AIDS - nabyta utrata odporności
Pierwsze przypadki AIDS zostały rozpoznane w 1981 roku. W Los Angeles u pięciu uprzednio zdrowych homoseksualistów stwierdzono zapalenie płuc wywołane przez Pneumocycsis carini z towarzyszącą kandydozą, czyli zapaleniem drożdżakowatym, które wywołują grzyby Candida albicans. Wszyscy chorzy zmarli. W ciągu następnych kilku miesięcy zachorowało w USA z identycznymi objawami dalszych 111 mężczyzn, z czego połowa zmarła. Większość z nich była homoseksualistami.
W Polsce pierwsze zakażenia zarejestrowano w 1985 roku. W 1982 roku choroba otrzymała nazwę: zespół nabytego upośledzenia odporności (Qcquired immune deficiency syndrom - AIDS). W 1984 roku wyizolowano chorych na AIDS wirus, któremu nadano nazwę HIV-I i HIV -2 (ludzki wirus upośledzenia odporności). Do dziś poznano już dokładnie jego właściwości i budowę, stwierdzono, że wirus znajduje się przede wszystkim w krwi osób zakażonych oraz spermie i wydzielinie pochwowej. Toteż do zarażenia się AIDS dochodzi wyłącznie poprzez stosunek płciowy albo wprowadzenie zakażonej krwi do organizmu zdrowego człowieka. Niewielkie ilości wirusów mogą być niekiedy w ślinie, łzach, moczu, stolcu - nie są one jednak przyczyną przenoszenia choroby.
Do chwili obecnej znane SA dwa wirusy HIV; VHIV-1 i HIV-2. HIV-1 występuje w sześciu genotypach, które są oznaczone literami od A do F. w Ameryce i Europie dominuje genotyp B. Wirus HIV charakteryzuje się dużą zmiennością antygenową. Jest to retrowirus, który stopniowo ogranicza właściwą odporność, aż do całkowitego jej zniszczenia. Wirus HIV atakuje w organizmie komórki limfoidalne, mózgu, grasicy, śledziony i jąder.
Ustrój pozbawiony normalnych sił odpornościowych nie potrafił obronić się przed wniknięciem różnych grzybów, bakterii, pasożytów jednokomórkowych lub wirusów, a następnie nie może zwalczyć powstałych dodatkowych zakażeń tymi drobnoustrojami.
Zakażenia te, nie groźne dla ludzi mających prawidłowy poziom sił odpornościowych, są dla ludzi z upośledzoną odpornością bardzo niebezpieczne, przebiegają ciężko i często prowadzą do śmierci. U tych osób mogą też rozwinąć się nowotwory, np. u chorych na AIDS - i prawie wyłącznie u nich - występuje mięsak Kaposiego, mający złośliwy charakter i gwałtowny przebieg.
Wirus HIV rozwija się w organizmie dzięki limfocytom, tzw. Limfocytom pomocniczym T. wirus wnika do nich, rozmnaża się w nich, równocześnie niszcząc je i pozbawiając organizmu możliwości obrony przed innymi drobnoustrojami, co prowadzi do różnych wtórnych zakażeń, tzw. Zakażeń oportunistycznych. Do najczęstszych należą zapalenie płuc, wywołane przez pierwotniaka Pneumocystis carini (które było podstawą rozpoznania AIDS u pierwszych chorych w 1981 roku).
Wirus HIV poza organizmem nie ma warunków do przeżycia, bardzo łatwo ginie w podwyższonej temperaturze ( już 560C), jest także wrażliwy na działanie środków odkażających takich jak chloramina, lizol, formalina, 70% alkohol.
DROGI I MECHANIZMY ZAKAŻENIA
Szczegółowe badania epidemiologiczne wykazały trzy możliwości przenoszenia HIV:
- drogą płciowa,
- drogą parenteralną,
- drogą wertykalną.
Droga płciowa, czyli zakażenie się przez stosunek seksualny z osobą zakażoną, jest najczęstszą drogą przenoszenia wirusa HIV wśród dorosłych (około 90%). Wirus HIV znajduje się w dużej ilości zarówno w spermie jak i w wydzielinie żeńskich narządów płciowych. Do infekcji dochodzi najłatwiej, gdy tkanki w obrębie narządów płciowych są uszkodzone lub stosunek płciowy odbywa się w okresie miesiączki. Szczególnym ryzykiem są stosunki analne (odbytnicze) lub gdy zakażona sperma dostanie się w miejsce drobnego skaleczenia na skórze lub błonach śluzowych.
Droga parenteralna - do zakażenia dochodzi przez przetaczanie zakażonej krwi, przeszczepy od osoby chorej, używanie zakażonych igły lub strzykawki zdarza się obecnie wyłącznie wśród narkomanów stosujących narkotyki dożylne i używających nie sterylizowanego sprzętu. W Polsce w latach 1986- 1996 narkomani stanowili najliczniejsza (aż 69%) grupę wszystkich zarejestrowanych osób seropozytywnych.
Droga wertykalna - HIV może być przenoszony przez chorą kobietę na jej dziecko w okresie ciąży, porodu lub podczas karmienia piersią. Najczęściej dochodzi do infekcji podczas porodu, a cesarskie cięcie nie zmniejsza ryzyka zakażenia płodu. Najbardziej narażony na zakażenie jest płód w ciągu 2-4 tygodni od momentu zakażenia matki lub gdy jest ona w zaawansowanym stadium choroby.
Liczne, wieloletnie przeprowadzone na całym świecie badania wykazały, że HIV nie przenosi się drogą oddechową, jelitową, ani przez przypadkowe kontakty międzyludzkie. Nie stwierdzono aby HIV był przenoszony przez owady, żywność, wodę, pot i łzy. Nie dochodzi też, prawdopodobnie, do zakażenia przez korzystanie ze wspólnej ubikacji, wspólnych sztućców, szklanek lub takich przedmiotów, jak telefon czy używana odzież. Nie grozi zakażeniem podanie ręki choremu, przebywanie we wspólnym pomieszczeniu w domu, w pracy w autobusie itp.
PRZEBIEG ZAKAŻENIA
U ogromnej większości ludzi zakażonych wirusem HIV nie dochodzi do rozwoju AIDS, jedynie około 30% osób, do organizmu których dostał się wirus, zapada na tę chorobę. U pozostałych nie występują objawy chorobowe, mimo to te osoby SA również zakaźne dla innych, jak chorzy na AIDS. Nie poznano jeszcze dotychczas dlaczego u większości osób zakażenie wirusem HIV przebiega bezobjawowo lub słabo wyrażonymi objawami, a u innych ma ono ciężki przebieg i kończy się śmiercią.
ZESPÓŁ LIMFADENOPATYCZNY
Najlżejsze objawy chorobowe występują w tak zwanym zespole limfadenopatycznym (PGL lub LAS). U pacjentów tych po kilku miesiącach, a nawet latach, od zakażenia występuje powiększenie węzłów chłonnych (pachwinowych i pachowych lub szyjnych), utrzymuje się bardzo długo. Innych objawów nie stwierdza się.
ZESPÓŁ WYCZERPANIA
Zespół wyczerpania (zespół związany z AIDS, ARC) rozpoznaje się wówczas, gdy u osoby zakażonej HIV stwierdza się co najmniej dwa z niżej podanych objawów przez okres dłuższy niż trzy miesiące. Mogą występować razem lub osobno. Objawami tymi są:
- okresowa lub ciągła gorączka powyżej 38oC,
- powiększenie węzłów chłonnych,
- potliwość w nocy,
- okresowa lub przewlekła biegunka,
- bóle mięsni i stawów,
- wyczerpanie fizyczne i psychiczne,
- chudnięcie,
- duszność,
- suchy uporczywy kaszel,
- zapalenie jamy ustnej i języka.
Aby bez wątpliwości rozpoznać zespół ARC koniecznie jest stwierdzenie obecności przeciwciał HIV. Stan tych pacjentów może ulec poprawie, lecz może tez przejść w AIDA.
ROZWINIĘTY PEŁNOOBJAWOWY AIDS
O rozpoznaniu choroby decyduje stwierdzenie chorób oportunistycznych - najczęściej zapalenia płuc i mięsaka Kaposiego. Okres wylęgania AIDS wynosi od kilku miesięcy do 7 lat, a nawet dłużej. Stan chorego jest ciężki, postępuje wyniszczenie, osłabienie, gorączka, wreszcie śmierć.
Częstość zachorowań na AIDS budzi niepokój, ponieważ jest to choroba bardzo ciężka, nieuleczalna i dotyczy przeważnie ludzi młodych. Liczba zachorowań na całym świecie szybko rośnie i z roku na rok powiększa się. Znana jest ilość połnoobjawowych, hospitalizowanych zachorowań, lecz większość przypadków bezobjawowych lub z niewielkimi objawami nie jest rejestrowana i nie ma możliwości ustalenia ich liczby. Rejestrowanych chorych na AIDS było na swiecie w 1981 roku 436, w 1987 roku - 51 487, a w 1996 roku 1 393 649.
W Polsce w 1987 roku hospitalizowano dwie osoby (obaj zmarli), a w końcu grudnia 1997 roku - 4953 osób, w tym 3246 zakażonych narkomanów. Zmarły 354 osoby. WHO szacuje, że w rzeczywistości chorych jest trzykrotnie więcej.
Każdy chory zakażony wirusem HIV, a także człowiek zdrowy, lecz mający podejrzenie, że został zakażony, może i powinien wykonać badania, w celu wykrycia we krwi przeciwciał, wytwarzanych przez organizmy po wtargnięciu do niego wirusa. Badania są bezpłatne, nażyczenie pacjenta anonimowe, wykonywane w każdej poradni dermatologicznej i poradniach specjalistycznych.
Bibliografia:
Alicja Kurnatowska. Ekologia jej związki z różnymi dziedzinami wiedzy medycznej. Wyd. PWN, Warszawa 2001
Cezary W. Korczak. Higiena. Podręcznik dla szkół medycznych. Wyd. PZWL,
Warszawa 1998