RYZYKO PŁYNNOŚCI
Przez ryzyko płynności należy rozumieć zagrożenie banku utratą zdolności do wywiązywania się z bieżących obowiązków płatniczych. Utrata płynności wywiera negatywny wpływ na wyniki finansowe banku i odwrotnie - skutki utraty kapitału, niekorzystne zmiany procentu lub kursów walutowych mogą stać się przyczyną braku płynności banku.
Ryzyko płynności dzieli się na:
Ryzyko pierwotne wynika z gospodarowania aktywami i pasywami bilansu, a w konsekwencji stanowi źródło zagrożenia wyniku finansowego.
Ryzyko wtórne wynika z poniesionych strat z powodu niekorzystnych zmian „cen” i utraty kapitału.
Przyczyny zagrożeń płynności:
Aktywne ryzyko płynności - niebezpieczeństwo opóźnienia dopływu strumieni pieniężnych w stosunku do terminów umownych. Są to opóźnienia spłat rat kapitału i odsetek. Przy pierwotnym zrównoważeniu strumieni przepływów kapitału w danym przedziale czasowym powstaje luka, która stanowi zagrożenie dla terminowego wywiązywania się banku z wymagalnych zobowiązań. Tzw. Ryzyko terminu - nieplanowane wydłużenie zaangażowania kapitału w aktywnych operacjach banku.
Pasywne ryzyko uzupełniające refinansowanie (transformacja terminu kapitałów pozyskanych i inwestowanych) - zagrożenie występuje wtedy, gdy w sytuacji świadomie zamierzonego niedopasowania pozycji bilansu w określonych terminach zapadalności i wymagalności nie można uruchomić źródeł zastępczego refinansowania,
Ryzyko zawartych umów - tu szczególnym zagrożeniem jest masowe wycofywanie depozytów przed terminem. Ryzyko to może być aktywne - pojawienie się nieoczekiwanych roszczeń beneficjentów do realizacji kredytów, lub pasywne - niebezpieczeństwo nieoczekiwanego wycofania funduszy.
Ryzyko płynności jest to ryzyko występujące w obszarze finansowym. Oznacza zagrożenie przejściowej lub całkowitej utraty płynności przez bank. Przyczyny wystąpienia braku płynności:
nie wypłacenie w ustalonym terminie rat kredytu
gwałtowne wycofanie lokat.
Sytuacje te są w dużej mierze uzależnione od kapitału własnego banku i zgromadzonych rezerw. W przypadku instytucji para-bankowych, czyli nie bankowych, utrata płynności może doprowadzić do upadku tej instytucji. Bank natomiast ma możliwość skorzystania z pomocy finansowe innych banków, a w ostateczności uzyskanie pomocy od BC kredytem lombardowym lub redyskontowym, ale najczęściej poprzez operacje otwartego rynku.
Płynność finansowa banków jest wypadkową wielkości aktywów i pasywów bilansu. Wielkości te oceniane pod kątem okresu ich utrzymywania, powinny ze sobą wzajemnie korespondować. Oznacza to, że pasywa o najkrótszym terminie wymagalności powinny znaleźć pokrycie w aktywach o najwyższym stopniu płynności. Analogicznie reakcje powinny zachodzić między pasywami stabilnymi i aktywnymi niepłynnymi. Z płynnością związany jest wynik finansowy banku. Utrzymanie niskiej jaki i wysokiej płynności odbija się niekorzystnie na wyniku finansowym. Niska płynność powoduje, iż bank korzystając z kredytów refinansowych pozyskuje pieniądz droższy od wcześniej posiadanego. Zatem płynność w banku polega na równomiernym przepływie strumieni aktywów zapadalnych i pasywów wymagalnych.
Istnieją cztery reguły zapewnienia płynności
- złota reguła bankowa
- reguła osadu we wkładach
- reguła przesunięć
- reguła maksymalnego obciążenia
1. Zakłada, że terminowi płatności pasywów winny odpowiadać płatności aktywów. Jest ona regułą konserwatywną. Nie jest ona w stanie dać bankowi pewności utrzymania płynności. Reguła ta wyklucza transformację terminów w działalności kredytowej banku.
2. Stanowi modyfikację złotej reguły bankowej w taki sposób, że wymogi dotyczące płynności są rozluźnione, natomiast zwiększają się możliwości prolongaty wkładów na rachunkach ponad deklarowane terminy. Uwzględnia ona małe wkłady dotychczasowe. W tej regule założono istnienie tzw. osadu we wkładach, tzn. zakłada się, że istnieje pewien stabilny poziom wkładów, który się nie zmniejszy. Bezpieczeństwo tej reguły wymaga stałej obserwacji zmian w strukturze posiadanych środków pieniężnych.
3.Zakłada odpowiednie struktury aktywów. Powinny wśród nich znajdować się takie, które bez strat mogłyby zostać zlikwidowane w razie wystąpienia trudności z płynnością przed ich terminem zapadalności.
4.Stanowi rozwinięcie reguły przesunięć. Określa relacje, jakie powinny być zachowane pomiędzy wysokością strat poniesionych przy likwidacji aktywów przed terminem ich zapadalności, a kapitałem własnym banku. Według tej reguły terminowe wywiązanie się banku z zobowiązań płatniczych wymaga spełnienia dwóch warunków:
wartość podlegających likwidacji aktywów musi być przynajmniej równa kwocie wymagalnych zobowiązań,
strata wynikająca z odstąpienia aktywów przed terminem ich zapadalności nie może być większa od kapitału własnego banku.
Reguła ta, tak jak reguła przesunięć, wyraża konieczność właściwej polityki inwestowania kapitału - wysoka jakość aktywów i odpowiedni dla utrzymania płynności udział w portfelu należności krótkoterminowych.
Kontrola i monitoring płynności służą zapobieganiu wystąpienia ryzyka. Polegają one na stałej obserwacji pozycji płynności banku. Głównym narzędziem jest zestawienie przewidywanych przepływów środków pieniężnych. Sporządzanie zestawienia przebiega w dwóch fazach:
W pierwszej fazie bilans banku przekształca się przez wprowadzenie kontraktowych terminów zapadalności dla każdej pozycji aktywów oraz kontraktowych terminów wymagalności dla każdej pozycji pasywów. Dla ułatwienia analizy kontraktowe terminy umieszcza się w przedziałach czasowych odpowiednio dostosowanych do obserwacji płynności bieżącej, krótkoterminowej i długoterminowej.
W drugiej fazie następuje:
urealnienie kontraktowych terminów przy zastosowaniu technik statystycznych oraz na podstawie indywidualnej oceny umów o bliskich terminach płatności;
oszacowanie ruchów w pozycjach aktywów i pasywów z punktu widzenia możliwości zamiany na gotówkę, rzeczywistych terminów ich spieniężenia, strat poniesionych przy sprzedaży aktywów przed terminem zapadalności.
Tak przygotowany bilans analityczny stanowi podstawę do ustalenia luki dla każdego przedziału czasowego. Praktycznie oblicza się aktywa netto jako różnicę między sumą aktywów zapadalnych i suma pasywów wymagalnych w danym przedziale czasowym. Stąd ustalenie płynności bieżącej, krótkoterminowej i długoterminowej polega na przyporządkowaniu im wyników obliczeń z odpowiednich przedziałów czasowych. Luka ujemna - brak zdolności banku do wywiązywania się z zobowiązań, luka dodatnia - zachowanie zdolności do wywiązania się ze zobowiązań.
Dane zawarte w zestawieniach przepływów gotówkowych stanowią podstawę do kontroli płynności. Wskaźniki obliczane dla poszczególnych pasm czasowych powinny być konfrontowane z ustalonymi limitami. Przekroczenia limitów wskazują na potrzebę rozpoznania przyczyn i podjęcia działań gwarantujących likwidację odchyleń.
Współcześnie opracowano również trzy podstawowe strategie zarządzania płynnością finansową.
Zarządzanie płynnością aktywów. Polega na zapewnieniu płynności w formie najbardziej płynnych aktywów. Gdy zagrożona jest płynność banku, w celu zagwarantowania realizacji zobowiązań bank sprzedaje aktywa od najbardziej do najmniej płynnych.
Strategia pożyczania płynności. Metoda ta opiera się na założeniu, że bank nie ma potrzeby magazynowania znacznych wolnych kwot środków w niskooprocentowanych aktywach jedynie w celu zabezpieczenia płynności. Jest to strategia bardziej ryzykowna niż zarządzanie płynnością aktywów.
Ostatnia strategia jest połączeniem dwóch poprzednich. Jest to kompromisowe rozwiązanie polegające na tym, że część z prognozowanego zapotrzebowania na płynność jest zapewniana poprzez finansowanie się banku na rynku pieniężnym. Dzięki tej strategii znacznie eliminuje się koszt związany z gromadzeniem płynności w aktywach oraz ryzyko wiążące się z potrzeba pożyczania płynności.
Należy również wspomnieć o strategii opartej na przekształceniu wierzytelności kredytowych w papiery wartościowe, zwanej sekurytyzacją.
Koncentruje się na działaniach po stronie aktywnej bilansu banku. Polega na łączeniu kredytów w „pule” i przekształcaniu ich w papiery wartościowe . Papiery te są wówczas sprzedawane zróżnicowanym grupom inwestorów. Bank zarabia stosowne prowizje i opłaty za przygotowanie kredytów a równocześnie powiększa swoje zasoby finansowe poprzez sprzedaż papierów wartościowych.
Cechy:
+ odmraża kapitał przed umownym terminem spłaty
+ zabezpiecza płynność kredytową
+ przyspiesza rotację kapitału
+ realizuje dodatkowy dochód
- zmniejsza skalę działalności banku (zmniejszenie sumy bilansowej)
pogarsza jakość portfela aktywów.
Podsumowując ocena stopnia zagrożenia banku ryzykiem płynności jest trudna do przeprowadzenia. Wymaga ona przeprowadzenia szczegółowych analiz.