Koncepcja kształcenia wielostronnego Wincentego Okonia

Traktując osobowość jako stopniowo harmonizującą się całość, oddziałując na nią i uruchamiając własne siły jednostki, nie możemy jednocześnie nie dostrzegać podstawowych jej funkcji, którym zawdzięczamy swoją egzystencję i swój rozwój. Do tych funkcji osobowości zalicza się poznawanie świata i siebie, przeżywanie świata i nagromadzonych w nim wartości i zmienianie świata. Te trzy typowo ludzkie funkcje leżą u podstaw teorii kształcenia wielostronnego.

Uwzględnia ona podstawowe rodzaje działalności ludzkiej:

• aktywność intelektualną zmierzającą do poznawania świata i siebie realizuje uczący się podmiot w dwojaki sposób. Przede wszystkim więc przyswaja nagromadzoną przez ludzkość wiedzę, korzystając z pomocy nauczycieli i z licznych źródeł tej wiedzy. Ale jednocześnie znaczną część tej wiedzy odkrywa sam, rozwiązując odpowiednio dobrane problemy i doskonaląc w ten sposób własne zdolności twórcze w dziedzinie intelektualnej.

• aktywność o charakterze emocjonalnym, dotyczącą stosunku człowieka do wartości. Polega ona na przeżywaniu wartości i ich wytwarzaniu.

• aktywność praktyczną, która polega na jego osobistym udziale w przekształcaniu rzeczywistości. Ma również swoje dwie strony. Wymaga więc poznania wiedzy o rzeczywistości, którą jednostka ma zmienić lub stwarzać. Wiedza staje się tu bezpośrednio użyteczna w twórczości technicznej i w procesach pracy produkcyjnej, dając wiedzę o świecie i znajomość wzorów przekształcania rzeczywistości, szkoła ma jednocześnie wszelkie dane na to, aby przysposabiać sowich wychowanków do rozwiązywania nowych problemów.

METODY KSZTAŁCENIA (Okoń) - jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian osobowości uczniów.

WG. OKONIA - (podział metod)

I.        metody asymilacji wiedzy, zwane podającymi, słownymi - oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym:

a)      pogadanka - rozmowa nauczyciela z uczniem, gdzie nauczyciel zna odpowiedź, ma potrójne zastosowanie: wstępna, przedstawiająca nowe wiadomości, utrwalająca

b)     dyskusja - wymiana zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko uczniami, odbicie poglądów własnych lub odwołanie się do poglądów innych osób, odmienność stanowisk. Odmiany dyskusji: wspólne rozwiązywanie problemów, kształtowanie przekonań młodzieży, uzupełnienie własnej wiedzy

c)      wykład - bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie wiadomości. Sztuka wykładania - wiązanie treści wykładu z życiem, trafne przykłady, staranne wysławianie się, logiczna całość, systematyczna treść. Typy wykładów: konwencjonalny (treść przekazywana bezpośrednio w gotowej do zapamiętania postaci), problemowy (problem naukowy lub praktyczny), konwersatoryjny (przeplatanie fragmentów mówionych z wypowiedziami słuchaczy lub zadaniami teoretycznymi czy praktycznymi)

d)     opis - wydarzenia historyczne, urządzenia techniczne, opis krajobrazu, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie przedmiotu lub rysunku

e)      opowiadanie - przedstawienie akcji przebiegającej w określonym czasie, przedstawienie biografii, wypraw geograficznych, odkryć naukowych

f)       praca z książką - opanowanie sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych (czasopism, radio, telewizja, nagrania). Sposoby: uczenie się z podręcznika, sporządzanie notatek i posługiwanie się lekturą uzupełniającą. 

II.     metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy, zwane problemowymi, oparte na twórczej aktywności poznawczej, polegającej na rozwiązywaniu problemów. Umożliwiają funkcjonowanie wiedzy biernej, przekształcając ją w wiedzę czynną oraz sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Poziomy poznania: konkretów, modeli i teorii.

a) klasyczna metoda problemowa - dominacja uczenia się nad nauczaniem, cztery momenty wg Nawroczyńskiego: wytwarzanie sytuacji problemowej, formułowanie problemów i pomysłów ich rozwiązania, weryfikacja pomysłów rozwiązania, porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach

b) metoda przypadków - polega na rozpatrzeniu przez grupę opisu jakiegoś przypadku

c) metoda sytuacyjna - wprowadzenie uczniów w jakąś złożoną sytuację

d) giełda pomysłów - zespołowe wytwarzanie pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania

e) mikronauczanie - uczenie się złożonych czynności praktycznych

f) gry dydaktyczne - wspólna cecha: pierwiastek zabawy

III.  waloryzacyjne zwane eksponującymi o dominacji aktywności emocjonalno-artystycznej

               a) impresyjne- kształcenie odbywa się poprzez uczestnictwo w odbiorze dzieła np.            czytamy literaturę, oglądamy wystawę,

               b) ekspresyjne - sami uczestniczymy w wytwarzaniu

IV.  metody praktyczne - przewaga aktywności praktyczno-technicznej (na zajęciach zawodowych wychowanie przez pracę)

a)      metody ćwiczebne - usprawnienie do zadań wytwórczych

b)     metody realizacji zadań wytwórczych - bezpośrednia realizacja

Opisane szczegółowo:

Metody Asymilacji wiedzy

Ta grupa metod zwanych też metodami podającymi. Do omawianej grupy należą następujące metody: -pogadanka -dyskusja-wykład-praca z książką-programowane uczenie się w jego wersji liniowej, rozgałęzionej i mieszanej

Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniem. Rozmowa ta jednak różni się od zwykłych rozmów prowadzonych przez ludzi. W pogadance nauczyciel zna odpowiedzi na wszystkie zadawane uczniom pytania. Ze względu na rolę dydaktyczną jaką może spełniać wyróżnia się trojakie jej zastosowanie: -pogadanka wstępna -przedstawiająca nowe wiadomości-utrwalająca

Pogadanka wstępna ma przygotować uczniów do pracy. Chodzi tu o dwojakie przygotowanie. Z jednej strony, celem jej jest wytworzenie u uczniów stanu gotowości do poznania czegoś nowego, a wtedy w toku pogadanki aktualizuje się doświadczenia uczniów związane z tematem nowej lekcji, przypomina wiadomości niezbędne do zrozumienia nowego materiału. Celem pogadanki jest zorganizowanie klasy do nowej pracy , a więc ustalenie tematu i celu lekcji.

Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości ma postać rozmowy nauczyciela z uczniami, w której chodzi o takie zaktywizowanie uczniów, aby nowe treści, przekazywane im przez nauczyciela bądź przez znających przedmiot uczniów zostały przez wszystkich zrozumiane, powiązane z własnym doświadczeniem i zapamiętane. Przypominanie sobie lub uzupełnianie doświadczeń , poznawanie nowych wiadomości , wiązanie ich z poprzednio nabytymi , to czynności u których podłoża leżą procesy myślowe. Pogadanka utrwalająca polega na operowaniu materiałem przyswojonym uprzednio, lecz wymagającym konfrontacji ze sobą oraz zintegrowania w ramach jakichś większych całości. Myślenie polega tu na dochodzeniu do szerszych uogólnień poprzez zestawienie ze sobą szerszego zakresu faktów i uogólnień, na tworzeniu układów obejmujących większe całości.

Dyskusja jest metoda kształcenia polegająca na wymianie zdań miedzy nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami , przy czym zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób. Dyskusję rzeczywistą cechuje odmienność stanowisk w połączeniu z próbą znalezienia stanowiska nadającego się do przyjęcia przez ogół uczestników. Kilka odmian dyskusji. Pierwsza z nich i najpospolitsza jest dyskusja rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania problemu przez klasę czy grupę uczniów. Inna dyskusja jest ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży. Dotyczy ona zazwyczaj spraw osobistych, własnego stosunku młodzieży do dobra i zła, sprawiedliwości i niesprawiedliwości.

Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości i jakiemuś audytorium. Jako metodę wykład stosuje się zazwyczaj w wyższych klasach szkół podstawowych , w szkołach średnich. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Rozróżnia się kilka typów wykładu: -wykład konwencjonalny - w którym treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej do zapamiętania postaci. -Wykład problemowy- jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego: jego pojawienia się , kierunków i sposobów jego rozwiązywania -Wykład konwersatoryjny - polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy lub z wykonywaniem przez nich odpowiednich zadań teoretycznych czy praktycznych

Na aktywność słuchaczy w czasie wykładu wpływa wiele czynników zależnych nie tylko od walorów samego wykładu. Należy do nich: stosowane w czasie wykładu środki dydaktyczne -wyrobienie recepcyjne a więc tempo przebiegu procesów warunkujących recepcję zależne od umiejętności koncentrowania uwagi , od trwałości uwagi, od zasobu doświadczeń i wiadomości słuchacza -czynnik, który może zwiększyć aktywność słuchacza to jest notowanie wykładu

Opowiadanie polega na przedstawieniu jakiejś akcji - rzeczywistej , fikcyjnej która przebiega w określonym czasie. Temat opowiadania może odnosić się do biografii , wydarzeń związanych z wyprawami geograficznymi , z odkryciami naukowymi.

Praca z książką

Podręczniki , lektura, literatura popularnonaukowa są tylko źródłem nowych wiadomości lecz także dają uczniom możność utrwalenia , rozszerzenia i pogłębienia zdobytej wiedzy , praca nad nią wdraża uczniów do opanowania metod kształcenia, z których będą w szkole i po wyjściu ze szkoły. Przyswojenie tych metod opiera się przede wszystkim na opanowaniu sposobów posługiwania się książką oraz wykorzystywania środków masowych. Sposoby samodzielnej pracy: -uczenie się z podręcznika w celu zdobycia lub utrwalenia pewnych wiadomości. Przygotowanie ucznia do tej pracy zmierza do tego, aby wiedział, jak ma się uczyć, żeby w najkrótszym czasie uzyskać najlepsze wyniki. Ważne jest tu przyzwyczajanie uczniów do wyodrębniania informacji najważniejszych. -Sporządzanie notatek jest korzystniejsze przy powtórnym czytaniu tekstu, gdy uczeń może się łatwiej zorientować co jest ważniejsze, a wiec warte zanotowania. Notatki mogą przyjmować postać konspektu lub planu. -Posługiwanie się lektura uzupełniającą wymaga większej samodzielności uczniów. Niezbędne staje się tu wyodrębnienie takich cech jak samodzielność i krytycyzm.

Metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy

Metody problemowe umożliwiają one funkcjonowanie wiedzy biernej przekształcając ja w wiedze czynna, sprzyjają wykrywaniu nowych wiadomości i stosowaniu ich w praktyce. Istota metod problemowych sprowadza się do tego, ze nie pozwalają uczniom przechodzić obojętnie obok sytuacji, których nie umieją sobie wytłumaczyć lub rozwiązać, lecz wywołując zaciekawienie zmuszają ich do analizy sytuacji, a wiec do wyodrębnienia w niej danych, które są znane jak i również do wysunięcia przypuszczeń co do rozwiązania problemu i sprawdzenia wartości tego rozwiązania. Czynności jakie wykonują przy tym uczniowie odbywają się na trzech poziomach:-konkretów gdy poszukują danych empirycznych-modeli gdy próbują intuicyjnie lub w pełni świadomie tworzyć modele badanych układów-teorii gdy formułują twierdzenia uogólniające efekty rozwiązania w postaci praw , prawidłowości , zasad czy norm działania praktycznego

Klasyczna metoda problemowa

W tej metodzie uwzględnia się w niej cztery istotne momenty. Obejmują one; -wytwarzanie sytuacji problemowej -formułowanie problemów i pomysłów rozwiązania-weryfikacje pomysłów rozwiązania -porządkowanie i stosowanie uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze praktycznym bądź teoretycznym

Cecha charakterystyczna tej metody jest swoista dominacja uczenia się nad nauczaniem. Metoda ta wymaga wysokiego kunsztu nauczycielskiego. Z jednej strony chodzi tu o gruntowna znajomość nauczanych treści, z drugiej strony , chodzi o umiejętność zainteresowania uczniów problemem i kierowania wszystkimi fazami jego rozwiązywania oraz systematyzowania i wykorzystywania nabytej wiedzy.

Metoda przypadków

Polega ona na rozpatrzeniu przez niewielka grupę uczniów opisu jakiegoś przypadku, na przykład na temat odkryć naukowych, produkcji , handlu, prawa czy stosunków miedzy ludźmi i rozwiązaniu jakiś trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku. Po otrzymaniu opisu wraz z kilkoma pytaniami na które trzeba odpowiedzieć, uczestnicy sesji w ciągu kilku minut formułują pytania , wyjaśniające ten przypadek, a nauczyciel udziela na nie odpowiedzi. Konfrontacja rozwiązań proponowanych przez poszczególnych uczestników z rozwiązaniem właściwym daje okazje do znalezienia różnic, a zarazem do wykrycia ewentualnych błędów w rozumowaniu uczniów.

Metoda sytuacyjna

Metoda ta zbliżona do metody przypadków, polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuacje, za której takim lub innym rozwiązaniem przemawiają jakieś racje za i przeciw. Zadaniem uczniów jest zrozumieć te sytuacje oraz podjąć decyzje w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewidzieć skutki tej decyzji oraz innych ewentualnych decyzji. Ta złożona sytuacja zwykle dotyczy jakiejś instytucji, niezbędne jest wiec poznanie przez uczniów opisu tej instytucji i zasad jej funkcjonowania.

Metoda ta jest trudna w realizacji ze względu na duża dokładność i znaczna objętość tych opisów.

Burza mózgów

Metoda ta polega na zespołowym wytwarzaniu pomysłów rozwiązania jakiegoś zadania, przy czym chodzi w niej o to, aby zespół rozwiązujący to zadanie wynalazł jak najwięcej pomysłów nowych niekiedy najbardziej zaskakujących, co stwarza atmosferę swobody i współzawodnictwa. Dopiero po zebraniu wszystkich pomysłów podaje się je ocenie zespołu stad metodę te traktuje się jako metodę odroczonej oceny. Zapobiega to hamującemu wpływowi oceny, który pojawia się zwykle wtedy gdy dokonuje się jej zaraz po pierwszym pomyśle.

Mikronauczanie

Jest to metoda twórczego uczenia się złożonych czynności praktycznych, szczególnie spopularyzowana w procesach kształcenia kandydatów na nauczycieli. Stosuje się ja w małych, kilkuosobowych grupach , które najpierw obserwują odpowiednio wybrany fragment lekcji szkolnej, trwający od 5 do 20 minut, a następnie dokonują grupowej analizy i oceny tego fragmentu, aby z kolei przeprowadzić go z nowymi grupami uczniów już w ulepszonej wersji. Analizę i ocenę ułatwia nagranie lekcji za pomocą magnetowidu, co umożliwia jej eksponowanie w całości lub we fragmentach w czasie dyskusji.

Gry dydaktyczne

Metoda ta ma wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich. Zabawa jest działaniem wykonywanym dla przyjemności, która sama sprawa, stanowi wiec, właśnie przez to czynnik szczególnie pożądany w toku uczenia się. Zabawa to główna forma aktywności dzieci do czasu pójścia do szkoły , uczniowie zaś i dorośli zajmują się nią na ogol w czasie wolnym od nauki i pracy. Wszakże w obu tych formach mogą się pojawić elementy zabawowe. Gra jest odmiana zabawy która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł. Przyzwyczajać się do respektowania reguł gra spełnia ważne funkcje kształcąco - wychowujące: służy procesowi poznania , uczy poszanowania przyjętych norm, umożliwia współdziałanie , sprzyja uspołecznieniu, przyzwyczaja zarówno do wygrywania, jak i przegrywania. W obrębie dydaktyki ogólnej interesują nas zabawy gry dydaktyczne. Chodzi tu o zabawy inscenizacyjne, gry symulacyjne, gry logiczne.

Zabawy inscenizacyjne

Zabawy inscenizacyjne zwane tez metoda inscenizacji , polegają na graniu roli w sytuacji fikcyjnej. Istotnym czynnikiem jest wiec w tej metodzie odtwarzanie przez ucznia zachowań jakiejś postaci wcielenie się niejako w nią , przyjęcie na siebie jej roli.

Inscenizacje o charakterze realnym nadają się do odtwarzania wydarzeń historycznych, biografii sławnych ludzi funkcjonowania instytucji i organizacji. Inscenizacje o zabarwieniu fikcyjnym szczególnie często stosuje się w odtwarzaniu bajek, legend, utworów literackich, scen z życia. Ich pierwsze przejawy kojarzą się nam z zabawami tematycznymi.

Gry symulacyjne

Polegają na odtwarzaniu bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania.

Metody waloryzacyjne ( eksponujące) można podzielić na :

- metody impresyjne sprowadzające się do organizowania uczestnictwa dzieci i młodzieży czy dorosłych w odpowiednio eksponowanych wartościach: społecznych, moralnych , estetycznych, naukowych. Metoda ta polega tu na wywoływaniu takich czynności uczniów jak : zdobywanie informacji o dziele eksponowanym i jego twórcy, pełne skupienia uczestnictwo w toku ekspozycji dzieła , stosowana forma aktywności własnej uczestników wyrażająca główną idee dzieła, konfrontacja tej idei z zasadami postępowania uczestników i ewentualne wyprowadzanie wniosków praktycznych co do ich własnych postaw i własnego postępowania.

- Metody ekspresyjne polegają one na stwarzaniu sytuacji , w których uczestnicy sami wytwarzają bądź odtwarzają dane wartości wyrażając niejako siebie , a zarazem je przetwarzają. Dobrym przykładem może być tu czynny udział uczniów w przedstawieniu szkolnym w roli aktorów , scenografów, reżyserów, organizatorów widowni.

Metody praktyczne

Zmieniając rzeczywistość w sposób rozumny a wiec wykorzystując posiadana siebie wiedze i kierując się wartościowymi celami, człowiek jednocześnie zmienia się sam, kształtuje swoja świadomość, przekonania i postawy, swój stosunek do pracy, a zarazem wytwarza w sobie potrzebę pożytecznego działania i potrzebę doskonalenia własnych kompetencji przez cale życie. Te walory działalności praktycznej czynią z niej nieodzowny czynnik kształtowania osobowości uczniów w szkole.

Metody ćwiczebne

Mają na celu usprawnienie uczniów do udziału w realnych zadaniach wytwórczych. Ich podstawę stanowi ćwiczenie. Ćwiczenie jest wielokrotnym wykonywaniem jakichś czynności dla nabycia wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych. W procesie intelektualizacji ćwiczenia ważne jest uświadomienie sobie przez ucznia celu , jakiemu ma służyć ćwiczenie, oraz modelu działania, które ma być zrealizowane. Ważne jest także uświadomienie sobie reguł działania , których źródłem są wiadomości dotyczące zarówno materiałów i narzędzi biorących udział w ćwiczeniu, jak i sposobów wykonywania działań i wyników działania. Metody ćwiczebne sprowadzają się do kształtowania umiejętności i nawyków , niezbędnych przy wykonywaniu różnych zadań. Obok wymienionych tu umiejętności językowych czy umiejętności prowadzenia samochodu wiele miejsca i czasu zajmuje opanowywanie umiejętności posługiwania się narzędziami pracy i wykonywania prostych czynności produkcyjnych. Metody realizacji zadań wytwórczych. Polegające na bezpośredniej realizacji zadań wytwórczych są również zróżnicowane jak metody ćwiczebne. Mogą one polegać na kierowaniu zajęciami w czasie których uczniowie wykonują prace użytkowe z drewna, szkła metalu czy mas plastycznych, sporządzają tkaniny, oprawiają książki, uprawiają rośliny. Wymienione prace przebiegają według pewnego toku:-uświadomienie sobie przez uczniów często przy pomocy nauczyciela celu , warunkowi środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania-opracowanie modeli prac, które maja być wykonywane oraz harmonogramu czynności-przygotowanie materiałów i narzędzi - na podstawie odpowiednich informacji o nich -wykonywanie prac-samokontrola i kontrola wykonywanych prac, ich indywidualna i zbiorowa ocena

---