,,Wykorzystanie technik arteterapeutycznych w pracy z dziećmi”

Małgorzata Jurgiel Wieczorek

Marzena Sobczuk

Jesteśmy nauczycielkami z długoletnim stażem. Pracujemy w PP nr 3 ,,Pentliczek 

w Szczecinie. W roku 2004 ukończyłyśmy kurs- ,,Techniki arteterapeutyczne (plastyka, teatr, choreoterapia, muzykoterapia) w pracy dziećmi, zorganizowany przez firmę Nowa Szkoła
z Łodzi, prowadzony przez panią Monikę Tomczyk.

Wiedzę i umiejętności nabyte podczas kursu wykorzystałyśmy w pracy z dziećmi, a efekty były na tyle zadawalające, że postanowiłyśmy rozpowszechnić te techniki wśród nauczycieli.

Osobowość każdego człowieka, zwłaszcza młodego kształtuje się w zetknięciu ze światem. Otaczającą rzeczywistość łatwiej zrozumieć poprzez kontakt ze sztuką. To właśnie sztuka rozbudza w nas myślenie, uczy wartościowania, dopomaga w wyrażaniu emocji. Dla wielu osób jest ona jedynym środkiem ekspresji emocjonalnej. Nagromadzone i przechowywane emocje czasami trudno wyrazić za pomocą słów, dlatego często sięgamy po różne formy oferowane przez sztukę. Uprawianie jej umożliwia nawiązanie kontaktu z otoczeniem, ułatwia współżycie w grupie, działa uspokajająco i wspierająco.

Jedną z form pomocy, sposobem opowiedzenia o tym co trudne jest arteterapia. Ta dyscyplina naukowa odnosi się do wykorzystywania sztuki w celach diagnostycznych i terapeutycznych. Wprowadza nowe rozwiązania w zakresie koncepcji wdrażania dzieci do poznawania samego siebie.

Termin arteterapia pochodzi od wyrazu ,,ars” czyli sztuka i ,,therapeuein” - leczenie. Rozumie się go jako terapeutyczne oddziaływanie różnych dziedzin sztuki w procesie aktywności twórczej. To terapia wykorzystująca proces tworzenia lub wynik procesu twórczego do wzbogacenia własnej osobowości.

Istnieje wiele definicji arteterapii , najprostszą przedstawił H. Grzegorzewski.

Według autora rozumiana jest ona jako terapia przez sztukę. Podobne stanowisko zajmuje

W. Karolak , natomiast M. Kulczycki definiuje arteterapie jako ,, układ poglądów i czynności ukierunkowanych na utrzymanie i podnoszenie jakości życia ludzi przy pomocy szeroko rozumianych dzieł sztuki i jej uprawiania .”

Arteterapia pełni różnorodne funkcje:

rekreacyjna-tworzenie warunków ułatwiających wypoczynek, nabywanie sił do sprostowania ważnych problemów życiowych;

edukacyjna-dostarczanie dodatkowych wiadomości do reinterpretacji sensu życia;

korekcyjna-przekształcanie szkodliwych mechanizmów na bardziej wartościowe;

diagnostyczna- opisuje stan psychofizyczny;

terapeutyczna- lęk naturalny, bezpieczny;

ekspresyjna- ujawnianie tłumionych emocji;

katartyczna-rozładowanie i przekształcenie niekorzystnych stanów napięcia i frustracji;

kompensacyjna- zaspokojenie niezrealizowanych potrzeb jednostki;

poznawcza- uczy nazywania, wyrażania i rozpoznawania uczuć;

relaksacyjna- rozbudzająca korzystne emocje, wpływająca na pozytywne samopoczucie;

Wyróżniamy następujące cele główne arteterapii:

-ujawnienie uczuć w trakcie procesu twórczego;

-oczyszczenie -pozbycie się negatywnych uczuć w wyniku ich ujawnienia (malowanie, rysowanie, itp.)

-uświadomienie swoich uczuć poprzez analizę własnych wytworów;

-porównywanie zmian zachodzących w trakcie terapii.

Istnieją różne formy ateterapii. Do najczęściej stosowanych należą:

Arteterapia (terapia plastyczna)- terapia przy użyciu różnych sztuk i technik plastycznych, posiada własne metody i techniki terapeutyczne. Daje możliwość stymulacji stanów emocjonalnych, stosując ćwiczenie relaksowo- koncentrujące w celu rozładowania nadmiernego pobudzenia emocjonalnego (psychorysunek) . Pozwala na uwolnienie kreatywności, kształci umiejętności projekcyjne i konstrukcyjne;
Choreoterapia- terapia tańcem, ruch sprzyja osiąganiu harmonii i dlatego staje się czynnikiem terapeutycznym. Strategie wykorzystywane w terapii tańcem:

• improwizacja i ruch planowany ( uświadomienie pacjentowi jego wewnętrznych problemów);

• intensyfikacja i personifikacja ( wyolbrzymienie gestów i ruchów);

• aktywna wyobraźnia ( skojarzenia jednostki w celu dotarcia do uświadomionych
  i nieuświadomionych doświadczeń przez ruch ciała)

Muzykoterapia- wykorzystanie muzyki i jej elementów jako środka stymulacji, ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości. Terapia przez muzykę umożliwia komunikację niewerbalną, przepracowanie problemów bez użycia słów.

Muzykoterapia receptywna, polega na wysłuchiwaniu odpowiednio dobranych utworów w sposób swobodny lub zadaniowy oraz na opowiadaniu o własnych przeżyciach.

Muzykoterapia aktywna, polega na wyrażaniu różnych emocji i siebie za pomocą instrumentów muzycznych oraz ruchu;

Teatroterapia- terapia przez przygotowanie spektakli teatralnych i uczestniczenie w nich. Pozwala na przyswajanie i powtarzanie odpowiednich zachowań ( teatr edukacyjny), na ponowne przeżycie konfliktów międzyludzkich i wewnątrzludzkich w ramach terapii (psychodrama) Rozwija osobowość człowieka poprzez rozwijanie wyobraźni, wrażliwości, uczenie aktywnej twórczości oraz kształcenie umiejętności współpracy z innymi (drama);.

Biblioterapia - terapia poprzez czytanie, proces edukacyjny, w którym pacjent uczy się sposobów radzenie sobie w danej sytuacji. Wpływa na pozytywną postawę dziecka, daje wiarę we własne siły i możliwości, wyzwala pozytywne emocje i przeciwdziała niepożądanym.

We współczesnym świecie coraz więcej dzieci nie potrafi poradzić sobie z własnymi emocjami. Zabiegani i zapracowani rodzice często bagatelizują problem. Kierując się troską o prawidłowy rozwój społeczno- emocjonalny dzieci postanowiłyśmy wykorzystać techniki arteterapeutyczne w pracy z przedszkolakami.

Zajęcia oparte są na założeniach Podstawy Programowej, dobór metod i zadań dostosowano do rodzaju danego zajęcia, grupy wiekowej oraz możliwości dzieci. Zajęciami objęte zostały wszystkie dzieci ze szczególnym uwzględnieniem dzieci nieufnych, zahamowanych, nadpobudliwych. Mają one charakter cykliczny. Odbywają się w ustalone dni, dwa razy w tygodniu w grupie 4-5 latków oraz w grupie integracyjnej dzieci 6- letnich. Udział dzieci w zajęciach jest dobrowolny.. Każde zajęcie stanowi odrębną całość, tematycznie powiązane jest z określonym problemem. W poszczególnych zajęciach dominuje dana technika.

Prowadząc zajęcia skupiamy się na stworzeniu przyjaznej atmosfery dającej dzieciom poczucie akceptacji ze strony grupy. Wytwory będące wynikiem działalności dzieci nie są poddawane ocenie.

Podczas zajęć dzieci mają możliwość:

• nazwania uczuć;

• wyrażenia własnych emocji;

• odreagowania napięć;

• poznania nowych sposobów zachowania się w danej sytuacji;

• nawiązania prawidłowych relacji z rówieśnikami;

• rozwijania uzdolnień i zainteresowań;

• zaistnienia w grupie;

• decydowania o sobie;

• zrelaksowania się.

Dzieci chętnie uczestniczą w zajęciach, podejmują stawiane przed nimi zadania. Możliwość samodzielnego decydowania np. o wyborze techniki plastycznej wyzwala u dzieci poczucie odpowiedzialności za efekt i motywuje do rzetelnego wykonania pracy. Nastąpił wzrost poczucia własnej wartości. Wielu wychowanków jest zadowolonych z efektów swoich działań, opowiadają o tym, co potrafią robić (mocne strony). Dzieci rozumieją konieczność współdziałania z kolegami podczas niektórych zabaw i zajęć. To co jest trudne do opowiedzenia słowami przedstawiają w innej formie. Szczególną popularnością wśród uczestników zajęć cieszą się spotkania z dominacją muzykoterapii, teatroterapii oraz terapii przy pomocy różnych technik plastycznych.

Bibliografia:

M. Molicka, „Bajki terapeutyczne”, Media Rodzina, Poznań 1999

E.J. Konieczna, „Arteterapia w teorii i praktyce”, Oficyna Wydawnicza „Impuls”,

Kraków 2004

Z. Skorny, „Arteterapia a zaburzenia emocjonalne”

Materiały z warsztatów szkoleniowych „Techniki arteterapeutyczne w pracy z dziećmi” prowadzonych przez M. Tomczyk

1

---