Językoznawstwo ogólne
[Opracowanie zagadnień na podstawie wykładów z prof. Anną Dąbrowską (UWr) uzupełnione o informacje z wykładów na temat wiedzy o komunikacji językowej z dr hab. Adamem Pawłowskim (KK) i innych informacji naukowych podanych w przypisach.]
JĘZYKOZNAWSTWO OGÓLNE - naukowa wiedza o języku/nauka o języku.
Zajmuje się:
naukowym badaniem i opisywaniem języka (powstanie, rozwój, funkcjonowanie) i zależnościami między poszczególnymi językami.
badaniem maksymalnie wielu języków,
badaniem dziejów języka i językoznawstwa,
tworzeniem teorii języka,
charakteryzacją kierunków i metod badawczych,
budową modeli systemu językowego.
PODZIAŁY JĘZYKOZNAWSTWA
Podział 1 językoznawstwa:
SZCZEGÓŁOWE - opis 1 języka.
KONTRASTOWE - grupy, zbiory języków w porównaniu.
OGÓLNE - opis cech wspólnych wszystkich języków.
Podział 2 językoznawstwa (Ferdinand de Saussure):
SYNCHRONICZNE (STATYCZNE) - zajmuje się formą języka w danym momencie (pokolenie).
DIACHRONICZNE (HISTORYCZNE) - odkrywa historię języka (grup językowych) i zmiany jego struktury na przestrzeni czasu.
Podział 3 językoznawstwa:
TEORETYCZNE - tworzenie teorii języka.
STOSOWANE - wdrażanie teorii w praktykę.
Podział 4 - klasyfikacja:
JĘZYKOZNAWSTWO WEWNĘTRZNE - język w perspektywie lingwistycznej (gramatyka, fonetyka).
Działy:
FONOLOGIA - nauka o systemach dźwiękowych języków/FONETYKA - badanie dźwięków ludzkiej mowy (głosek) od strony ich artykulacji, cech fizycznych, odbierania reakcji jakie wywołują w psychice człowieka.
MORFOLOGIA - zajmuje się formami odmiennych części mowy, słowotwórstwem, budową wyrazów.
SKŁADNIA - reguły budowy zdań na jakich wyrazy łączone są w dłuższe wypowiedzi. Zajmuje się relacjami między poszczególnymi elementami składowymi zdań i relacjami miedzyzdaniowymi w dłuższych tekstach.
LEKSYKOLOGIA - nauka o słownictwie, zasobie wyrazów, związkach wyrazowych.
SEMANTYKA - bada relacje między znakami a przedmiotami, do których się odnoszą.
JĘZYKOZNAWSTWO ZEWNĘTRZNE - kategorie: psychologiczne, socjologiczne, historyczne, archeologiczne, antropologiczne.
Działy:
FONETYKA - badanie dźwięków mowy ludzkiej.
SOCJOLINGWISTYKA - bada społeczne znaczenie systemu językowego i użycia języka.
PSYCHOLINGWISTYKA - zajmuje się psychologiczną bazą funkcjonowania języka - jak jest przetwarzany przez człowieka.
NEUROLINGWISTYKA
NAUKA JĘZYKA
POLITYKA JĘZYKOWA
2 PODEJŚCIA W OPISOWE W JĘZYKOZNAWSTWIE:
FORMALNE:
istotna jest struktura i kod,
dominuje funkcja referencyjna - odnosząca się do rzeczywistości pozajęzykowej,
uznaje uniwersum struktur językowych,
system języka jako homogeniczny.
FUNKCJONALNE:
istotne jest użycie i pragmatyka,
dominują funkcje społeczne, stylistyczne, psychologiczne,
uznaje się, że język i procesy komunikacyjne są zrekodywizowane.
System języka jako repertuar kodów i stylów (coś złożonego).
JĘZYKOZNAWSTWO JAKO NAUKA
NAUKA - system zadań opisujących pewną dziedzinę rzeczywistości; komunikujących jasno, wyraźnie i zrozumiale prawdziwy stan rzeczy w danej dziedzinie rzeczywistości, przynoszący sprawdzalne dowody, że ten stan rzeczy zachodzi.
Leon Zawadowski
Żeby była nauka, muszą istnieć sprawdzone metody.
Nauka jest zbiorem sądów o rzeczywistości:
Stawia pytania (poprawne, zasadne, trafne, rozstrzygalne).
Definiuje.
Klasyfikuje/typologizuje.
Wyciąga wnioski.
Ireneusz Bobrowski
Nauka musi mieć własną, zdefiniowaną terminologię.
TYPOLOGIA : KLASYFIKACJA
Każdy człowiek ma wiedzę o języku, która jest:
jasna (implicytna, intuicyjna), np. każdy człowiek umie dobierać końcówki;
wyraźna (świadoma, naukowa), np. niektórzy wiedzą dlaczego są takie a nie inne końcówki.
JĘZYKOZNAWSTWO:
zbiór naukowych sądów na temat języka,
zbiór sądów tworzących ważną wiedzę o języku,
MIEJSCE JĘZYKOZNAWSTWA WŚRÓD INNYCH DZIEDZIN NAUKI:
Język to zjawisko specyficznie ludzkie, interesuje wiele nauk, m. in. psychologię, socjologię, antropologię, filozofię, kulturę.
OGÓLNY PODZIAŁ NAUK:
DEDUKCYJNE (abstrakcyjne) i FORMALNE - nauki aprioryczne: zakładamy pewien kształt i cechy zjawiska zanim je zbadamy. Model bez konkretnego przedmiotu badań.
EMPIRYCZNE (realne) - nauki aposterioryczne, indukcyjne: rzeczywisty przedmiot badań, obserwacja, eksperyment, zaobserwowanie faktów.
PRZYRODNICZE - badają wytworzy przyrody, nie człowieka.
HUMANISTYCZNE - badają wytwory człowieka, interpretują i wartościują, mają związek z kulturą. Typy nauk humanistycznych (Ajdukiewicz):
NOMOTETYCZNE (gr. nomos - prawo): socjologia, psychologia, itp.
IDIOGRAFICZNE (gr. idios - inny, swoisty): historia, historia sztuki, nauka o literaturze.
AKSJOLOGICZNE: etyka, estetyka, prawo, kultura języka.
Nauki nomotetyczne i idiograficzne badają poszczególne egzemplarze i jednostkowe fakty.
Językoznawstwo jest nomotetyczne, bo są ustalone pewne prawa (językoznawstwo diachroniczne i statystyczne) oraz idiograficzne, bo zajmuje się jednostkowymi, swoistymi elementami języka(np. onomastyka i idiolekty).
2