„Miłość? - Manipulacja ?”
„Manipulacja wśród rówieśników w V fazie rozwojowej.
"Słowo manipulacja pochodzi od łacińskiego manus pellere co oznacza trzymać dłoń w czyjejś dłoni, mieć kogoś w ręce. Przez manipulację rozumiemy kształtowanie poglądów, postaw, zachowań lub emocji bez wiedzy i woli człowieka, jest to metoda zakamuflowanego oddziaływania na świadomość i zachowania jednostek i grup społecznych dla realizacji określonych przez nadawcę celów. Manipulator posługuje się np. danymi statystycznymi, informacjami, faktami, aby ukryć przed odbiorcą rzeczywiste cele. W polityce manipulacja kojarzona jest z makiawelizmem." Jednak mi w podanej definicji brakuje konkretnego słowa, które kojarzy mi się z owinięciem danej osoby "wokół palca, czyli sterowaniem dana osoba. Dlatego tez bardziej przypadła mi do gustu definicja J. Kosseckiego, który twierdzi, iż manipulacja to "sterowanie ludźmi wbrew ich interesom, jak również wbrew ich woli." To również "sterowanie cudzym postępowaniem w celu osiągnięcia osobistych korzyści, przy czym, co istotne, osoba manipulowana nie zdaje sobie z tego sprawy." Do podstawowych technik manipulacji zalicza się: moralizatorstwo, prowokacje, ośmieszanie osób, przekazywanie fałszywych bądź zniekształconych informacji, fragmentaryzowanie (np. przez punktowe ukazywanie jakiegoś problemu, zwiększając lub zmniejszając jego znaczenie), upowszechnianie stereotypów (narodowych, rasowych). W kategoriach etycznych manipulacja oceniana jest zdecydowanie negatywnie, wiąże się, bowiem z nierespektowaniem norm moralnych, oszukiwaniem, kłamstwem. Manipulacja pedagogiczna - specjalne metody i techniki oddziaływania pedagoga na wychowanków, prowadzące do ich uprzedmiotowienia, czyli poddania szczególnej kontroli i wpływowi, dzięki czemu można realizować skrycie zamierzone cele pedagogiczne. Istotą manipulacji jest ubezwłasnowolnienie podopiecznych, sprawienie wrażenia, iż przejawiane przez nich zachowania są podejmowane spontanicznie z własnej nieprzymuszonej woli, czy nawet własnej inicjatywy. Czasami zdarza się, że nasze dzieci w szkołach, przedszkolach, są manipulowane przez swoich rówieśników, nauczycieli, wychowawców czy opiekunów. Ja swój esej chciałabym poświęcić właśnie manipulacji przez rówieśników w V fazie rozwojowej fazie integracji.
Darek ma 17 lat. Jest typowym nastolatkiem smakującym życie i czerpiącym z niego pełnymi garściami. Jego zainteresowaniem jest sport a konkretne piłka nożna na która poświęcał niemal prawie cały swój wolny czas. Do czasu. Pewnego pięknego słonecznego dnia poznał Agnieszkę. Piękną brunetkę o wspaniałych zielonych oczach. Dziewczyna od razu oczarowała chłopaka. Jego hobby zeszło na drugi plan i zaczęła liczyć się tylko ona. Dziewczyna posiadała niezwykłą charyzmę i siłę przebicia , więc szybko owinęła sobie Michała wokół palca. Bardzo mu imponowała i tak chłopak wpadł w sidła miłości. Poza Agnieszką świata nie widział. Dziewczyna wprowadziła go w krąg swoich przyjaciół. Darkowi od razu przypadli oni do gustu. Głównie ze względu na to, że byli znajomymi Agnieszki. Po za tym byli inni niż jego dotychczasowi znajomi. Mieli swoje poglądy, przekonania i sekrety. Pewnego dnia został wtajemniczony. Pokazali mu świat, którego wcześniej nie znał i który go zafascynował. Pokazali mu miejsca i obrzędy, które swoją tajemniczością wprawiały go w zachwyt. Nawet nie zauważył, kiedy się zmienił. Odizolował się od rodziny .Unikał starych przyjaciół. Zerwał z przeszłością. Teraz liczyła się tylko Agnieszka, nowi przyjaciele i guru. Zamieszkał z nowymi znajomymi, ślepo naśladował członków sekty i z fascynacją słuchał swojego guru. Nawet nie zorientował się, kiedy został wchłonięty przez sektę , nawet nie przyszło mu do głowy , że został tak sprytnie zamanipulowany przez dziewczynę. Przez osobę , którą jak mu się wtedy wydawało tak bardzo kochał. Szukał drogi w życiu i był przekonany, że znalazł tę właściwą , tylko czy napewno?
Młody człowiek w okresie dojrzewania odczuwa kryzys tożsamości. Czuje się zagubiony. Próbuje odpowiedzieć na pytania: kim jestem, kim będę i kim chcę być? Zaspokojenie potrzeby własnej tożsamości staje się dla niego wiodącym zadaniem egzystencjalnym. Najważniejsze staje się odnalezienie lub wytworzenie właściwego ja. W tym celu poszukuje różnych dróg życiowych, osób, które pomogą mu je odnaleźć. To powoduje, że młodzież jest narażona na manipulację i może wpaść w nieodpowiednie towarzystwo, zejść na ścieżkę przestępstwa. Tak jak stało się w przypadku mojego bohatera.
Analizując pojęcie manipulacji oraz podany przed chwilą przykład można z łatwością doszukać się powiązania z piątą fazą rozwoju według koncepcji Erika H. Eriksona fazą kryzysu tożsamości. To właśnie w tej fazie młody człowiek jest szczególnie podatny na wpływy innych. Z powodu wewnętrznego rozdarcia i chaosu łatwo jest nim manipulować. Faza V to faza, w której dziecko wchodzi w okres młodzieńczy wyposażony w poczucie ufności, autonomiczności, inicjatywy i adekwatności kluczowe pozytywne cechy poprzednich faz rozwojowych decydujących o poczuciu własnej tożsamości. W fazie tej młody człowiek ma przed sobą zadanie określenia własnej tożsamości seksualnej, społecznej i zawodowej, wybór ról społecznych, określenie swojej pozycji wobec innych oraz integrowanie posiadanego już doświadczenia życiowego. Charakterystyczne dla okresu dojrzewania jest poszukiwanie sensu własnej egzystencji, tworzenie własnego systemu tożsamości. Powodzenie w przebyciu tego etapu rozwojowego daje poczucie własnej tożsamości. Z kolei możliwe zaburzenia mogą spowodować w konsekwencji zagubienie w poczuciu kim się jest, co w życiu ważne i gdzie jest moje miejsce. W związku z tymi wszystkimi przemianami młody człowiek poszukuje różnych alternatyw, koncepcji, które pomogłyby mu osiągnąć poczucie własnej tożsamości. To wszystko powoduje, że jest szczególnie podatny na manipulację. Dojrzewający młody człowiek odczuwa silną potrzebę zrozumienia, uznania i akceptacji zwłaszcza ze strony rówieśników. Pomagają mu oni w odnalezieniu siebie i nie pogubieniu się na nowo. Łatwiej jest mu znosić niepokoje i trudności związane z dojrzewaniem psychofizycznym.
Dorastający młody człowiek poszukuje najbardziej namiętnie ludzi i idei, którym możnaby okazać wierność . W ujęciu Eriksona egzystencjalnym punktem oparcia dla możliwości realizacji potrzeby tożsamości (jak i źródłem nowych potencjalnych zagrożeń dalszego rozwoju) jest siła witalna wierności. „Wierność jest kamieniem węgielnym tożsamości i uzyskuje inspirację z potwierdzenia ideologii i sposobów życia.” Młodzież w okresie dojrzewania poszukuje tych, którzy wskażą mu jak ma postępować - potrzebuje autorytetu. W tym okresie jednakże autorytet dorosłych, głównie rodziców, upada. Młode pokolenie podąża za rówieśnikami, którzy mu imponują. Tacy ludzie mają dużą siłę przebicia, charyzmę, potrafią manipulować innymi. W tej fazie występuje także zjawisko moratorium rozwojowego , które daje młodemu człowiekowi czas w którym może eksperymentować na rolach społecznych bez ponoszenia odpowiedzialności za nie. Jest to swego rodzaju odroczenie obowiązku.Darek, podobnie jak jego rówieśnicy, próbuje odnaleźć siebie poprzez drugą osobę. Taka osoba staje się obiektem silnych emocji i odczuć. Nastolatek zakochuje się. Obiektem uczuć mojego bohatera stała się Agnieszka. Dzięki niej miał poczucie własnego, silnego ja, była dla niego bardzo ważna. To spowodowało, że dał jej się zmanipulować i wciągnąć do sekty. Jej członkowie werbując chłopca stosowali metody, na które był on szczególnie podatny: m. in. wykorzystanie jego słabości do dziewczyny, ukazanie innego, nowego świata, który go zafascynował, bombardowanie miłością , to technika polegająca na otoczeniu osoby wyjątkową serdecznością. Jej celem jest silne przywiązanie nowego członka do grupy. Darek pozwolił się omamić, zmanipulować, odizolować od rodziny i przyjaciół. Jak pisze Lech Witkowski: „cechą dorastającej umysłowości jest jej ideologiczność tzn. poszukiwanie pewnego inspirującego zespolenia tradycji bądź antycypowanie technik, idei i ideałów „ To właśnie ideologiczny potencjał społeczeństwa najbardziej wyraźnie przemawia do dorastającego człowieka, który tak bardzo pragnie być afirmowany przez rówieśników, potwierdzany przez nauczycieli i inspirowany przez wartościowe sposoby życia.
Sądzę, że młodzież w okresie dorastania powinna znajdować się pod bacznym i dyskretnym okiem rodziców i pedagogów. Ich zagubienie, poszukiwanie siebie i własnych dróg życiowych powoduje, że są oni szczególnie podatni na manipulację i narażeni na zejście na złą drogę. Powinniśmy ich przed tym chronić i starać się pomóc w budowaniu ich indywidualnej tożsamości. Istotne i niezbędne jest tu zrozumienie, akceptacja i dostarczanie właściwych wzorców postępowania.
R. Smolski, M.Smolski, Słownik encyklopedyczny edukacja obywatelska.Warszawa 1996
J. Kossecki;Granice manipulacji.Warszawa 1984
P. Hahne; Siła manipulacji. W-wa 1997
R. Smolski, M. Smolski; Słownik encyklopedyczny edukacja obywatelska. W-wa 1996
L. Witkowski; rozwój i tożsamość w cyklu życia. Toruń 2000, s.140
18