Gatunki pisma, Informacja Naukowa i Bibliotekoznawstwo, Materiały

HISTORIA PISMA
Rozwój pisma jest bliski i niemal równoległy do rozwoju nauki i postępu społecznego. Świadczą o tym wczesne dokumenty przeszłości w postaci wykopalisk i zabytków archeologicznych.
Człowiek zawsze dążył do porozumiewania się z innym człowiekiem. Dążył do przekazywania swoich myśli innym ludziom za pomocą sygnałów dźwiękowych lub świetlnych, gestów oraz przez symboliczne rysunki, wyrażane początkowo w dość prymitywny sposób. Dążność ta wynikała z konieczności społecznego, zbiorowego zorganizowania pracy.
Stan kultury pierwotnego człowieka dokumentował się w wydrapywanych lub malowanych na kamieniach, ścianach jaskini lub przedmiotach użytku codziennego. Nieforemne lub nieudolne rysunki lub malowidła oznaczały pewna myśl, którą autor od siebie, czy w imieniu pewnej grupy ludzi, chciał przekazać innym.
Znaki przekazywania myśli rozwijały się i kształtowały powoli. Rozwój ich zależny był w dużym stopniu od udoskonalenia narzędzi, jakimi były one wykonane i od materiału, na jakim były utrwalane.

PISMO SZNURKOWE
Indiański lud Kiczua, do którego należeli także Inkowie, zamieszkujący góry Andy w południowej Ameryce, używali charakterystycznego pisma węzełkowego (sznurkowego), zwanego ? kipu?. Było ono pismem wyrazowym. Kipu, był to sznur grubszy, do którego przywiązywany był szereg innych sznurków cieńszych, cieńszych różnej długości, barwie i grubości, a każdy z nich miał szereg zawiązanych węzłów. Kolor sznurka, jego długość i kolejność umieszczenia, a prawdopodobnie także sposób wiązania węzła, miały umowne znaczenie

Hieroglify to grecka nazwa pisma egipskiego oznaczająca "rzeźbione święte litery". Przez wieki hieroglify stanowiły zagadkę dla naukowców, aż do początków XIX wieku, kiedy to francuscy żołnierze znaleźli w Rosetcie kamień z czasów ptolomejskich (196 r.p.n.e.) pokryty inskrypcjami w trzech językach: hieroglificznym, demotycznym i greckim. Dzięki temu kamieniowi francuski filolog Jean-Francois Champollion rozpoczął proces odszyfrowywania hieroglifów, kontynuowany następnie przez francuskich, niemieckich i angielskich naukowców.

Początki starożytnego pisma egipskiego sięgają 3000 r.p.n.e., kiedy to z pierwotnych piktogramów, obrazków rytych na skale wykształciły się znaki pisma - ideogramy wyrażające konkretne przedmioty lub pojęcia. Piktogram stanowił graficzne przedstawienie, rysunek wyobrażający konkretne przedmioty, istoty żywe, czy też sytuacje, o których chciano przekazać informację, nie miał jeszcze wartości fonetycznej. Z czasem obok ideogramów pojawiły się fonogramy, czyli znaki wyrażające konkretne głoski, a następnie determinatywy - znaki umieszczane na końcu wyrazu wyjaśniające znaczenie i kontekst wieloznaczeniowych znaków. Hieroglify czytane były poziomo - od prawej do lewej lub odwrotnie (decydował o tym kierunek, w jakim zwrócone były znaki), albo pionowo, z góry na dół.

W języku egipskim istnieje tylko jedno, wspólne określenie na "pisanie" i "rysowanie", wskazuje to, nie tylko na ścisły związek wyrazu i obrazu, ale i na źródło powstania pisma egipskiego. Jego forma wywodziła się od piktogramów, takie też elementy - obrazkowe zachowała w ciągu swego rozwoju. Znak wyobrażający jeden przedmiot mógł wyrażać różne treści, odpowiadać wyrazom o różnym brzmieniu.

Pismo koptyjskie

Gdy Egipt zaczął ulegać wpływom kultury greckiej ukształtował się nowy rodzaj pisma oparty na alfabecie greckim. Do tegoż alfabetu Egipcjanie dodali siedem znaków tworząc w ten sposób pismo koptyjskie. Weszło ono do użytku ok. III w. n.e. Posługiwali się nim chrześcijanie egipscy, których zwano Koptami. Ostrakon koptyjski pochodzący z VI w. n.e., zawiera list biskupi.
Pismo koptyjskie stosowane było najczęściej do korespondencji prywatnej, urzędowej, do dokumentacji urzędowej i administracyjnej. Rzadko spotyka się utrwalone tym pismem teksty literackie lub naukowe . Podkładem pisarskim dla pisma koptyjskiego były: papirus, pergamin, ostrakony, tabliczki drewniane oraz papier i pergamin. Znaki tego pisma mają orientację poziomą od lewej do prawej, bez odstępów między wyrazami.

Pismo klinowe

(wymyślone przez Sumerów było pismem fonetycznym złożonym z całkowitej liczby ok. 600 znaków (mimo to - zostało "odszyfrowane" przez Grotenferda i Rawlisona) Było ono używane na Bliskim Wschodzie przez ok. trzy tysiąclecia, podlegając licznym zmianom. Poza zapisami o treści ekonomicznej i administracyjnej dobrze znanymi zabytkami piśmiennictwa z Mezopotamii są mity i epopeje, również umowy gospodarcze i społeczne (np. kodeks Hammurabiego) oraz kroniki rodzinne. Cały szereg dialektów utrudnia odczytanie wielu tekstów pochodzących z Mezopotamii i Fenicji, zapisanych pismem klinowym. Wiele z tych tekstów stanowiły również utwory mitologiczne i poematy. Pismo klinowe przekształciło się ok. XIV - XIII wieku przed Chr. w alfabet starofenicki (najpierw pismo klinowe uległo uproszczeniu poprzez przyporządkowanie około 30 znaków różnym spółgłoskom, potem zredukowano ilość znaków do 22). Forma pisma klinowego dała początek wszystkim późniejszym alfabetom, m.in alfabetowi hebrajskiemu (w czasach biblijnych nie posiadającemu oznaczenia spółgłosek) oraz greckiemu (innowacją Greków było dodanie do alfabetu znaków oznaczających samogłoski).

Pismo greckie

Grecy przejęli pismo od Fenicjan ale uzupełnili je znakami, które odpowiadały dźwiękom wymawianym przez Greków. Były to samogłoski: A alpha, E epsilon, O omikron, Y ypsilon, a także I iota.
Około V w. p.n.e. wyodrębniło się pismo w trzech odmianach: wschodniej (używane w koloniach jońskich w Azji Mniejszej i Attyce), południowej (używane na Krecie i wyspie Thera) i zachodniej (używane w Peloponezie, Tessali, koloniach greckich w południowej Italii i na Sycylii).

Dały one początek większości pism na świecie: z odmiany zachodniej powstało pismo łacińskie, ze wschodniej zaś wywodzi się cyrylica. W ciągu lat wykształciła się jedna forma pisma (ok. 403 p.n.e.) zw. greckim alfabetem klasycznym, w której ogłoszony został zbiór praw po zakończeniu wojny peloponeskiej. Język ten obowiązuje, w prawie nie zmienionej formie, do dziś.

Początkowo sposób zapisywania był nieco odmienny od współczesnego, mianowicie od prawej do lewej strony (tak pisali Fenicjanie), następnie zmodyfikowano ten sposób pisząc raz od prawej, raz od lewej tzw. bustrofedon (zgodnie z ruchem wołów przy orce), aż w końcu pisano już w sposób przyjęty aż do dziś - od lewej do prawejDo najstarszych zabytków alfabetycznego pisma greckiego należy waza dipylońska

W V w. p.n.e. Grecy posiadali już alfabet składający się z 24 liter (17 spółgłosek i 7 samogłosek). Dalsza ewolucja pisma rozwinęła się w kierunku stylów, powstało pismo "większe" - majuskuła oraz pismo "małe" - minuskuła.
Pismo greckie cechowała prostota, przewaga kreski pionowej i jednakowa wysokość liter oraz stosowanie form trójkątnych i okrągłych.

Pismo rzymskie

Rzymianie stworzyli alfabet łaciński na podstawie alfabetu etruskiego początkowo składającego się z 26 znaków , z którego wzieli tylko 21 znaków.
Odrzucili oni trzy greckie aspiraty theta, phi i khi, którym nie odpowiadały żadne głoski łacińskie. Znaków tych użyto jako liczb, C stało się 100 i później utożsamiano je z pierwszą literą centum, M zaczęto oznaczać tysiąc i utożsamiano z początkową literą mille, a jego połówka D stała się 500, L stało się 50. Był to alfabet grecko-semicko-etruski.
Kiedy po podbiciu Grecji w I w.p.n.e. język łaciński zapożyczał wyrazy greckie, takie jak zephyros ówczesnego alfabetu greckiego przyjęto znaki Y i Z dla głosek y i z i umieszczono je na końcu alfabetu. Litery te służyły do transkrypcji wyrazów greckich i dlatego nie pojawiają się w zwykłych napisach łacińskich. Pismo łacińskie stało się w ten sposób alfabetem o 23 znakach, przybrały one postać bardziej regularną, proporcjonalną i elegancką.

Pismo arabskie

Pismo arabskie wywodzi się z pisma aramejskiego, rozwinęło się i rozpowszechniło w Arabii wraz z islamem. Przyjęte zostało przez kraje muzułmańskie, które posługiwały się innymi językami, obecnie stosowane jest w państwach Afryki północnej, należy do najbardziej rozpowszechnionych pism na świecie. W piśmie tym, jak we wszystkich pismach semickich, występuje system spółgłoskowy - czyli oznacza się jedynie spółgłoski bez samogłosek, mimo że się je uwzględnia przy czytaniu. Alfabet arabski posiada 28 znaków, które zapisuje się od prawej do lewej. Najstarsze zabytki pochodzą z IV wieku n.e. (inskrypcje z Rammu i An-Namara). Istnieje wiele odmian pisma arabskiego. Do najważniejszych należą pismo kwadratowe (kufickie) do XI w i okrągłe (naschi)od XI zdobywa przewagę zw. Ze stosowaniem papieru. W dawnej Persji - Talik-teksty literackie w j. perskim. Ewolucja nastalik między X a XIII

PISMO NA TERENACH POLSKI
Słowianie nie stworzyli własnego systemu znaków literowych. Słowianie zachodni, w tym Polacy, pozostali w sferze wpływów kultury rzymskiej. Przejęli system charakterystyczny dla łaciny. Jednakże alfabet łaciński nie był wystarczający dla systemu fonetycznego języka polskiego. Brakowało w nim m.in.: ą, ę, ż, ś, ć, dź, ł. Wszystkie wysiłki polskich grafów skupiały się, zatem na dostosowaniu alfabetu łacińskiego do naszego języka narodowego.