95. Pozycja ustrojowa Prokuratora Generalnego

Konstytucja RP z 1997 r. nie zawiera żadnego postanowienia dotyczącego prokuratury. Wskazuje tylko niektóre funkcje Prokuratora Generalnego. W konsekwencji pozycja ustrojowa, zadania i organizacja prokuratury zostały uregulowane w ustawie o prokuraturze z 1985 r. (wraz z późniejszymi zmianami). U progu przemian ustrojowych, w grudniu 1989 r., włączono prokuraturę do systemu organów władzy wykonawczej, podporządkowanej Ministrowi Sprawiedliwości sprawującemu jednocześnie funkcję Prokuratora Generalnego. Takie rozwiązanie rodzi obawy o wpływ polityczny ministra na prokuraturę tzn. wpływ partii, którą reprezentuje w rządzie na jego, w założeniu apolityczną, działalność.

Prokurator Generalny, jako naczelny organ, ma bardzo silna pozycję w prokuraturze:

• osobiście lub poprzez zastępców kieruje on działalnością całej prokuratury;

• wydaje zarządzenia, wytyczne i polecenia (nie mogą one jednak dotyczyć treści czynności procesowych);

• może zajmować się każdą czynnością należącą do zakresu działań prokuratury lub zlecać je podległym prokuratorom (chyba, że ustawa stanowi inaczej);

• zgodnie z zasadą centralizmu jest przełożonym prokuratorów powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorów Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu;

• powołuje prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, a prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury - Prokurator Generalny na wniosek Ministra Obrony Narodowej;

• na jego wniosek Prezes RM powołuje i odwołuje zastępców Prokuratora Generalnego;

• tylko Prokurator Generalny posiada uprawnienie do nadzwyczajnego wznowienia umorzonego postępowania przygotowawczego;

• jako podmiot legitymizowany generalnie jest uprawniony do występowania z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego oraz do wycofania wniosku (dotyczy to spraw: zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją; zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie; zgodności przepisów prawa, wydawanych prze centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami; zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych; skargi konstytucyjnej);

• Prokurator Generalny (lub jego zastępca) ma obowiązek być obecny podczas spraw rozpatrywanych przed TK w pełnym składzie dotyczących orzekania w przedmiocie konstytucyjności i legalności norm prawnych;

• przedstawia Prezydentowi wnioski w przedmiocie ułaskawienia osób skazanych przez sądy;

• jeżeli wyniki badań to uzasadniają, Prokurator Generalny występuje z wnioskiem do właściwego organu o podjęcie odpowiednich środków, w tym również

o wydanie lub zmianę określonych przepisów, w celu przeciwdziałania przestępczości;

• może delegować prokuratora do innej jednostki organizacyjnej prokuratury, Ministerstwa Sprawiedliwości lub innej jednostki organizacyjnej podległej Ministrowi Sprawiedliwości albo przez niego nadzorowanej, zgodnie z kwalifikacjami prokuratora (delegowanie na okres dłuższy niż sześć miesięcy w ciągu roku może nastąpić tylko za zgodą prokuratora);

• jest przewodniczącym Rady Prokuratorów, organu samorządu prokuratorskiego, o charakterze opiniodawczym.

Jako Minister Sprawiedliwości Prokurator Generalny również posiada wiele kompetencji (pominęłam tu standardowe kompetencje, które posiada każdy minister resortowy):

• zasiada w Krajowej Radzie Sądownictwa;

• tworzy i znosi w drodze rozporządzenia wszystkie szczeble prokuratur (odnośnie prokuratur wojskowych czyni to Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości) oraz ośrodki zamiejscowe prokuratur okręgowych lub rejonowych;

• w drodze rozporządzenia ustala regulamin określający tryb wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz ich wewnętrzną organizację, a w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej ustala, analogiczne regulacje dotyczące wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury;

• Minister Sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia, określa strój urzędowy

prokuratorów biorących udział w rozprawach sądowych, uwzględniając charakter

uroczysty stroju, odpowiedni do powagi sądu i utrwalonej tradycji.

Prokurator Generalny posiada immunitet formalny, przynależny każdemu prokuratorowi. Nie można pociągnąć go do odpowiedzialności karnej bez zgody sądu dyscyplinarnego, nie może być też zatrzymany bez zgody przełożonego dyscyplinarnego. Wyjątek: zatrzymanie na gorącym uczynku, gdy jest ono konieczne.

---