Wypalenie zawodowe nauczycieli

Zestawienie bibliograficzne w wyborze

W zawodzie nauczycielskim, podobnie jak w wielu innych profesjach zdarza się, że najbardziej zaangażowani ich przedstawiciele odczuwają wyczerpanie sił, obniżenie aktywności oraz brak satysfakcji zawodowej. Zjawisko to nazwano zespołem wypalenia. Zanim zdefiniowano jego objawy, określono je jako zaburzenia psychosomatyczne lub oceniano jako pogorszenie kompetencji zawodowych i jakości pracy. Powodem wypalenia jest długotrwały stres i przeciążenie zawodowe. Niski status społeczny zawodu nauczyciela i małe uposażenie oraz stale zmieniające się wymagania - to czynniki powodujące frustrację i apatię, które z kolei prowadzą do zaniku aspiracji zawodowych. Zjawisko wypalenia opisano w latach siedemdziesiątych XX wieku. Występuje ono wśród nauczycieli polskich w podobnym nasileniu, jak u nauczycieli europejskich. Zależne jest od poziomu organizacji i stabilizacji systemów edukacji oraz od poziomu przygotowania kadry nauczycielskiej do wykonywania zawodu w sytuacji przemian społecznych. Wypalenie zawodowe zdarza się młodym i starszym, mniej i bardziej doświadczonym pedagogom. Rzadziej wypalają się nauczyciele, którzy uczą i wychowują z wyboru, a praca z młodzieżą daje mi dużo satysfakcji, niż nauczyciele pracujący w tym zawodzie z przypadku i konieczności. Zjawisko to jest mniej groźne dla nauczycieli kreatywnych, odczuwających potrzebę ustawicznego doskonalenia zawodowego.

Niniejsze zestawienie bibliograficzne prezentuje wybór książek i artykułów z czasopism na temat syndromu wypalenia zawodowego - jego przyczyn, psychologicznych mechanizmów i uwarunkowań powstawania, symptomów, zapobiegania i przezwyciężania tego zjawiska u nauczycieli. Adresowane jest przede wszystkim do nauczycieli, a także do osób odpowiedzialnych za poziom i rozwój edukacji.

Wydawnictwa zwarte

1. Pomaganie męczy: wypalenie w pracy zawodowej / Jörg Fengler; przeł. Kazimierz Pietruszewski. - Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2000. - 207 s.

2. Szkoła a wypalenie zawodowe: praca zbiorowa / pod red. Jana Kropiwnickiego. - Jelenia Góra: Wydaw. Nauczycielskie, 1999. - 184 s.

3. Wypalenie zawodowe / red. nauk. Helena Sęk; [tł.] Józef Radzicki, Mateusz Żywicki. - Wyd. 2. - Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2004. - 256 s. (Nowe Tendencje w Psychologii)

4. Wypalenie zawodowe: psychologiczne mechanizmy i uwarunkowania / pod red. Heleny Sęk; aut. Maria Beisert [et al.]; Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Instytut Psychologii. - Poznań: Zakład Wydaw. K. Domke ; Agencja Usługowa „Omega”, 1996. - 181, [1] s.

5. Wypalenie zawodowe nauczycieli a ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i uczniów o prawidłowym rozwoju na etapie szkoły podstawowej / Iwona Chrzanowska. - Łódź: Wydaw. Uniwersytetu Łódzkiego, 2004. - 1221, [1] s.

6. Wypalenie zawodowe nauczycieli pracujących z osobami z niepełnosprawnością intelektualną: przyczyny, symptomy, zapobieganie, przezwyciężanie / Małgorzata Sekułowicz. - Wrocław: Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002. - 176 s.

7. Wypalenie zawodowe u nauczycieli: psychologiczna analiza zjawiska i jego osobowościowych uwarunkowań / Stanisława Tucholska; Katolicki Uniwersytet Lubelski. Wydział Nauk Społecznych. - Lublin: Wydaw. KUL, 2003. - 264 s.

8. Zespół wypalenia w przebiegu opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym: XXVI Ogólnokrajowy Dzień Rehabilitacji Dziecka (1975-2002) / red. Józef Patkiwicz. - Wrocław: Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, 2002. - 134, [2] s.

Artykuły z czasopism

1. Być nauczycielem / Małgorzata Wiśniewska // Twórcza Szkoła. - 2004, nr 6, s. 14-16

2. Efektywność pracy nauczyciela / Wojciech Barluk // Edukacja i Dialog. - 2004, nr 2, s. 25-33

3. Nauczycielu, nie daj się wypalić / Bożena Będzińska-Wosik // Dyrektor Szkoły. - 2003, nr 7-8, s. 47-48

4. O wypaleniu zawodowym / Helena Sęk // Twórcza Szkoła. - 2004, nr 6, s. 5-6

5. Osobowość a wypalenie zawodowe u nauczycieli szkół średnich / Jan Feliks Terelak, Agata Zub. - Streszcz. w jęz. ang. // Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Suwalsko-Mazurskiej. - Nr 7. - (2003), s. 178-207

6. Ryzyko wypalenia w zawodzie nauczyciela / Stanisława Tucholska /// Psychologia w Szkole. - 2004, nr 2, s. 95-108

7. Syndrom wypalenia się zawodowego a błędy wychowawcze pedagogów specjalnych / Adam Mikrut // Szkoła Specjalna. - 2003, nr 2, s. 73-82

8. Syndrom wypalenia zawodowego u nauczycieli / Henryk Pietrzak, Joanna Barbara Hałaj // Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Pedagogika. - Z. 1. - (2003), s. 115-130

9. System wartości zawodowych oraz miejsce pracy w systemie wartości ogólnych u osób z grup ryzyka wypalenia zawodowego / Monika Wasilewska. - Streszcz. w jęz. ang. // Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, Ser. 2. - Nr 1. - (2003), s. 71-84

10. Wokół pojęcia wypalenie zawodowe w procesie pracy / Jerzy Stochmiałek // Pedagogika Pracy. - T. 44 (2004), s. 120-128

11. Wypalenie się nauczycieli: współczesne tendencje w pedagogice / Waldemar Leszek Olbert // Nowy Biuletyn Szkolny. - 2000, nr 7, s. 27-28

12. Wypalenie zawodowe: przyczyny, zapobieganie / Elżbieta Malec // Kwartalnik Pedagogiczny. - 2002, nr 3-4, s. 267-275

13. Wypalenie zawodowe: uwarunkowania, przyczyny, konsekwencje / Joanna Barbara Hałaj, Henryk Pietrzak // Kwartalnik Edukacyjny. - 2002, nr 1, s. 11-28

14. Wypalenie zawodowe a stres w pracy / Jerzy Szmagalski. - Bibliogr. // Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze. - 2004, nr 4, s. 3-12

15. Wypalenie zawodowe nauczycieli / Małgorzata Orłowska // Gazeta Szkolna. - 2001, nr 21, s. 15

16. Wypalenie zawodowe nauczycieli / Violetta Tomal // Nowa Szkoła. - 2002, nr 8, s. 18-24

17. Wypalenie zawodowe u katechetów... / Bożena Morawska // Katecheta. - 2001, nr 5, s. 68-70

18. Zjawisko wypalenia zawodowego nauczycieli / Katarzyna Grzegorzewska // Zeszyty Wszechnicy Świętokrzyskiej. - 1998, nr 8, s. 135-138

---