Endoskopia to nazwa grupy metod diagnostycznych i leczniczych, umożliwiających oglądanie organizmu od wewnątrz za pomocą specjalistycznego aparatu tzw.: endoskopu. Endoskopia umożliwia oglądanie przewodu pokarmowego, dróg oddechowych oraz jam ciała, przedoperacyjną weryfikację histopatologiczną zmian za pomocą pobieranych wycinków podczas badania, a ponadto wykonywanie wewnątrznarządowej ultrasonografii oraz wykonywanie zabiegów leczniczych.
Endoskopia przewodu pokarmowego umożliwia diagnostykę schorzeń przełyku, żołądka i dwunastnicy, jelita cienkiego (endoskopia kapsułkowa) i jelita grubego (kolonoskopia) oraz przewodów żółciowych i trzustkowych (endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna). Endoskopia zabiegowa skupia się na usuwaniu ciał obcych i polipów, poszerzaniu zwężeń opaskowaniu żylaków przełyku, protezowaniu, zakładaniu gastrostomii, ewaporyzacji guzów nowotworowych i tamowaniu krwawień.
Badanie endoskopowe układu oddechowego umożliwia oglądanie tchawicy i oskrzeli (bronchoskopia), badanie krtani (laryngoskopia). Najczęściej wykonywane są w celach diagnostycznych - głównie do rozpoznania zmian nowotworowych. Podczas bronchoskopii można dodatkowo usunąć ciała obce, odessać zalegającą wydzielinę, zaaplikować leki, pobrać wycinek lub popłuczyny oskrzelowo-pęcherzykowe do badania histopatologicznego.
Zastosowanie endoskopii w praktyce jest znacznie szersze i umożliwia wziernikowanie np.: pochwy i szyjki macicy (kolposkopia), pęcherza (cystoskopia), cewki moczowej, moczowodów oraz prostaty, różnych stawów (laparoskopia).
Kolonoskopia (wziernikowanie jelita grubego) to metoda diagnostyczno-terapeutyczna, która umożliwia lekarzowi dokładne obejrzenie śluzówki okrężnicy, oceną wizualną znalezionych zmian oraz pobranie wycinków do badań histopatologicznych i usuwanie niewielkich struktur patologicznych (np. polipów). Do jej przeprowadzenia wykorzystuje się specjalny rodzaj endoskopu zwany kolonoskopem (cienki i elastyczny przewód zakończony kamerą, która zdalnie przekazuje obraz do monitora, długości 130 do 200 cm). Badanie jest nieprzyjemne oraz bolesne - zaleca się wykonywanie go po uprzednim znieczuleniu (ogólnym lub sedacji)..
Wskazania do przeprowadzenia kolonoskopii można podzielić na dwie grupy:
Terapeutyczne (wykonanie drobnych zabiegów z użyciem narzędzi endoskopowych): polipektomia, hamowanie krwawienia z nieprawidłowych struktur (guzy, owrzodzenia, malformacje naczyniowe), wyciąganie ciał obcych, dylatacja zwężeń.
Diagnostyczne (ze wskazań lekarskich lub przesiewowe): podejrzenie raka jelita grubego, podejrzenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego lub choroby Leśniowskiego-Crohna, biegunka o nieznanej przyczynie, podejrzenie krwawienia z przewodu pokarmowego (w postaci anemii z niedoboru żelaza), podejrzenie nieswoistego zapalenia jelit, podejrzenie zaburzeń wchłaniania, nagła i nieuzasadniona utrata masy ciała, badania przesiewowe populacji w kierunku wczesnego stadium raka jelita grubego.
Kolonoskopia - przeciwskazania
Do przeciwskazań należą następujące stany: zapalenie otrzewnej, ciąża (drugi i trzeci trymestr), zaburzenia krzepnięcia, ciężkie choroby serca (niewydolność serca w zaawansowanym stadium, niestabilna choroba wieńcowa), ciężkie choroby płuc, ostra niewydolność oddechowa, zaostrzenia chorób zapalnych jelita grubego.
Powikłania kolonoskopii
Kolonoskopia, jak każde badanie inwazyjne, niesie ze sobą ryzyko wystąpienia powikłań (mniej niż 1%). Zaliczamy do nich: perforację przewodu pokarmowego i wystąpienie nasilonego krwawienia.
Sposób przygotowania się do badania:
Na 7 dni przed badaniem należy:
- Przerwać przyjmowanie preparatów żelaza.
- Osoby przyjmujące leki antyagregacyjne -powinny przestać je przyjmować po wcześniejszej konsultacji z lekarzem, który zlecił stosowanie w/w leków.
- Osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe -konieczny jest kontakt z lekarzem prowadzącym leczenie przeciwzakrzepowe i zmiana leków na heparynę niskocząsteczkową.
Trzeci i drugi dzień przed badaniem:
- Dieta lekkostrawna bez świeżych owoców, warzyw, ciemnego pieczywa i innych produktów z dużą zawartością błonnika.
- Nie należy spożywać w żadnej postaci owoców i warzyw pestkowych, takich jak winogrona, pomidory, kiwi, truskawki oraz pestek, siemienia lnianego i maku. Pestki i nasiona mogą przykleić się do powierzchni jelita i utrudniać ocenę w trakcie badania.
Dzień przed badaniem:
- Do południa dieta bez mleka, płynna - dokładnie zmiksowane zupy, tzw. zupa krem, kisiel, rosół. Nie należy pić soków owocowych i napojów gazowanych. Inne napoje można pic w dowolnej ilości. -- Około 12.00 wypić preparat Fortrans, dostępny na receptę (receptę powinien wystawić lekarz zlecający badanie). Od momentu rozpoczęcia picia roztworu nic nie jemy aż do momentu wykonania badania. Można pić dowolną ilość NIEGAZOWANEJ wody, słabej herbaty, herbat ziołowych. Dodatkowo o godz. 22.00 wykonać pierwszą wlewkę doodbytniczą - ENEMĘ
W dniu badania:
- Na czczo (bez żadnego jedzenia), można pić wodę niegazowaną (chyba że badanie jest wykonane w znieczuleniu, wówczas można pić wodę tylko do minimum 4, optymalnie 6 godzin przed badaniem).
- 2 i pół godziny przed badaniem wykonać drugą ENEMĘ. Stale przyjmowane leki można w tym okresie przyjąć popijając 1-2 łyżkami wody.
Gastroskopia, zwana także panendoskopią, to endoskopowa metoda diagnostyczno-lecznicza umożliwiająca oglądanie górnego odcinka przewodu pokarmowego tj.: przełyku, żołądka i dwunastnicy. Pozwala na bezpośrednie zobrazowanie śluzówki oraz pobranie wycinków do badania histopatologicznego. Pośrednio można również wnioskować o czynnościowych zaburzeniach przewodu pokarmowego oraz o patologiach struktur przylegających bezpośrednio do badanego fragmentu przewodu pokarmowego.
Wskazaniem do wykonania gastroskopii są zaburzenia połykania, choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy, krwawe wymioty, niedokrwistość, dyspepsja, ból w klatce piersiowej i nadbrzuszu o niejasnej etiologii, pieczenia za mostkiem, uporczywe odbijania, spadek masy ciała.
Gastroskopia zabiegowa obejmuje tamowanie krwawień, usuwanie polipów i ciał obcych, opaskowanie żylaków przełyku, poszerzanie zwężeń przełyku i odźwiernika, protezowanie przełyku, wykonywanie gastrostomii, usuwanie błony śluzowej wraz z wczesnymi zmianami nowotworowymi i niszczenie guzów nowotworowych na pomocą lasera lub plazmy argonowej.
Przeciwskazaniem do wykonania gastroskopii jest podejrzenie perforacji górnego odcinka przewodu pokarmowego, brak współpracy z chorym, w tym niektóre zaburzenia psychiczne, niekontrolowane nadciśnienie, wstrząs, świeży zawał serca, niestabilna choroba wieńcowa, niedokrwistość i zaburzenia krzepnięcia krwi, ostra niewydolność oddechowa.
Sposób przygotowania do badania
- Na 8 godzin przed badaniem nie należy nic jeść.
- Na 4 godziny przed badaniem nie należy nic pić, palić papierosów, żuć gumy.
U pacjentów obciążonych ryzykiem, w tym u osób ze sztucznymi zastawkami serca, po przebytym zapaleniu wsierdzia, z protezą naczyniową lub ze znacznie obniżoną liczbą krwinek białych bezpośrednio przed badaniem może być niezbędne podanie antybiotyku. Decyzję o konieczności i sposobie podania antybiotyku podejmuje lekarz kierujący na badanie.
Badanie nie może być wykonane bez pisemnej zgody pacjenta.. Przed badaniem należy wyjąć protezy zębowe.
Przebieg badania
Przed wprowadzeniem endoskopu lekarz bądź pielęgniarka znieczula gardło poprzez użycie odpowiedniego środka znieczulającego w sprayu. Złagodzenie nieprzyjemnych objawów występujących podczas badania ułatwia skupienie się na spokojnym, głębokim oddychaniu. Właściwy rytm oddechu sprawia, że badanie jest łatwiejsze do zniesienia dla pacjenta i pozwala lekarzowi na dokładniejsze zbadanie przewodu pokarmowego.
Po badaniu
- Przez dwie godziny po badaniu nie należy jeść, pić oraz palić.
- Jeśli zastosowane były środki znieczulające i/lub nasenne przeciwwskazane jest prowadzenie pojazdów przez kilka godzin po badaniu.
Laparoskopia oznacza badanie (wziernikowanie) jamy brzusznej za pomocą specjalnego zestawu urządzeń. W ramach przeprowadzanej procedury możliwe jest wykonywanie zabiegów. Typowy zestaw do laparoskopii składa się z laparoskopu (wziernik z kamerą, który umożliwia przekazywanie obrazu z badanego miejsca do monitora), trokarów (urządzeń służących do wprowadzania instrumentów), igły Veressa (pierwszy dostęp „na ślepo”), insuflatora (wprowadza powietrze do jamy otrzewnej i wywołuje odmę w celu przeprowadzenia diagnostyki oraz zabiegów), diatermia oraz zestaw narzędzi chirurgicznych.
Laparoskopię przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym. Gdy pacjent już zaśnie, chirurg wbija igłę, przez którą wdmuchiwany jest do brzucha gaz. Dzięki temu - jak w balonie - powstaje w środku przestrzeń konieczna, aby dokładnie obejrzeć wnętrze ciała i manewrować w nim odpowiednimi narzędziami. Aby je wprowadzić, chirurg robi - zwykle w okolicy pępka - maleńkie nacięcia. Przez nie wsuwa cienkie rurki. Dopiero w nich umieszczane są potrzebne w trakcie zabiegu narzędzia. Może to być np. tylko sam laparoskop, czyli urządzenie optyczne wyposażone w źródło światła i kamerkę. Ale też zestaw niezbędny do pobrania próbek, wycięcia chorych tkanek czy ich zszycia.
Wskazania do laparoskopii obejmują:
a) Diagnostykę (pobranie wycinków guzów, poszukiwanie ognisk endometriozy, diagnostykę wątroby, poszukiwanie przyczyn niezidentyfikowanych procesów zapalnych);
b) Terapię:
• wycięcie pęcherzyka żółciowego (cholecystektomia - złoty standard);
• operacje antyrefluksowe - złoty standard;
• usuwanie guzów nadnerczy - złoty standard;
• leczenie patologicznej otyłości;
• usuwanie wyrostka robaczkowego (appendektomia);
• usuwanie zmian nowotworowych jelit;
• operacje przepuklin pachwinowych;
• usunięcie śledziony (splenektomia);
• usunięcie torbieli jajnika lub wątroby;
Przeciwskazania, można je podzielić na dwie grupy:
a) względne: podeszły wiek, otyłość, nasilone nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, niestabilna choroba wieńcowa, przebyty zawał serca, zaburzenia rytmu, stan po przebytych operacjach jamy brzusznej, obecność dużego guza jamy brzusznej, ciąża>12 tydzień, aktywne zapalenie w obrębie miednicy małej;
b) bezwzględne: rozlane zapalenie otrzewnej, sprzeciw pacjenta, zaburzenia hemostazy, ciężka niewydolność krążeniowo-oddechowa.
Powikłania
Do najczęściej występujących powikłań laparoskopii zaliczamy: zaburzenia rytmu serca, rozedma podskórna, odma opłucnowa, zator tętnicy płucnej, uszkodzenie cewy pokarmowej, krwawienie z dużych naczyń.