Malwina Hamerlińska, Pedagogika, C2, II stopień, studia stacjonarne, rok akademicki 2014/15
Perspektywa socjologiczna w praktyce pedagogicznej
Socjologia i pedagogika mają wspólny zakres przygotowania do funkcjonowania danej grupy społecznej. Zaczynając swój esej przedstawiam zakres pojęciowy wychowania, czyli pedagogiki i socjologii. Wg Millera "wychowanie" jest interwencją w proces socjalizacji i jest ciągiem następujących po sobie zmian jakie zachodzą w człowieku i w otoczeniu. Suchodolski twierdzi, że wychowanie jest to dorastanie do zadań ludzi konkretnych społeczeństw, danych okresów historycznych. Wychowanie polega na tym, żeby ten przypadkowy proces ukierunkować, tworząc nowy świat w sobie. Willmann O. zdefiniował wychowanie następująco: "Wychowanie jest opiekuńczym, regulującym i kształcącym oddziaływaniem ludzi dojrzałych na rozwój dojrzewających, ażeby mogli mieć udział w dobrach, które są podstawą życie społecznego”. Przeciętny obywatel słusznie rozumie przez słowo "wychowanie" działania, przez które dorośli starają się wpłynąć pozytywnie na dzieci i młodzież. Wzmacnianie określonych korzystnych cech osobowości u młodych ludzi oraz zapobieganie nabywaniu złych cech a gdy się takie pojawią wyeliminowanie, osłabienie lub unieszkodliwienie ich. Wychowanie nie jest jednak zawsze dobre i wartościowe, jego wartość zależy od dwóch czynników: po pierwsze - od wartości celów do których zmierza; po drugie - od tego czy konkretna forma wychowania jest rzeczywiście odpowiednia, aby sprzyjać osiąganiu celów przez dzieci, uczniów,wychowanków itp. Nie można zaprzeczyć że istnieje złe wychowanie, które szkodzi dobru dziecka a często również społeczeństwa.
W dzisiejszym skomplikowanym świecie jest to jednak dłużej niemożliwe. W nowych warunkach dzieci i młodzież potrzebują więcej uwagi i staranniejszego wychowania. Jednak bez względu na to czy jest ono łatwe, czy trudne, dobre wychowanie będzie konieczne jak długo będą rodzić się dzieci. W związku z faktem, że człowiek jest istotą społeczną, a więc jakby skazaną na pomoc innych i na życie w społeczności, musi on nauczyć się społecznych form życia, musi być do nich przygotowany i wprowadzony w nie. Bardzo często więc podkreśla się, że wychowanie ma wprowadzić człowieka w życie społeczne. Podkreśla się, że jeśli ma ono służyć nie tyle doprowadzeniu jednostki ludzkiej do mechanicznego powtarzania pewnych czynności, jak tyle co poszerzanie w człowieku repertuaru jego zachowań. Moim zdaniem jeśli mówimy o wychowaniu, to chodzi nam przede wszystkim o powodowaniu jak najbardziej trwałych zmian w osobowości młodych ludzi, przy równoczesnym kształtowaniu w ich świadomości takich systemów wartości i wzorów zachowań, według których żyjąc i postępując, będą w stanie osiągnąć indywidualny sukces oraz przynosić wymiernie korzyści swojemu społeczeństwu.
Przejdźmy teraz do pojęcia socjalizacji. Wg Janowskiego socjalizacja jest to wychowanie przez społeczeństwo. Inne źródło podaje, iż socjalizacja to proces nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Socjalizacja trwa przez całe życie człowieka, lecz w największym nasileniu występuje, gdy dziecko rozpoczyna życie w społeczeństwie. Największą rolę na tym etapie odgrywają jego rodzice, później także wychowawcy i rówieśnicy oraz instytucje takie jak szkoła czy kościół. Na drodze socjalizacji człowiek uczy się podstaw interakcji społecznych, poznaje społeczne normy postępowania, wartości, nabywa umiejętność posługiwania się przedmiotami i kształtuje swoją osobowość. Socjalizacja jest wpisana w życie każdego człowieka od chwili narodzin. Jest procesem długotrwałym i zmierza do kształtowania pewnych zachowań. Wyróżniamy trzy sposoby definiowania socjalizacji: definicje antropologiczne - mówią że proces socjalizacji to wrastanie jednostki w kulturę grupy społecznej. Przyjęcie ról społecznych danej grupy sposobu pełnienia tych ról. Socjalizacja czyni z jednostki istotę społeczną kulturową. Definicje psychologiczne - w danej grupie społecznej możemy przewidzieć jak dana jednostka zachowa się w danej sytuacji bo człowiek nauczył się w trakcie socjalizacji reakcji adekwatnych do sytuacji proces kształtowania odbywa się na drodze kontaktu z drugim człowiekiem. Definicje socjologiczne - socjalizacja wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecznym uczy ja zachowania wg przyjętych wzorców uczy ja rozumienia kultury oraz wykonywania określonych ról społecznych. Zadaniem i celem procesu socjalizacji jest uczynienie jednostki istotą społeczną, przekazanie atrybutów systemu wartości społecznego danej grupy społecznej i sposobu pełnienia określonych ról. Proces socjalizacji ma miejsce w płaszczyźnie - grupa społeczna, jednostka. M. Mead socjalizacją określiła zespół różnych wymagań i wymuszeń czynionych na jednostkach przez społeczności, których dane jednostki były członkami. Reasumując, socjalizacja to przekaz wszelkich wartości zarówno tych akceptowanych i nie akceptowanych z punktu widzenia społeczeństwa, np. rodzina patologiczna przekazuje wartości negatywne, nie akceptowane przez społeczeństwo, są to wartości i normy negatywne. Socjalizacja posługuje się trzema głównymi mechanizmami. Pierwszy z nich to mechanizm kontroli społecznej. Są to reakcje środowiska na zachowania jednostki. Pewne czyny oceniane są w danej grupie jednakowo. Za tymi reakcjami kryje się system norm i wzorów postępowania aprobowanych przez grupę. Mechanizm kontroli społecznej szczególnie skutecznie działa w małej grupie - dzięki bezpośrednim kontaktom członków grupy. Przejawem kontroli jest opinia publiczna. Zdobycie dobrej pozycji oznacza zdobycie sobie uznania i popularności. Układem wzmocnień dla określonych zachowań człowieka jest aprobata społeczna. Kolejnym mechanizmem jest mechanizm wpływu osób znaczących - człowiek jest stymulowany do określonych zachowań poprzez interakcję z pojedynczymi osobami. Są to osoby dla niego znaczące, wobec których jednostka zajmuje przychylną postawę i którym przypisuje cenne dla siebie właściwości. Kontakt oparty jest na więzi emocjonalnej. Osobą znaczącą może być: matka, ojciec, koleżanka, przyjaciel, zwierzchnik itp. Podłożem naśladownictwa lub identyfikacji są dążenia jednostki do zapewnienia sobie bezpieczeństwa, społecznej akceptacji. Następstwem jest przyjęcie postaw i zachowań osoby znaczącej jako własne. Układem wzmocnień są reakcje tych osób. Trzecim, ostatnim jest mechanizm wzmacniania wewnętrznego, czyli stymulatorem pożądanych zachowań jest własna aktywność jednostki, ukształtowana na podłożu wcześniej przyjętych postaw. Człowiek zawsze dąży do zachowania stanu równowagi w obrębie już ukształtowanych w niej systemów postaw. Zachodzi proces selekcji napływających informacji w celu zachowania ich wewnętrznej zgodności, unikania dysonansu między uznanymi przekonaniami. Jednostka stara się zachować zgodność między tym co czuje, wyznaje, myśli, czego pragnie a tym jak się zachowuje.
Poświęcając tak dużo uwagi różnych pojęciom, aspektom definicji wychowania i socjalizacji chciałam wyzbyć się wszelkich wątpliwości co do rozróżnienia tych dwóch terminów. Przejdźmy więc do omawiania "punktów stycznych" tych dwóch procesów. Często pojęcia "wychowanie" i "socjalizacja" były ze sobą identyfikowane. Przyjrzyjmy się związkom "socjalizacji" z "wychowaniem". Nie da się zaprzeczyć, że wyróżniamy trzy podstawowe aspekty tego połączenia: wychowanie jest uczeniem się wartości i norm społecznych, wychowanie jest pomocą w przygotowaniu do podjęcia i pełnienia ról społecznych oraz wychowanie jako formowanie sumienia. Sądzę, że na podstawie wielu koncepcji socjalizacji i wychowania można wyodrębnić takie elementy jak: podmiot, istota procesów, charakter i czas trwania, czynniki oddziałujące na ich przebieg. W socjalizacji i wychowaniu cele są wspólne w zakresie przygotowania do funkcjonowania danej grupy społecznej. W procesie wychowania uczestniczą dwie strony: wychowanek i wychowawca jako reprezentant społeczeństwa (rodzice, wychowawca). W procesie socjalizacji jednostkę do udziału w grupie społecznej wprowadza społeczeństwo, człowiek bezpośrednio lub przez reprezentantów. Wychowanie i socjalizacja są procesami mającymi wspólne elementy, zakres celów i wyniki w obu procesach (społeczeństwo, które przez przedstawicieli oddziałuje na jednostkę). Oba procesy są długotrwałe. Socjalizacja jest ciągła bo społeczeństwo przekazuje swoją kulturę cały czas przez wychowanie i socjalizację. Wychowanie jest procesem złożonym. Socjalizacja jest procesem również złożonym, społeczeństwo składa się z elementów szczegółowych, tj. proces złożony wielopłaszczyznowy. Dynamiczność- występuje i w wychowaniu i w socjalizacji. Tak jak zmienia się struktura społeczeństwa tak odbija się to w procesie socjalizacji. Jednak dynamiczność jest bardziej widoczna w socjalizacji niż w wychowaniu. Intencjonalność - w socjalizacji i wychowaniu jest to przygotowanie, uspołecznienie, wdrożenie do grupy społecznej. Relatywność - cecha procesu wychowania; przewidywalność w procesie socjalizacji jest nieco większa niż w procesie wychowania. Interakcyjność- podobnie jak w wychowaniu w socjalizacji zależy od struktury grupy społecznej od charakteru grupy, interakcyjność może się pojawiać lecz nie musi bowiem zależy co dana grupa preferuje - jakie wartości (np. wolność, otwartość). Wychowanie i socjalizacja mają cały szereg cech wspólnych, ale mimo podobieństw są to dwa różne procesy. H. Izdebska pisze, że w socjalizacji było zawsze wiele elementów zachowawczych; silniej akcentowano przekaz dotychczasowego dorobku, obyczajów, wzorów życia. Wychowanie natomiast w większym stopniu nastawione jest na indywidualny rozwój jednostki, szczególnie na przygotowanie do uczestnictwa w tworzeniu nowych wartości, w nadawaniu życiu nowego kształtu. Traktując socjalizację i wychowanie jako proces dynamiczny, polegający na wchodzeniu jednostki w coraz to nowe grupy i role zauważymy, że pełnienie ról może się ograniczać do biernego percypowania, konformizmu, jak też i do innowacji twórczej reformistycznego modyfikowania ich zgodnie z własną perspektywą rozwojową i potrzebami grupy. Stąd też proces socjalizacyjno-wychowawczy rozumiem jako proces społeczny zogniskowany wokół poszukiwania wartości istotnych dla jednostki oraz grupy w której ona funkcjonuje, proces przekazywania i przyswajania, modyfikowania i wspólnego poszukiwania wzorów kulturowych. Zmierzając ku końcowi nie da się zaprzeczyć, iż procesy wychowania i socjalizacji zachodzą przez cały okres życia człowieka. Ich przebieg zależy od cech psychicznych i poza psychicznych jednostki. Najważniejszym okresem kształtowania się cech indywidualnych jest wiek dziecięcy i wiek dojrzewania. Nie wolno nam umniejszać roli ani wychowania ani socjalizacji bowiem, moim zdaniem, socjalizacja i wychowanie mają wspólny zakres przygotowania jednostki do funkcjonowania danej grupy społecznej.
4