastania, co jest objawem zbliżania się okresu dojrzewania. Okres ten obejmuje od 11 do 14 rok życia.

Charakterystyczną cechą okresu szkolnego jest to, że w życiu dziecka zaczyna dominować obowiązek, to znaczy nauka przed zabawą. Z każdym rokiem szkolnym zwiększa się u dziecka zdolność do koncentracji uwagi, kojarzenia i logicznego myślenia .Udoskonala się i kształtuje pamięć dziecko opanowuje umiejętność przyswajania nowych wiadomości zapamiętywania ich i odtwarzania. Głównym autorytetem dla dziecka staje się w tym wieku jego „pani”, a mama zajmuje w tej hierarchii dopiero drugie miejsce. Dziecko w okresie szkoły podstawowej rośnie około 4--5 cm rocznie, oraz przybiera na wadze około 3 kg. W całym okresie szkolnym trwa proces wszechstronnego rozwoju. Coraz bardziej zauważalna staje się różnica pomiędzy płciami. Dziewczęta zaczynają górować nad chłopcami, mają większą masę ciała, sylwetka staje się bardziej kobieca, zmieniają się rysy twarzy, sposób poruszania się, zachowania. U chłopców rozwijają się szczególnie barki, a u dziewczynek biodra. Dziewczęta sprawiają wrażenie, ze są starsze od chłopców. Stan ten trwa do momentu gdy chłopcy wchodzą w okres skoku pokwitaniowego, ( 13 - 14 lat) a dziewczęta go kończą. Chłopcy doganiają szybko dziewczęta wzrostem, a wkrótce je przewyższają. Dziecko od 8 - 10 lat cechuje koordynacja ruchów, zręczność, dokładność , precyzja. W wieku 11- 13 lat ruchy te stają się harmonijne i płynne, a dzieci wykazują indywidualne cechy ruchowe określane jako osobowość ruchowa tzn., że dziecko można poznać po ruchach, chodzie, gestach.

OKRES DOJRZEWANIA

Dojrzewanie jest procesem złożonym. Jest to cykl przemian morfologicznych, psychicznych, pełnej reaktywności seksualnej i zdolności do prokreacji. Jest to również proces o najintensywniejszym tempie wzrastania. Procesowi temu towarzyszą zmiany w proporcjach i budowie ciała, zmiany anatomiczne i funkcjonalne wszystkich układów , oraz różnicuje się sylwetka kobieca i męska .Najbardziej znamienna i decydująca w całym cyklu przemian jest czynność układu hormonalnego, a przede wszystkim gruczołów płciowych. Stąd też okres ten określa się dojrzewaniem płciowym. Kiedy dokładnie rozpoczyna się okres dojrzewania płciowego nie wiadomo, ponieważ granica pomiędzy poszczególnymi okresami rozwojowymi ma charakter płynny i indywidualny dla każdego człowieka. U poszczególnych dzieci różni się czasem trwania i stopniem natężenia. Okres dojrzewania u chłopców trwa przeciętnie od 12 i ½ do15 roku życia; u dziewczynek natomiast od 10 i ½ do 13 roku życia. Pierwszym sygnałem rozpoczęcia tego okresu jest skok pokwitaniowy polegający na nagłym przyroście wzrostu ciała, który może wynosić nawet 20 cm. Następuje wyraźna zmiana proporcji ciała dziecka. Wydłuża się głowa, rosną uszy wydłuża się nos i szyja a u chłopców pojawia się tak zwane jabłko Adama. Jabłko to powstaje na skutek silnego rozrostu krtani co powoduje wydłużenie się fałd głosowych i w rezultacie mutację głosu. Gwałtownie rosną kończyny górne i dolne, stopy i dłonie. Chłopiec w ruchu przypomina małpę, stąd powiedzenie „małpi wiek''. W tym okresie chłopcy są raczej szczupli , wzrasta ich sila mięśniowa, dziewczynki natomiast „zaokrąglają się `' z powodu obfitego odkładania się tłuszczu. Zaczyna pojawiać się owłosienie w okolicy narządów płciowych, pod pachami, na twarzy i tułowiu u chłopców. U dziewczynek na wzgórku łonowym i pod pachami. U chłopców następuje powiększenie się worka mosznowego, jąder i prącia a u dziewczynek rozwijają się wargi sromowe zmienia się flora bakteryjna pochwy, rosną piersi.

Pierwsze miesiączkowanie może pojawić się zarówno w 10, jak i w 15 czy 16 roku życia. Dziewczęta dojrzewają biologicznie mniej więcej o rok wcześniej niż chłopcy. Pierwsze polucje u chłopców świadczące o produkcji plemników pojawiają się w 14 - 15 roku życia.

Skóra zarówno dziewcząt jak i chłopców w okresie dojrzewania ulega łatwemu zakażeniu na skutek wzmożonego wydzielania gruczołów łojowych i potowych. Na skórze pojawia się tzw. trądzik młodzieńczy. Ogromne zmiany zachodzą również w rozwoju umysłowym, psychice i zachowaniu dziecka. Pobudzenie emocjonalne jest w okresie dorastania zazwyczaj nasilone. W pierwszej fazie oscyluje ono często od stanów afektu (silnego pobudzenia) do stanów „sennej obojętności `'.

Pobudzenie emocjonalne przejawia się u dorastających najczęściej w intensywności zachowania. Obserwujemy ją szczególnie wtedy, gdy młodzież przebywa w grupie. Głośny śmiech, krzyki, popychanie się, przejawy agresji mogą tu służyć jako codzienny przykład. W sytuacjach poza grupą rówieśniczą zachowanie „nastolatka” również charakteryzuje intensywność : często mówi on podniesionym głosem, trzaska drzwiami, szlocha przy niepowodzeniu, a przy drobnej radości rzuca się komuś na szyję itp.

Zaburzenia rozwoju somatyczno - płciowego chłopców.

1. Przedwczesne dojrzewanie płciowe.

Przedwczesne dojrzewanie płciowe (p. d. p.) jest stanem, w którym cechy dojrzewania pojawiają się u chłopców przed 10 r. ż. Objawy dojrzewania mogą wystąpić w każdym okresie pierwszej dekady życia, nawet w pierwszych jej latach. Wystąpienie cech zaawansowanej niejednokrotnie dojrzałości płciowej ze znacznie rozwiniętym popędem seksualnym u chłopca o psychice odpowiadającej jego wiekowi kalendarzowemu powoduje powstanie wielu konfliktów z otoczeniem oraz problemów wychowawczych.

Wyróżnia się przedwczesne prawdziwe dojrzewanie płciowe oraz przedwczesne rzekome dojrzewanie płciowe.

• Przedwczesne prawdziwe dojrzewanie płciowe

Główną cechą prawdziwego p. d. p., różniącego je od rzekomego, jest czynność gonadotropowa przysadki mózgowej. Powoduje ona pojawienie się i rozwój poszczególnych cech dojrzewania. Jądra ulegają powiększeniu, pod wpływem androgenów pojawia się owłosienie. Następuje powiększenie się prącia i rozwój drugorzędnych cech płciowych. Pojawiają się wytryski nasienia, stwierdza się obecność plemników. Kilkuletni chłopcy zdolni są do zapłodnienia. Chłopcy przedwcześnie dojrzewający płciowo pod wpływem wytworzonego testosteronu są wyżsi, znacznie lepiej umięśnieni, silniejsi od typowo dojrzewających rówieśników.

• Przedwczesne rzekome dojrzewanie płciowe

Przedwczesne rzekome dojrzewanie płciowe jest wynikiem wydzielania androgenów na skutek zaburzonej czynności jąder lub kory nadnerczy. Może być również wywołane przez podawanie w celach terapeutycznych testosteronu w postaci wstrzyknięć lub jego preparatów doustnych.

2. Brak dojrzewania płciowego

• Wrodzony brak jąder

Jest to zespół chorobowy powstały na skutek zaniku jąder w okresie płodowym, nie wcześniej jednak niż po wytworzeniu się prącia i moszny oraz pozostałych drugorzędnych cech płciowych. Brak jąder w worku mosznowym i kanałach pachwinowych stwierdza się już po urodzeniu. Rozwój zarówno fizyczny, jak i psychiczny chłopców do okresu dojrzewania nie różni ich od zdrowych rówieśników. W okresie typowym dla dojrzewania płciowego nie występują u nich objawy dojrzewania . W miarę lat zaczynają pojawiać się objawy eunuchoidyzmu. Poziom rozwoju umysłowego tych chłopców nie odbiega od normy.

BIBLIOGRAFIA

WITOLD GLOKSIN „Niemowlę”, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych. W-wa 1988

MARIA PRZETACZNIKOWA, GRAŻYNA MAKIEŁŁO-JARŻA „Psychologia rozwojowa”, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. W-wa 1974

ANDRZEJ POCZĄTEK „Mały poradnik zdrowia dziecka,” Państwowy Zakład Wydawnictw Cekowskich. W-wa 1984

ANDRZEJ JACZEWSKI „Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania” cz. I WSiP W-wa 1998

NAPOLEON WOLAŃSKI „Rozwój biologiczny człowieka”, PWN W-wa 1979

„Dojrzewanie” praca zbiorowa pod redakcją ANDRZEJA JACZEWSKIEGO i BARBARY WOYNAROWSKIEJ, WSiP W-wa 1982

Eunuchoidyzm - stan ustroju powstały wskutek upośledzenia czynności gruczołów płciowych lub niedoboru hormonów gonadotropowych przysadki. Mężczyznę cechują : brak rozwoju narządów płciowych, drugo - i trzeciorzędnych cech płciowych oraz popędu płciowego, wysoki wzrost (długie kończyny), głos, budowa i owłosienie nie zróżnicowane płciowo.

13

---