„Jak bardzo będę chciał to na pewno polecę”, czyli manipulacja poprzez media
Dziecko od najmłodszych lat rozwija się pod wpływem oddziaływania różnych grup społecznych, instytucji, jak i różnych czynników tworzących pozaszkolne środowisko jego życia. W tym środowisku odbywa się edukacja dziecka, która obejmuje oddziaływania zarówno zamierzone i planowe jak i samorzutne i okazjonalne. Dzięki temu oddziaływaniom dziecko ma możliwość poznawania nieznanych nu faktów, zjawisk dotyczących różnych dziedzin życia społecznego, nauki, techniki czy kultury. Znaczące miejsce zajmuje tu telewizja. Zawładnęła ona życiem wielu dzieci i ich rodziców, podporządkowała sobie rozkład ich zajęć w ciągu dnia. Telewizor nierozerwalnie związany jest z codziennym życiem rodziny, jest najpopularniejszym domowym środkiem przekazu kultury jak również podstawowym narzędziem uczestniczenia w tej kulturze.
Media zdominowały nasze życie, szczególnie życie dzieci. Niewątpliwie potrafią manipulować naszym codziennym życiem. Bo przecież manipulacja to „wywieranie wpływu jednostki na pozostałych członków grupy, zbiorowości”. Tylkoż jest to bardzo łagodna definicja manipulacji, która według mnie wymaga uzupełnienia, ponieważ media chcąc kontrolować i manipulować nasze zachowania oglądalności, czyli dla zysków. Dlatego też w tym przypadku chcąc uzupełnić definicję manipulacji o tych kilka aspektów, można by powiedzieć, że jest to „wykorzystywanie jakiś okoliczności, naginanie lub przeinaczanie faktów (…) w celu osiągnięcia własnych celów”.W mediach tymi celami jest oglądalność, a co za tym idzie finanse. Ale czy media naprawdę manipulują naszym zachowaniem.
Z telewizją związane są wielkie szanse i nadzieje wychowawcze, ale również zadanie rodzicom. Są one związane z domowym odbiorem telewizji i przygotowaniu dzieci do korzystania z telewizji i innych mass mediów.
„Szczególne narażone na ryzyko złego wpływu telewizji są dzieci z rodzin, w których rodzice nie ustalają reguł oglądania telewizji, nie oglądają jej razem z nimi, nie rozmawiają o programie, nie dbają o rodzinny, wspólny odbiór telewizji. Dzieci te najczęściej oglądają znaczące ilości programów przeznaczonych dla dorosłych i oglądają je nawet bez udziału rodziców”. „ponadto w sytuacji, kiedy coraz więcej dzieci ma swój oddzielny telewizor swoje video, w swoim pokoju, staje się niemożliwe wspólne, rodzinne oglądanie telewizji.” I właśnie chodzi o to aby rodzic stał na straży treści oglądanych przez dziecko w telewizji jak również, by propagować rodzinne oglądanie w należyty sposób. Telewizja będąc podstawowym środkiem uczestnictwa rodziny w kulturze jest, jaki pisze J. Bednarski substytutem zaspokajającym deklarowanie zainteresowania kulturą, trudne do zr4ealizowania, najczęściej z braku czasu, który w szerokim zakresie wypełnia właśnie oglądanie telewizji w domu. J Komorowska pisze, „oglądanie telewizji wypiera inne zajęcia i dezorganizuje dom rodzinny, jeśli dziecko na wiele godzi wchodzi w rolę biernego konsumenta programów przygotowanych nie tylko dla młodocianych telewidzów, ale i dla dorosłych, wtedy właśnie przeważają ujemne skutki oglądania telewizji”.
Kłosowska z kolei wskazuje na inicjującą rolę rodziny w transmisji kulturalnej, na konieczność kształtowania w rodzinie umiejętności wyboru i indywidualnej oceny. Realizacja tego postulatu może skutecznie zapobiegać kształtowanie się pasywnych postaw, które uważa się za rezultat wyłącznego i bezrefleksyjnego poddanie się odbiorowi masowych przekazów. Z kolei A. Kumor wskazuje na charakterystyczne cechy rodzinnego oglądania możliwości utrwalania się więzi psychicznej między członkami rodziny podczas oglądania programów, na mechanizmy integrujące rodzinę. D. Kowalczyk uważa, że wspólny „odbiór emitowanych przez telewizję programów może być wykorzystywany przez rodziców jako narzędzie wychowawcze. Niezbędne jest jednak w tym przypadku kontrola rodziców nie tylko czas odbiory telewizji, ale i treści oglądanych przez dzieci oraz ukierunkowanie ich odbioru, między innymi przez rozmowy (…) w gronie rodzinnym”.
Media mogą uczyć dziecko, ale mogą też wyprowadzać negatywne wzorce. A trzeba uważać, ponieważ w tym okresie jednostka jest gotowa do szybkiego uczenia się. A oglądając telewizję uczy się jak ma postępować i jak żyć.
Ta właśnie faza rozwojowa, czyli czwarta jest nazywana fazą adekwatności lub industrialności. Jest uznawana za „społecznie najbardziej znaczącą, gdyż dotyka bezpośrednio problemów tożsamościowych i adaptacji społecznej, z jakimi styka się jednostka wchodząc w życie”. W przeciwieństwie od pozostałych faz, nie polega na przejściu od powstania siły witalnej do nowego opanowania siebie i otoczenia, dlatego jest najbardziej skomplikowana fazą. Głównym jej zadanie jest rozwiązanie i podtrzymywanie w dziecku pozytywniej identyfikacji z osobami kompetentnymi. Natomiast głównym zagrożenie tego etapu jest „poczucie niższości” oraz „przerost adekwatności”. W dziecku rodzi się pęd, impuls do opanowywania różnych umiejętności i towarzyszy temu dążeniu do drobienia wszystkiego dobrze a nawet perfekcyjnie. Wiąże się to z przyjemności wykorzystywania pracy ze stałą uwagą i pilnością. Dzieck posiada gotowość uczenia się zgodnie z właściwą instrukcją. Jest to okres najbardziej sensytywny na uczenie się, w żadnym okresie nie występuje już taka gotowość do łapczywego uczenia się, aktywnego działania i działania dyscypliny i porządku. Dziecko posiada zdolność i chęć do pełnego korzystania ze związków z nauczycielami i innymi prototypami. Prototypami w tym też okresie następuje zetknięcie się dziecka ze szkołą, jest ono pochłonięte i chętne nowego doświadczenia. Dziecko otrzymuje pewne systematyczne wykształcenie w technologii jego społeczeństwa, dzieje się tak we wszystkich kulturach. Rozwija się w nim poczucie adekwatności i przystosowuje się do praw świata narzędzi. Nieumiejętność tym wywarzaniu prowadzi di poczucia nieadekwatności i niższości, co utrudnia identyfikację z nauczyciele i innymi znaczącymi dla niego osobami. Poprzez umiejętności nauczania się rzeczy, które działają, dziecko uzyskuje poczucie skutecznego wyprowadzania w ruch i swoja się z mechanizmami świata. W codziennej praktyce oddziaływania na dzieci są trwale obecne kryteria sprawności poznawczej i sprostania zastanym standardom ocen i oczekiwaniom. Na samoocenie ciążą porażki, jako boleśnie odbierane doświadczenia. Rozstrzygająca dla rozwoju społecznego dziecka może być obecność w tej fazie obecność nauki i pracy, gdyż obejmują one prac ę z innymi i obok innych. Pozytywną siła witalną poczucia adekwatności jest dążenie do kompetencji a instytucjonalna forma budowy tego poczucia stanowi idealne prototypy społeczne. Istniejące napięcie pomiędzy poczuciem adekwatności a poczuciem niższości że stać się mechanizmem rozwojowym wymagającym nowej siły witalnej. Jeśli to napięcie skumuluje się w procesie kryzysowego wkroczenia w nową fazę, będzie następował rozwój psychospołeczny. Nierozerwalny jest splot industrialności, fachowości, adekwatności i pilności. Dziecku daje się najszczerszą możliwość edukacyjną podstawową dla największej liczby możliwych karier życiowych. Z wieku szkolnego emanuje specyficzna siła - kompetencja, czyni ona dziecko spragnionym spełnienia określonych ról, dotąd stymulowanych jedynie w zabawie. Świat rówieśników zaczyna zajmować miejsce tak samo ważne jak świat dorosłych, gdyż są oni potrzebni do samooceny i dostarczają kryteriów pomiaru własnego sukcesu i klęski. Poszerzający się promień interakcji społecznych stanowi jeden z kryteriów wkraczania na poziomy zarezerwowane przez kolejne fazy rozwojowe. Społecznie jest to faa krytyczna, jako, że uczenie się pracy tkwi w centrum dorosłego życia. Fazę tę można zamknąć w słowach: „Jestem tym, co mogę nauczyć się wprawiać w ruch”.
Przykładem doskonale tu pasującym może być siedmioletni Piotruś, który ogląda telewizję bez ograniczenia czasowego i programy takie jakie chce. Tata z pracy wraca dopiero wieczorem, a mama zajmuje się młodszym rodzeństwem i domem. Piotruś najbardziej lubi oglądać filmy fantastyczne, w których bohaterowie latają. Chłopiec myślał, że jak bardzo będzie chciał, tak bardzo jak chłopiec z filmu to tak samo on będzie latał. Poszedł na balkon i chciał wyskoczyć, ale na szczęście w ostatniej chwili przyszła mama i zabrała chłopca. Ta sytuacja pokazała jak oddziaływają media na małe dzieci, na ich spostrzeganie świata.
Na pewno nie ma wątpliwości , że telewizja wykorzystywana w rodzinie w sposób mądry i racjonalny może wnieść naprawdę dużo w proces wychowania rodzinnego i edukację dzieci. Ponieważ oferuje ona unikalną możliwość oglądania świata postrzeganego i edukację innych
Wartość telewizji jako środka przekazu informacji zależy od tego w jakim kierunku „tkwiące w telewizji możliwości wychowawczego oddziaływania będą spożytkowanie w rodzinie i z jakimi efektami dla dziecka”.
K. Olechnicki, P. Załęcki; Słonik socjologiczny, Toruń 2000, s. 357
S. Skorupko, z. Łempicki, H. Anderska; Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1968, s. 371
A. Kępinka; Manipulacja w mass mediach, Katowice 2000, s. 223
J. Izdebska; Rodzina, dziecko, telewizja, Białystok 2001, s. 45
L. Witkowski;, Rozwój i tożsamość w cyklu życia, Kraków 2004, s. 134
L. Witkowski; Rozwój i tożsamość w cyklu życia, Kraków 2004, s. 138
J. Izdebska; Rodzina, dziecko, telewizja, Toruń 2001, s. 89