L O G I K A
prof. dr hab. Jan Nikołajew (tel. 602-297-592)
Literatura: „Logika praktyczna” - Zygmunt Ziembiński
W potocznym rozumieniu logika związana jest najczęściej ze swoistym rodzajem myślenia albo też z jakimiś osobliwymi schematami, którym towarzyszy skomplikowana aparatura pojęciowa. Przedmiotem logiki nie jest myślenie jako wewnętrzny proces mentalny; jest to nauka empiryczna od której oczekujemy podania kryteriów do oceny poprawności dowolnych wnioskowań i dowodów. Z tych to wzglądów w procesie międzyludzkiego dialogu wypowiadamy i uzasadniamy swoje tezy lub poglądy za pomocą wypowiadanych twierdzeń i zbudowanych na ich podstawie rozumowań, tj. wniosków i dowodów. W świetle tego logikę uznajemy jako naukę o zasadach w obrębie której zajmujemy się formami poprawnego rozumowania i argumentowania, a przekłada się to na zasady poprawnego wnioskowania.
Logika formalna jest obszarem wiedzy o poprawnym wnioskowaniu, a wnioskowanie w logice jest rozumowaniem dedukcyjnym. Dedukcja to rozumowanie ścisłe polegające na tym, że stosujemy zasady ogólne do przypadku bądź przypadków szczególnych. Od ogółów dochodzimy do szczegółów.
„Wszyscy ludzie są śmiertelni i ja jestem śmiertelny.”
„Wszyscy ludzie mają 10 palców i ja też tyle mam.”
Indukcja to metoda odwrotna do dedukcji. Od szczegółów dochodzimy do ogółu. Przechodzimy od pewnych, jednostkowych faktów do ogólnych.
„Jeżeli poszczególne, znane mi jednostki są śmiertelne stąd wnoszę, że wszyscy ludzie są śmiertelni.”
Dedukcja i indukcja wymagają założenia, że zasady ogólne, które przyjęliśmy, a także przypadki szczególne są prawdziwe i sprawdzone.
Logika ogólna łączy się m.in. z filozofią i socjologią wiedzy, semiotyką (ogólna nauka o znakach), z ogólna metodologią nauk. W węższym znaczeniu logika traktowana jest jako nauka o sposobach poprawnego rozumowania. Uwzględnia retorykę logiczną, dialektykę jako sposób prowadzenia dyskusji oraz logikę formalna.
Semiotyka (logika języka): jej istotą była precyzja wysławiania się, określania zjawisk, tworzenia definicji. Semiotyka dziś, to ten dział logiki zajmujący się badaniem wyrażeń, zwrotów i określeń językowych, a także stosunkiem ich do rzeczy przez nie określonych, rozumianych.
Podstawowe pojęcia logiki:
1. Znaki jako pojęcia logiczne.
Wykładnikiem ludzkiej racjonalności jest umiejętność posługiwania się znakami. Znak jest terminem wieloznacznym, różnie definiowanym, przy czym najczęściej w węższym rozumieniu odnosi się do elementu jakiegoś języka. Natomiast w szerszym znaczeniu obejmuje znaki pozajęzykowe. Znaki dzieli się na:
naturalne (np. gorączka jest znakiem choroby),
sztuczne,
umowne (np. znaki drogowe, kolory),
znaki ikonizujące,
znaki wskazujące,
znaki symboliczne (np. godło, krzyż).
Słowo danego języka są dla logika symbolicznymi znakami, które swoje znaczenie posiadają dzięki konwencjom.
2. Język - metajęzyk.
Metajęzyk jest językiem którym opisujemy reguły rządzące tzw. językiem przedmiotowym tj. jego struktury zadaniowe i jego związek z innymi językami.
Język trzeciego stopnia: meta - metajęzyk (opis metajęzyka),
Język drugiego stopnia: metajęzyk (słowa np. prawdziwe),
Język pierwszego stopnia: (słowa, zdania na temat rzeczy),
Język zero stopnia: obszar przedmiotu (rzeczy w danej dziedzinie).
Metajęzyk powinien być wystarczająco bogaty, aby muc sprostać wymagania, że dla każdego zdania z języka przedmiotowego musi istnieć odpowiednia reguła w metajęzyku czyli nie możemy opisywać danej dziedziny w sposób uboższy niż czyni to język przedmiotowy. Metajęzyk musi zawierać dodatkowe zmienne:
Przykład: „Kraków” jest miastem. (Kraków oznacza jakiś przedmiot - pierwszy stopień),
„Kraków” ma 6 liter czyli oznacza nazwę miasta Kraków - drugi stopień.
Paradoks kłamcy - nazywamy takie rozumowanie, którego elementy są pozornie oczywiste, ale w skutek zawartego w nim błędu logicznego prowadzą one do wniosków sprzecznych ze sobą lub sprzecznych z przyjętymi wcześniej założeniami. Pojawienie się sprzeczności (antonomii) ma wymiar zarówno logiczny jak i potoczny. Można go sformułować na 3 sposoby:
I - jeżeli kłamca mówi, że kłamie to on sam kłamie i mówi prawdę,
II - zdanie teraz wypowiedziane jest fałszywe,
III - kreteńczyk twierdzi, że wszyscy Kreteńczycy kłamią.
Paradoksy stwarzają nijako swój własny świat chociaż jest on nienaganny w formie - staje się on jednak światem niemożliwym. Problem polega na tym, że w danym momencie nie potrafimy tych poleceń wykonać (typu „nie stresuj się”).