NAUKA O JĘZYKU
Ćwiczenia: 15 godzin, studia stacjonarne i niestacjonarne
Forma zaliczenia: zaliczenie z oceną
Osoba odpowiedzialna za treści kształcenia: dr Anna Wileczek
Cele kształcenia:
Lingwistyka ogólna (nauka o języku) jako jeden z fundamentalnych elementów wykształcenia humanistycznego i ogólnego ma orientować w zakresie podstaw wiedzy o języku i sposobów opisu języka. Wiedza ta powinna ułatwić rozumienie procesów informacyjnych i komunikacyjnych zachodzących we współczesnym świecie oraz uświadamiać znaczenie języka jako „podstawowego narzędzia kultury”
Problematyka zajęć obejmuje więc zagadnienia (w zakresie propedeutycznym) z teorii języka, semantyki i pragmatyki językoznawczej, interpretowane w kontekście istotnych praktyk metodologicznych opisu języka. Zwrócenie uwagi na interferencje językoznawstwa i innych dyscyplin naukowych (podejście interdyscyplinarne) wskazuje na użyteczność wiedzy językoznawczej do analizy (w tym także waloryzacji) zjawisk z otaczającej człowieka rzeczywistości.
Kwestie dotyczące komunikacji językowej posłużą kształceniu umiejętności budowania komunikatów (tekstów) funkcjonalnych, spójnych i estetycznych, a także umiejętności ich odczytywania i właściwego „dekodowania”, również w zakresie sensów „niedosłownych”: implikatur i presupozycji.
Metody i formy kształcenia:
Wykład aktywizujący
Dyskusja
Analiza problemu
Elementy projektu dydaktycznego
Prezentacja multimedialna
Treści kształcenia i tematyka zajęć:
„Język jaki jest każdy widzi”, czyli język naturalny jako przedmiot badań nauki o języku
Dlaczego warto badać język: przedmiot, cele, zakres i „użyteczność” nauki o języku
Język jako element kultury: cechy definicyjne i kryteria języka naturalnego
Definicja języka a sposoby jego opisu (strukturalizm, generatywizm, kognitywizm)
Związek językoznawstwa z innymi dyscyplinami naukowymi - problem językoznawstwa zewnętrznego (psycholingwistyka, socjolingwistyka, etnolingwistyka)
II. Dominacja znaków: język jako system semiotyczny
Pojęcie, forma i treść znaku
Rodzaje znaków
Język jako system semiotyczny na tle innych systemów znakowych
Znaczenie i treść w języku
Relacje znaczeniowe między wyrazami
Świat widziany przez język
Struktura języka
Hierarchiczna struktura języka konsekwencją systemowości
Diakrytyczność języka. Zagadnienia fonetyki i fonologii.
Leksykalny podsystem języka
Morfologiczny podsystem języka
Składniowy podsystem języka
Językowa wieża Babel, czyli pochodzenie i zróżnicowanie języków współczesnych
Czy istnieje prajęzyk?
Klasyfikacja genetyczna i geneza języka polskiego
Inferencje i zapożyczenia - świadectwa kontaktów między językami
Europejska liga językowa i słownikowa
Języki nowe. Niby-języki
Wewnętrzne zróżnicowanie języka
Czy mówimy tak samo jak piszemy? Mowa i pismo w życiu człowieka
Odmiany regionalne i środowiskowe języka
Odmiany funkcjonalne języka
Styl i stylizacja
Zróżnicowanie języka a norma. Problem poprawności i estetyki słowa
Język w działaniu
1. Komunikacja językowa. Pojęcie, modele, koncepcje (od strukturalizmu do funkcjonalizmu)
2. Funkcje języka, tekstu i wypowiedzi
3. Teoria aktów mowy
4. Teoria gatunków mowy
Co może słowo? ABC pragmatyki językowej
Teoria czynności mowy: czynności lokucyjne, perlokucyjne i illokucyjne
Performatywna funkcja wypowiedzi
Impikatury i presupozycje w komunikacji
Logika konwersacji - maksymy konwersacyjne P. Grice'a
Etykieta językowa
Tekst i jego znaczenie
Wszystko jest tekstem? Wokół pojęcia tekstu
Struktura tekstu.
Typy tekstów
Spójność tekstu i jej mechanizmy
Zasady konstruowania tekstu funkcjonalnego
Hipertekst - nonszalancja tekstowa czy znak współczesności?
Dyskurs, czyli tekst w kontekście
Aksjologia i język
1. Opis czy kreacja? Opis rzeczywistości przez język
2. Wartości i wartościowanie w języku
3. Język jako wartość. Etyka słowa
4. Manipulacja językowa
W świecie słowników. Elementy leksykologii i leksykografii
Klasyfikacja słowników
Słowniki ogólne jednojęzyczne, tradycyjne i multimedialne - analiza zawartości
Techniki korzystania ze słowników
Tworzenie słowników.
Propozycje zagadnień projektowych:
Etyka słowa a język polityki.
Minisłownik socjolektu studentów UJK.
Analiza nazw wartości w rozumieniu dzieci przedszkolnych.
Komunikacja z pozycji dorosły - dziecko i konsekwencje jej zakłócenia.
Zabawy, gry, ćwiczenia językowe jako sposoby integracji wspólnoty.
Analiza języka użytkowników CB-radia.
Analiza wybranych socjolektów lub profesjolektów.
Specyfika języka wybranej miejscowości.
Twórczy przykład transformacji wybranych kodów językowych (język ogólny-socjolekt).
Internet i język ogólny, czyli o słowach, frazeologizmach i konstrukcjach, które zawładnęły potocznością.
Specyfika języka wybranego forum młodzieżowego lub portalu internetowego.
Charakterystyka języka i stylu wybranych blogów
Manipulacja językowa. Analiza zjawiska.
Czy potrzebna współczesności estetyka i etyka języka?
Akronimy w języku dzieci i młodzieży.
Przejawy agresji językowej u dzieci (lub młodzieży).
Język wybranej subkultury, np. hip-hopu.
Język nazywający zachowania młodzieży w prasie.
Tytuły prasowe. charakterystyka językowo-kulturowa.
Sposoby sprawdzania umiejętności i sprawności komunikacyjnych dzieci.
Stylizacje socjolektu młodzieżowego (w twórczości nastolatków).
Formuły rozpoczęcia i zakończenia wypowiedzi w języku młodzieży.
Analiza językowa wybranej audycji radiowej lub telewizyjnej dla młodzieży.
Językowy obraz świata w prasie młodzieżowej (wybrany tytuł).
Wartości i wartościowanie w wybranym czasopiśmie dla młodzieży.
Kreacja językowa młodych na podst. Demotywator.pl.
Kształt językowy rozmów studenckich.
Korpus języka wybranego forum młodzieżowego.
Bibliografia
Austin J., Mówienie i poznawanie, Warszawa 1993.
Awdiejew A., Gramatyka interakcji werbalnej, Kraków 2004.
Awdiejew A., Strategie konwersacyjne (próba typologii), w: Socjolingwistyka 1991.
Bańko M., Z pogranicza leksykografii i językoznawstwa, Warszawa 2001.
Bobrowski I., Zaproszenie do językoznawstwa, Kraków 1998.
Encyklopedia języka polskiego, red. Stanisław Urbańczyk, Wrocław 1991 (lub wyd. następne).
Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. Kazimierz Polański, Wrocław 1993 (lub wyd. następne).
Furdal A., Językoznawstwo otwarte, Wrocław 1990.
Grice H.P., Logika a konwersacja, w: Język w świetle nauki, Warszawa 1980.
Grzegorczykowa R., Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 1990.
Grzegorczykowa R., Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy, w: Język a kultura 4, Wrocław 1991.
Habrajska G., Komunikacyjna analiza i interpretacja tekstu, Łódź 2005.
Jacobson R., Poetyka w świetle językoznawstwa, w: W poszukiwaniu istoty języka, Warszawa 1989.
Język polski. Kompendium, red. M. Derwojedowa, H. Karaś, D. Kopcińska, Warszawa 2005.
Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, red. E. Tabakowska, Kraków 2001.
Lachur Cz., Zarys językoznawstwa ogólnego, Opole 2004.
Łuczyński E., Maćkiewicz J., Językoznawstwo ogólne. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2000.
Nauka o języku dla polonistów, red. S. Dubisz, Warszawa 2002.
Piotrowski T., Zrozumieć leksykografię, Warszawa 2001.
Przybylska R., Wprowadzenie do nauki o języku, Kraków 2003.
Wierzbicka A., "Genry mowy", w: Tekst a zdanie, red. Teresa Dobrzyńska, Elżbieta Janus, Warszawa 1983.
Wierzbicka A., Język - umysł - kultura, Warszawa 1999.
Wierzbicka A., Semantyka, Lublin 2006.
Zdunkiewicz D., Akty mowy, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2, wyd. 2. Lublin 2001.
Żmigrodzki P., Wprowadzenie do leksykografii polskiej, Katowice 2005.
dr Anna Wileczek
1