RUCH PAŃSTW NIEZAANGAŻOWANYCH
Na przełomie lat 40/50-tych zimna wojna nabrała w Europie charakteru wojny pozycyjnej, a scena konfrontacji stał się kontynent azjatycki. Państwa zachodnie starały się powstrzymać narastające tendencje dekolonizacyjne i rewolucyjne oraz utrzymać lub przywrócić utracone wpływy w państwach, które uzyskały niepodległość. Obawiając się ekspansji komunistycznej przystąpiono do montowania sojuszów wojskowych.
-W 1954 r podpisano Pakt Płd-Wsch Azji (SEATO- Australia, Filipiny, Francja, Nowa Zelandia, Tajlandia, USA, Wielka Brytania).
-W 1955 pakt bagdadzki z udziałem Turcji i Pakistanu, Iranu, Iraku (późniejsze CENTO).
W tym czasie na scenie międzynarodowej nowe niepodległe państwa stanęły wobec dylematu wyboru możliwości funkcjonowania w stosunkach międzynarodowych. Mogły przystąpić do sojuszu ze Wschodem, z Zachodem lub nie sprzymierzać się ani z krajami kapitalistycznymi ani z socjalistycznymi i poszukać możliwości rozwijania własnej niezależnej polityki w stosunkach międzynarodowych. W przekonaniu przywódców tych państw tylko pokojowa polityka gwarantowała rozwój i wychodzenie z zacofania. Potępiając politykę kolonizatorów odrzucono wyzysk i przemoc, utworzono ruch państw niezaangażowanych. Za pierwszy krok inicjujący tworzenie ruchu uznaje się konferencję 25 państw azjatyckich w New Delhi w 1947 roku. Jej uczestnicy potwierdzili brak zaufania do polityki wielkich mocarstw, podkreślając jednocześnie dążenie do utrzymania własnej niezależności i wolę współpracy ze wszystkimi państwami. Na drugiej konferencji w 1949 roku także w New Delhi z udziałem 19 państw Azji i Afryki zadeklarowano chęć prowadzenia niezależnej polityki od bloków wojskowych oraz współpracy ze wszystkimi państwami niezależnie od ich ustroju politycznego. Zapoczątkowano w ten sposób ruch afroazjatycki. Czołową rolę odegrały Indie, które pokazały , że niezaangażowanie nie jest równoznaczne z biernością. W 1954 roku podpisały traktat indyjsko-chiński w sprawie Tybetu zawierający zasady pokojowego współistnienia nazwane Pancza Szila (pięć zasad), które przyczyniły się do ukształtowania fundamentalnych zasad polityki niezaangażowania.
Są to;
wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerenności
wzajemna nieagresja
nie interweniowanie w sprawy drugiego państwa
równość i wzajemne korzyści
pokojowe współistnienie
Powyższe zasady ujęto w dokumentach konferencji ruchu afroazjatyckiego w Bandugu w 1955 , uczestniczyło 29 państw.
Kolejnym krokiem w kształtowaniu się ruchu było spotkanie premiera Indii z prezydentem Egiptu i prezydentem jugosłowiańskim i przyjęcie deklaracji aprobującej politykę niewiązania się z blokami wojskowymi. Państwa zachodnie z niepokojem śledziły rozwój idei niezaangażowania. Nie przyłączanie się do bloków militarnych uznawano za sprzyjające komunizmowi. Wiele czołowych polityków uznało tę ideę za niemoralną, co było nie uzasadnione. W następnych latach odbywały się kolejne konferencje.
Na jednej z nich ustalono wymogi przynależności do tego ruchu:
prowadzenie niezależnej polityki zagranicznej opartej na zasadach pokojowego współistnienia
konsekwentne popieranie ruchów narodowowyzwoleńczych
nie uczestniczenie w żadnym pakcie militarnym z udziałem wielkich mocarstw
nie utrzymywanie na swoim terytorium obcych baz wojskowych zainstalowanych za zgodą państwa.
Na przełomie lat 50/60 termin niezaangażowanie zaczął służyć określaniu polityki zagranicznej członków społeczności międzynarodowej, przede wszystkim o rodowodzie kolonialnym w stosunku do wielkich mocarstw, bloków polityczno-wojskowych.
Niezaangażowanie to koncepcja polityczna. Określano je także jako niewłączanie lub nie sprzymierzanie. W odróżnieniu od państw neutralnych różnicuje te państwa status prawny, który państwo niezaangażowane uzyskuje na podstawie jednostronnego oświadczenia woli lub praktycznego działania państwa, co nie wymaga prawnomiędzynarodowego uznania w formie traktatowej. Żadne normy prawa międzynarodowego nie określają praw i obowiązków państw niezaangażowanych.
Ruch Państw Niezaangażowanych nie jest ugrupowaniem ani blokiem czy też organizacją działająca na podstawie umowy międzynarodowej. Nie ma instytucjonalnych form działania. Jest to grupa państw luźno powiązanych ze sobą przez akceptację wspólnie przyjętych zasad postępowania. Dokumenty ruchu nie tworzą zobowiązujących norm prawnych. Są tylko deklaracją intencji i mają charakter polityczny.
Formy organizacyjne
Rozwój programowy i wzrost ilościowy nie spowodował tendencji do jego instytucjonalizacji. W ciągu 30 lat funkcjonowania ruchu ukształtowały się następujące instytucje i organy:
konferencje szefów państw i rządów (spotkania na szczycie)
- odbywają się z reguły co 3 lata, zwoływane są kolejno w państwach różnych kontynentów, celem jest zatwierdzenie wspólnych zasad i programu działania oraz dokonania oceny sytuacji międzynarodowej. Dokumenty są przyjmowane na zasadzie porozumienia. Są to zazwyczaj deklaracje wyrażające wspólne poglądy i stanowisko członków ruchu. Spotkania są organizowane przez biuro koordynacyjne kierowane przez aktualnego przewodniczącego, który współpracuje z przyszłym przewodniczącym , kolejnym organizatorem konferencji.
konferencje ministrów spraw zagranicznych
- organizowane pomiędzy spotkaniami na szczycie, przedmiotem obrad są problemy szczegółowe dotyczące działalności ruchu
biuro koordynacyjne
- wyboru członków biura dokonuje się wg zasady rotacji, generalnie na 3 lata. Do kompetencji biura należy zapewnienie odpowiednich warunków organizacyjnych działalności ruchu, nadzór nad realizacja uchwał i programów, ponadto biuro koordynuje działalność rządów, zajmuje się ocena sytuacji międzynarodowej i określaniem stanowiska wobec konfliktów i sporów.
przewodniczący ruchu
pełni funkcje w okresie pomiędzy dwiema konferencjami na szczycie, jest głową państwa, na którego terytorium odbyło się spotkanie, odpowiada za funkcjonowanie ruchu i koordynuje działalność.
Powoływane są także zespoły robocze, analizujące poszczególne zagadnienia będące przedmiotem obrad Zgromadzenia Ogólnego ONZ.
Konferencje
Belgrad 1961 - 25 państw
problematyka walki z kolonializmem, zagadnienia rozbrojenia, rozwoju gospodarczego, wzmocnienie roli ONZ, określenie miejsca ruchu w stosunkach międzynarodowych, zaakcentowano, że państwa niezaangażowane deklarując antyblokowość zamierzają odegrać aktywną i samodzielna rolę w zmniejszaniu napięć na linii Wschód Zachód.
Kair - 1964
-rozpatrywano wiele problemów, postulowano pokojowe rozwiązywanie konfliktów granicznych, zaakcentowano równość ras i narodów, prawo narodów do walki o całkowita niepodległość.
Lusaca 1970
Algier 1973
Kolombo 1976 - zajmowano sie pronlemami ekonomicznymi
Hawana 1979 - szeroka skala zagadnień politycznych i gospodarczych, umocnienie roli ruchu
New Delhi 1983 - problem rozbrojenia, pogorszenie się sytuacji ekonomicznej w świecie, problem pogłębiającej się przepaści między bogata Północa a biednym południem
Harare 1986
Belgrad 1989
Dżakarta 1992
Za niedopuszczalne uznano wykorzystanie potęgi jakiegokolwiek państwa do narzucenia innemu własnej koncepcji demokracji i praw człowieka. Niepokój budziło pogłębiająca się
Przepaść między Północą a Południem oraz wzrost zadłużenia państw Trzeciego Świata.
W ruchu zaczęły się podziały odnośnie praw człowieka. Państwa azjatyckie uważają, że są one dla krajów bogatych luksusem, a państwa Ameryki Łacińskiej są za przestrzeganiem.
Znaczenie ruchu
Ruch ukształtował się w warunkach układu dwubiegunowego i rywalizacji supermocarstw. Ambicja twórców ruchu było ustanowienie odrębnego , niezależnego ośrodka integracji międzynarodowej. Ruch ten dążył do uzyskania pozycji trzeciej siły w stosunkach międzynarodowych. Starał się poszerzyć zakres niezależności politycznej i gospodarczej. Przez ponad 30 lat ruch wywierał istotny wpływ w stosunkach międzynarodowych. Od zarania swojego istnienia próbował z różnym skutkiem realizować swoje cele:
utrzymywanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, kontrola rozbrojeń ,
umacnianie niezależności narodowej, przeciwstawianie się wszelkim formom dominacji,
aktywna współpraca członków ruchu na rzecz rozwoju gospodarczego i społecznego w celu zmniejszenia dysproporcji między krajami rozwijającymi się a rozwiniętymi.
Na przełomie lat 80/90- tych ruch znalazł się w obliczu nowych wyzwań i problemów wynikających ze zmienionej sytuacji międzynarodowej. Dalsze jego funkcjonowanie zależeć będzie od stopnia jedności i solidarności. Pojawiły się bowiem czynniki fragmentaryzujące ruch i mogące doprowadzić do jego całkowitego rozpadu.
Ruch był w pewnym sensie produktem ubocznym zimnej wojny, Usiłował stworzyć trzecią siłę, będącą pomostem pomiędzy Wschodem a Zachodem. W latach 90-tych zimna wojna zakończyła się. Zanik podziału na dwa bloki zmniejsza jego rolę jako podmiotu działającego na rzecz utrzymania pokojowych stosunków i bezpieczeństwa w świecie. Zadanie to w coraz
poważniejszym stopniu obciąża wielkie mocarstwa , uwolnione od wzajemnej rywalizacji. Ponadto został zakończony proces dekolonizacji, co pozbawia ruch kolejnego celu jego funkcjonowania.
Na konferencji na Cyprze w 1992 roku dyskutowano o roli ruchu w nowych warunkach. Wezwano do powołania nowej organizacji reprezentującej interesy Trzeciego Świata w sporze między Północą a Południem. Jednym z czynników osłabiających ruch jest narastanie konfliktów między dwiema częściami świata, zastępujące dotychczasowy spór Zachodu ze Wschodem/
Zmianie ulegają programowe preferencje i kierunki działania ruchu. Głównymi tematami sa wzrastające zadłużenie krajów rozwijających się, ich ubóstwo, bezrobocie.
Uznano, ze państwa Trzeciego Świata powinny mieć dwa miejsca w RadzieBezp. w ONZ., gdyż uznano, że organ ten jest wykorzystywany przez bogate mocarstwa. Ruch dąży do zreformowania ONZ.
Ostatnie lata działalności świadczą o poszukiwaniu nowych form współpracy.
ONZ stało się forum walki o realizację celów i podstawowych interesów ruchu.