Temat 3: Rynek i równowaga rynkowa. Ceny wolne a ceny regulowane.

1. Istota i warunki wymiany. Pojęcie rynku. Model rynku doskonale konkurencyjnego:

• Gospodarka naturalna - typ gospodarki, w której producent wytwarza dobra w celu bezpośredniego zaspokojenia własnych potrzeb, nie występuje wymiana (Ten typ gospodarki występował często w społeczeństwach pierwotnych).

• Główne przesłanki wymiany:

• Specjalizacja działalności gospodarczej i podział pracy i zasobów w skali globalnej

• Realizacja procesu wytwarzania przez odrębne przedmioty własności

• Towar - każde dobro będące przedmiotem wymiany.

• Rodzaje wymiany:

• Bezpośrednia (barter) - towar za towar

• Pośrednia - przy użyciu pieniądza

• Pieniądz - każdy środek powszechnie akceptowalny jako ekwiwalent innych towarów.

• Realizacja wymiany (transakcja) - przeniesienie wszelkich praw własności danego towaru odo osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru, będący własnością nabywcy.

• Jeżeli transakcje są dokonywane w sposób swobodny i ciągły, można mówić o rynku.

• Rynek - forma nawiązywania kontaktów między kupującym i sprzedającym w celu ustalenia warunków wymiany - definicja w ujęciu ekonomicznym a nie historycznym!

• Rynek - to zespół wszystkich kupujących i sprzedających, których decyzje nawzajem od siebie uzależnione kształtują popyt, podaż i określają poziom cen - definicja bardziej szczegółowa

• Główne założenia modelu rynku doskonale konkurencyjnego:

• Bardzo duża liczba nabywców i sprzedawców (producentów)

• Towar jednorodny, (homogeniczny) identyczne towary

• Pojedynczy uczestnik rynku nie ma wpływu na zmianę ceny (pojedyncze decyzje nie wpływają na zmianę cen)

• Uczestnicy rynku są doskonale poinformowani (informacja jest darmowa)

• Swoboda wejścia na rynek i zejścia z rynku (w mikroekonomii rozpatrujemy rynek jednego dobra)

• Pojęcie popytu rynkowego, prawo popytu, krzywa popytu. Odchylenia od prawa popytu (paradoksy: Giffena, Veblena, spekulacyjny) i efekty wyrażające wzajemne uzależnienie decyzji konsumentów.

• Popyt - to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnych poziomach ceny tego dobra, w danym czasie i miejscu (na rynku jednego rodzaju, trzeba pamiętać o przekroju)

• Podział popytu:

• Efektywny - ma pokrycie w sile nabywczej, ujawnia się na rynku.

• Potencjalny - wyraz potrzeb nabywców, ale niemający pokrycia w sile nabywczej (może się ujawnić w najbliższej przyszłości)

• Prawo popytu: W miarę wzrostu cen danego dobra nabywana ilość tego dobra w danym czasie zmniejsza się, ceteris paribus i odwrotnie - w miare spadku ceny zwiększa się ilość nabywana tego dobra (ceteris paribus).

• 
  Krzywa popytu

P - cena

Q - ilość dobra (wielkość popytu)

D - popyt

Jeżeli cena rośnie, to ilość maleje, natomiast, jeżeli cena maleje, to ilość rośnie.

Krzywa popytu nie zawsze jest linią prostą.

• D

• Odchylenie od prawa popytu (ilość nabywana dobra rośnie wraz ze wzrostem jego ceny):

• Paradoks Giffena - został zaobserwowany w XIX wieku na rynku chleba, w tych miejscach, w których zaopatrywała się ludność uboga zauważono, że wzrostowi ceny chleba towarzyszył wzrost nabywanej jego ilości - paradoks dotyczy niektórych dóbr niższego rzędu (ceny innej żywności rosły szybciej niż ceny chleba)

• Paradoks Veblena - dotyczy sytuacji, kiedy pewni (zamożni) ludzie kupują pewne luksusowe rzeczy (dobra prestiżowe), kiedy ich cena rośnie (paradoks istnieje tylko wtedy, gdy dotyczy grupy a nie tylko pojedynczych osób)

• Paradoks spekulacyjny - sytuacja, kiedy wcześniejsze doświadczenia wykształciły u konsumentów reakcję w postaci zwiększenia zakupów, kiedy cena danego dobra zaczyna rosnąć, gdyż nabywcy spodziewają się, że cena będzie rosła (paradoks ten występuje często w niestabilnych gospodarkach).

• Efekty popytowe ukształtowane pod wpływem zachowań innych nabywców (tzw. popyt niefunkcjonalny):

• Owczego pędu - ślepe naśladowanie innych grup lub jednostek

• Efekt snobizmu - odmienne zachowanie jednostki w stosunku do większości

• Ponownie efekt Veblera - jednostkowe zachowania

• Pojęcie podaży, prawo podaży, krzywa podaży:

• Podaż - to ilość danego dobra, jaką sprzedawcy gotowi są zaoferować przy różnych poziomach ceny tego dobra, w danym czasie i miejscu.

• Prawo podaży: W miarę wzrostu ceny danego dobra ilość tego dobra oferowana w danym czasie na sprzedaż rośnie, ceteris paribus i odwrotnie w miarę spadku ceny dobra jego ilość oferowana na sprzedaż maleje (ceteris paribus).

• Krzywa podaży




S - podaż

4. Czynniki wpływające na popyt rynkowy i podaż rynkową:

• Popyt i podaż są w istocie funkcjami wielu zmiennych.

• Czynniki poza cenowe (inne niż cena danego dobra wpływające na popyt:

• Zmiana ceny substytutu lub dobra komplementarnego

• Jeżeli dobra A i B są substytutami to wzrost ceny dobra A wpływa na wzrost popytu na dobro B

• Jeżeli dobra A i B są komplementarne to wzrost ceny dobra A spowoduje spadek popytu na dobro B

• Zmiana dochodów nabywców (ważne rozróżnienie: dobra normalne, a dobra niższego rzędu)

• Dobra normalne - to takie, na które popyt wzrasta, przy wzroście dochodu i spad przy spadku dochodu

• Dobra niższego rzędu - to takie, na które popyt wzrasta przy spadku dochodu i maleje przy wzroście dochodu

• Moda, preferencje konsumentów, zwyczaje, reklama itp.

• Zmiana liczby i struktury ludności

• Przewidywania zmiany cen przez nabywców i inne czynniki

• Nabywcy przewidują w różny sposób

• Jeśli przewidują wzrost cen w przyszłości zwiększą popyt poprzez większe zakupy.

• Jeśli przewidują zmniejszenie cen będą kupować mniej i popyt spadnie.




D D' - spadek popytu

D D” - wzrost popytu

• Czynniki poza cenowe (inne niż cena danego dobra wpływające na podaż:

• Zmiana przeciętnego kosztu wytwarzania (kosztu rozliczanego na jednostkę produktu)

• Zmiana kosztów, przy wzroście przeciętnego kosztu wytwarzania podaż maleje, natomiast przy spadku przeciętnego kosztu wytwarzania podaż rośnie.

• Wdrożenie ostępu technicznego

• Sens ma tylko postęp zwiększający wydajność - jest to czynnik zwiększający koszt podaży.

• Regulacje państwa

• Mogą stanowić dodatkowe obciążenie rygorystyczne przepisy zmniejszają podaż.

• Mogą wpływać na obniżenie kosztów ich działalności pomoc bezpośrednia, ulgi podatkowe, gwarancje kredytowe zwiększają podaż.

• Zmiana liczby firm w gałęzi

• Czynnik ten działa w długim okresie czasu

• Więcej nowych produktów powoduje zwiększenie podaży

• Mniej nowych produktów powoduje zmniejszenie podaży

• Przewidywania zmian cen prze producentów (sprzedawców) i inne czynniki

• Przewidywanie wzrostu cen podaż maleje

• Przewidywanie spadku cen podaż rośnie




S S' - wzrost podaży

S S” - spadek podaży

5. Proces dochodzenia do stanu równowagi rynkowej, cena równowagi. Zmiana stanu równowagi rynkowej. Model pajęczyny.

• Cena równowagi rynkowej - cena, przy której ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić zrównuje się z oferowaną jego ilością. Jest to cena „czyszcząca” rynek danego dobra, gdyż usuwamy stany nierównowagi.




Pr - cena równowagi rynkowej

Qr - ilość dobra w stanie równowagi rynkowej

• Równowaga rynkowa:

• W praktyce cena rynkowa nie zawsze jest ceną równowagi, jeżeli cena różni się od ceny równowagi rynek uruchamia proces dochodzenia do niej:

• Jeżeli cena rynkowa jest wyższa od ceny równowagi obserwujemy nadwyżkę podaży (sprzedawcy mają problem ze sprzedażą dobra i stopniowo zaczynają obniżać cenę) nadwyżka dobra spycha cenę w dół, przy niższej cenie maleje oferta, a rośnie gotowość zakupu.

• Jeżeli cena rynkowa jest niższa od ceny równowagi występuje niedobór dobra (nadwyżka popytu), szybkie znikanie towaru z rynku, wzrost ceny i malej gotowość zakupu.

• Czas dochodzenia do stanu równowagi zależy od rodzaju rynku:

• Czasami dochodzenie to jest płynne np. na rynku papierów wartościowych

• Czasami jednak długie, jak np. na rynku pracy

• Model pajęczyny - tłumaczy skutki opóźnień czasowych w reakcji sprzedawców(producentów) na zmianę ceny rynkowej. (w szczególności dotyczy to rynków rolnych)

• Funkcja popytu: Q_DT= D(P_T)

• Funkcja podaży: Q_ST= S(P_t-1) - funkcja ceny z poprzedniego okresu

• Dotyczy rynków niektórych produktów rolnych (np. zbóż)

• Model ten nie ma już takiego znaczenia, jak jeszcze, np. 20 lat temu. Jest to związane z rozwijającą się wymianą międzynarodową, lub też możliwościami przechowywaniu różnych dóbr.

• Dostosowania mają charakter ekstrapolacyjny - założenie, że zjawisko zaobserwowane w przeszłości wystąpi też w przyszłości.

• Typy oscylacji:

• Tłumione - malejąca amplituda wahań, aż do przywrócenia stanu równowagi

• Stałe - równowaga niestabilna

• Wybuchowe - równowaga niestabilna, cena oddala się od ceny równowagi, przypadek czysto modelowy

• Hipoteza racjonalnych oczekiwań - w praktyce należy wziąć pod uwagę, że producenci też mogą korygować błędy popełnione w przeszłości, jeżeli mają dostęp do informacji (prognozy, analizy, wiedza na temat działania rynku itp.). Jest to teoria nowsza od pajęczyny.

6. Wolny rynek a kontrola cen. Cena maksymalna i cena minimalna.

• Cena rynkowa (cena wolna) - cena ukształtowana w wyniku swobodnej gry sił rynkowych.

• Ceny regulowane - w niektórych sytuacjach państwo decyduje się na bezpośrednią ingerencję w mechanizm cenowy.

• Państwo może też oddziaływać na ceny pośrednio, poprzez wpływ na popyt, lub podaż. Niektóre ceny mogą być ustalany w sposób sztywny (np. ceny energii elektrycznej w Polsce).

• Cena maksymalna - to taki poziom ceny ustanowiony przez państwo, powyżej którego dane dobro nie może być sprzedawane, jest ustalana na poziomie niższym od ceny równowagi.

• Cel ochrona nabywców, gdy cena rynkowa jakiegoś dobra absolutnie niezbędnego jest wysoka (np. czynsze w mieszkaniach komunalnych, cena chleba po wojnie lub kataklizmie)

• Skutek utrzymuje się niedobór, występuje konieczność racjonowania (przydziały, kartki), niebezpieczeństwo korupcji i spekulacji, konieczność dalszej interwencji państwa (np. budowa mieszkań komunalnych)

• Wykres ceny maksymalnej:




• Cena minimalna - to taki poziom ceny ustanowionej przez państwo, poniżej której dane dobro niemoce być sprzedawane, jest wyższa od ceny równowagi rynkowej.

• Cel ochrona producentów, stosuje się ją wtedy, gdy cena rynkowa spadła do niskiego poziomu, niegwarantującego opłacalności produkcji, a ewentualne bankructwo producentów może być groźne dla gospodarki (np. produkcja zboża, mięsa, cukru - w okresach dużego nieurodzaju)

• Płaca minimalna - ochrona pracowników wykonujących najprostsze zajęcia.

• Skutek nierównowaga na rynku, nadwyżka ilości oferowanej, państwo zwykle zobowiązuje się skupić te nadwyżki, zmagazynować i zdecydować o ich przeznaczeniu. Takie działanie niestety ciągnie za sobą ogromne koszty!

• Wykres ceny minimalnej:




• Czasem państwo racjonuje produkcję (np. produkcja cukru) - jest to skomplikowane przedsięwzięcie.

• Utrzymywana sztucznie wysoka cena sprzyja wzrostowi produkcji problem nadwyżek pogłębia się!

• Uzasadnienie stosowania cen minimalnych Stosowanie przejściowe w okresach wyjątkowego urodzaju, gdy moce produkcyjne w rolnictwie są optymalne zapobiega wycofywaniu się rolników z produkcji (utrzymywanie niezbędnych mocy produkcyjnych), co mogłoby grozić niedoborem żywności w okresie nieurodzaju.

• Przykład wprowadzenia cen minimalnych: Normy zapasów wieprzowiny w latach 90-tych w Polsce wynosiły 40 tysięcy ton. Przy władzy były wówczas partie o orientacji rolniczej, wprowadziły ceny skupu na poziomach 4,70zł i 3,60zł a wystarczająca była już cena 3,30zł. Państwo musiało skupić od rolników duże ilości mięsa, co w konsekwencji kosztowało 1,5 mld zł. Mięsa nie udało się sprzedać ani wykorzystać i w końcu zostało podarowane ubogim. Mięso zostało obrobione przez firmy Morliny i Sokołów.

---