Hierarchia wartości Maxa Schelera
Max Scheler niemiecki filozof. Pierwszy twórca pojęcia i teorii wartości. Zajmował się zagadnieniami filozofii praktycznej, głównie etyki, teorii człowieka, aksjologii, socjologii wiedzy. Największe jego dzieło to "Formalizm w etyce a materialna etyka oparta na wartościach". W aksjologii Schelera wartości są bytem idealnym istniejącym poza czasem i przestrzenią, są niezmienne i obiektywne. To znaczy, że są od nas niezależne. Natomiast zależy od nas nasze trafne lub nie, precyzyjne lub nie, rozpoznanie tych wartości. Te przejawy idealnych wartości są uzależnione historycznie, społecznie, obyczajowo itp. Mamy więc podział na obiektywnie istniejące wartości idealne, i obrazy tych wartości, i to właśnie te ostatnie są używane w życiu. W ten sposób Scheler broni wartości przed relatywizmem i subiektywizmem. Relatywne i względne mogą być tylko obrazy wartości, a nie one same. Również to czy wartość występuje w realnym świecie czy nie, nie ma wpływu na wartość idealną. Nawet gdy nikt się nie przyjaźni w realnym świecie nie podważa to w niczym samej wartości przyjaźni. Wartości są nam dane a priori w intuicyjnych aktach czucia, są określone pod względem treści i tworzą hierarchiczny porządek. Hierarchia wartości idealnych nie jest oczywiście zależna od historycznie uznawanego porządku wartości. Wiadomo, że w różnych epokach historycznych ceniono jedne wartości bardziej, a inne mniej niż w epokach poprzednich lub następnych, ale czy świadczy to o zmianie hierarchii wartości. Zdaniem Schelera świadczy to jedynie o zmienności i niedoskonałości naszego rozpoznawania wartości, ale nie o samych wartościach i ich hierarchii. Scheler podzielił wartości na cztery kategorie. Najwyżej w hierarchii umieścił wartości religijne (świętość), niżej duchowe, czyli estetyczne (piękno-brzydota), porządku prawnego (słuszność-niesłuszność), poznawcze(prawda-fałsz) jeszcze niżej wartości witalne związane z użytecznością i utylitaryzmem, najniżej hedoniczne (przyjemność). Etyka Schelera opiera się na wartościach, są one realnym(materialnym) fundamentem, na którym możemy się oprzeć w naszym życiu. Stąd tytuł jego głównego dzieła. Oparcie się na wartościach daje większą pewność i łatwość w posługiwaniu się nimi, o ile trafnie się je rozpoznaje. Stąd rola uczuć i intuicyjnego wglądu w istotę wartości oraz rola osoby jako podmiotu poznającego i działającego. Scheler wyróżnia w człowieku sferę organiczną i duchową. Ta pierwsza wspólna jest człowiekowi i zwierzętom. Również psychikę, choć opartą na instynktach posiadają, zdaniem Schelera, zwierzęta. Występował on jednak przeciwko teorii ewolucyjnej, gdyż człowiek nie jest rezultatem dobrego przystosowania się do warunków otoczenia. Wręcz przeciwnie, w porównaniu do zwierząt jest tworem ułomnym fizycznie np. pozbawionym pazurów, futra, znaczącej siły. Nie jest też wytworem własnej pracy (homo faber). Tym, co różni nas od zwierząt jest sfera duchowa, którą Scheler nazwał osobą. Osoba nie istnieje substancjalnie, czyli jak rzecz. Scheler wyróżnia dwie warstwy rzeczywistości. Sferę bytu oraz sferę wartości. Wszystkie wartości uznaje za jakości materialne, które znajdują się we wzajemnym hierarchicznym stosunku, przyjmują stopniowanie. Najniższe wartości to przyjemne i nieprzyjemne, następny stopień to wartości witalne. Najwyższe wartości to wartości religijne. Wartości duchowe w teorii Schelera oderwane są od sfery biologiczno-materialnej.
Osobną uwagę poświęca Scheler miłości można ją określić jako dążenie do ujawnienia nowych wyższych wartości. Istota miłości polega na poświęceniu, obdarowaniu innych nowymi wartościami. Miłość duchowa ma związek ze światem wartości. Posiada swoje źródło w Bogu który jest wartością. Scheler całą hierarchię dóbr gruntuje w Bogu. Można zauważyć zjawisko wypierania wartości najwyższych przez niższe, np. w praktyce religijnej ustępują miejsca nie tylko, kultulturowym (estetycznym zwłaszcza), ale przede wszystkim hedonistycznym i utylitarnym. Stróżewski przyjmuje hierarchię Schelera dodaje do tego, iż "Idea człowieczeństwa zakłada (...), że człowiek jest bytem stojącym wobec wartości i na realizację tych wartości niejako skazanym - jeśli tylko naprawdę chce być człowiekiem". Czyli chce czy nie chce z wartościami ma do czynienia.
Roman Ingarden
Uważa, że człowieka od innych bytów odróżnia skierowanie ku wartościom. Ingarden odpowiedzialność wiąże nierozerwalnie z wolnością. W sytuacjach ogólnoludzkich pełni ona rolę swoistej wartości. R. Ingarden wyróżnia cztery sytuacje, w których występuje fenomen odpowiedzialności: ktoś ponosi odpowiedzialność za coś, ktoś podejmuje odpowiedzialność, ktoś działa odpowiedzialnie . Między tymi sytuacjami występuje związek sensu, ale nie wzajemnej zależności, np. jeśli ktoś jest odpowiedzialny za coś, nie musi podejmować tej odpowiedzialności. Autor zwraca uwagę na to, że tylko w "pełni ukwalifikowany" człowiek może ponosić odpowiedzialność. W momencie działania jest jej świadom i ma zdolność do opanowania sytuacji, czyli zdolność przewidywania następstw swojego działania. Działanie to i jego wynik mogą być rozpatrywane w kategoriach odpowiedzialności, jeśli są "nosicielami" jakiejś pozytywnej lub negatywnej wartości. Sprawca jest odpowiedzialny za popełniony przez siebie czyn tylko wtedy, gdy jest to jego własny czyn. Jakaś decyzja woli i jakieś działanie mogą uchodzić za czyn danej osoby tylko wtedy, gdy wypływają wprost z centrum JA tej osoby, mają w niej prawdziwy początek". Scharakteryzowana powyżej "czujność" wobec świata wartości wiąże się w sposób oczywisty z odpowiedzialnością za dokonywane wybory wartości. Człowiek budzi się do osobowego istnienia, gdy doświadcza faktu odpowiedzialności za wartości. Ta odpowiedzialność stanowi rdzeń doświadczenia moralnego, w niej wyraża się w sposób najbardziej źródłowy prawda o człowieku. W ten sposób fenomen odpowiedzialności widzi R. Ingarden. Tak wyrażona prawda o człowieku - prawda tkwiąca w poczuciu odpowiedzialności - pozostaje w głębokiej harmonii z rozważaniami autora o wartościach. Zdaniem R.Ingardena, jeśli idea i doświadczenie odpowiedzialności mają posiadać sens, człowiek musi być istotą wolną, zachowywać swą tożsamość w czasie, musi w jakimś znaczeniu być substancją, musi być w stosunku do świata systemem względnie izolowanym, a wartości, ku którym się w swym działaniu kieruje, muszą być obiektywne i absolutne (nierelatywne). Są to więc warunki zaistnienia odpowiedzialności. Roman Ingarden uważa iż odpowiedzialność nie zależy od stanu naszej świadomości, a od obiektywnego i niezależnego od naszego myślenia stanu rzeczy.
Moralność to dla Ingardena odpowiedzialność. Najważniejsze w odpowiedzialności do zapamiętania są te 4 sytuacje :
a) ktoś jest odpowiedzialny za coś,
b) ktoś ją podejmuje za coś,
c) ktoś jest pociągany do odpowiedzialności za coś,
d) ktoś działa odpowiedzialnie