Funkcjonalna ocena wzroku u dzieci - warunki przeprowadzenia oceny oraz wywiad z rodzicami.

Funkcjonalna ocena widzenia jest zarówno u dzieci jak i u dorosłych określeniem, w jakim stopniu słabowidzący wykorzystuje swój wzrok w naturalnych warunkach oraz określenie tej sfery funkcjonowania wzrokowego, w której napotyka on najwięcej trudności.

Przedmiotem diagnozy funkcjonalnej są wszystkie trzy kategorie czynników:

1. Czynniki fizjologiczne

1. ostrość wzroku (do bliży, dali i średnich odległości)

2. pole widzenia (centralne, obwodowe, połowicze)

3. motoryka gałek ocznych

- śledzenie, czyli umiejętność podążania wzrokiem za ruchomym obiektem

- wodzenie, czyli prowadzenie wzrokiem obiektu nieruchomego

- przeszukiwanie i lokalizowanie obiektów

- przenoszenie spojrzenia

d) funkcje mózgowe

- fiksacja, czyli umiejętność utrzymania spojrzenia na bodźcu wzrokowym

- akomodacja związana ze zmianą kształtu soczewki

- fuzja, czyli nakładanie się obrazów z obu oczu

- postrzeganie ruchu

e) recepcja światła i barwy

2. Wyposażenie i predyspozycje indywidualne

a) zdolności poznawcze, a więc: inteligencja, rozwój i zasób pojęć, pamięć, doświadczenie, umiejętność rozwiązywania problemów, sposób porozumiewania się

b) rozwój i integracja pozostałych zmysłów: słuchu, dotyku, saku i węchu

c) zdolności percepcyjne, m.in. umiejętność wyodrębniania części z całości, figury z tła

d) konstrukcja psychiczna; w tym przypadku jest istotna stabilność emocjonalna, uwaga, motywacja, jak i to, czy dana osoba uważa się za widzącą, słabowidzącą czy niewidomą

e) konstrukcja fizyczna to m.in. rozwój motoryczny, napięcie mięśni i ogólny stan zdrowia

3. Warunki zewnętrzne

a) barwa: stopień nasycenia, odcień, jaskrawość

b) kontrast wytwarzany przez barwy i światło

c) czas: częstotliwość, okres i odległość ekspozycji obiektów wzrokowych

d) przestrzeń: liczba, wielkość, odległość, układ i relacje między przedmiotami

e) oświetlenie: natężenie światła, odległość od źródła światła, odbicie od obiektów

Do pełnej oceny brakuje jeszcze informacji innych osób, które świadczą pomoc słabowidzącemu (psycholog, pedagog, internista, ortopeda, rodzic)

Warunki przeprowadzenia oceny

Kiedy badamy wzrok dziecka niesprawnością złożoną problemem często jest nawiązanie z nim kontaktu i stworzenie form porozumiewania się, a wiele metod testowych wymaga współdziałania.

Pełna funkcjonalna ocena widzenia dziecka niesprawnością złożoną powinna zawierać:

- analizę dostępnej dokumentacji

- informacje pochodzące z wywiadu z osobami z otoczenia dziecka

- dane z badania okulistycznego

- obserwację funkcjonowania wzrokowego wzrokowego naturalnej sytuacji zabawowej

- przygotowanie do testów i przeprowadzenie testów diagnostycznych

Podczas badania dziecka upośledzonego umysłowo obserwuje się jego zachowania. Metody i procedura badania zależą od tego jak dziecko reaguje na stymulacje wzrokową i wykonuje czynności wzrokowo-motoryczne. Takie dzieci wymagają często silniejszej stymulacji i przedłużenia czasu badania, gdyż potrzebują tego czasu na zrozumienie zasad badania i wykonanie prób. Badanie ostrości widzenia z wykorzystaniem optotypów może być przeprowadzone tylko z dzieckiem upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, ponieważ przy głębszym stopniu upośledzenia zdolności interpretowania treści obrazków nie są już tak efektywne. W takim wypadku stosuje się, więc testy prążkowe i inne oparte na obserwacji.

Podczas badania dziecka z uszkodzeniem słuchu należy posługiwać się językiem migowym lub umożliwić mu wskazywanie na kartce symboli umieszczonych na tablicy do badania.

Dzieci z ograniczeniami ruchowymi i porażeniem mózgowym muszą być szczególnie uważnie badane ze względu na osłabienie koordynacji wzrokowo-ruchowej bądź zaburzenie orientacji przestrzennej. Podstawowe parametry badania mogą być zbliżone do prawidłowych, ale utrudnione może być posługiwanie się wzrokiem. Z powodu problemów motorycznych trudno jest interpretować ruchy głowy, rozróżnić kiedy wynikają z uszkodzenia motorycznego, a kiedy z wykorzystania widzenia. Należy poznać rodzaj i specyfikę uszkodzenia motorycznego.

Warunki oceny takiego dziecka powinny być jak najlepsze

- badanie przeprowadzić w korzystnej porze dnia, gdy dziecko jest wypoczęte, aktywne, nie znajduje się pod wpływem silnych leków

- trzeba zapewnić dziecku wygodną pozycje ciała umożliwiającą wykonywanie ruchów

- należy odnaleźć sposób porozumiewania się z dzieckiem - umieć odczytać i interpretować komunikaty dziecka

- podczas badania dać dziecku czas udzielenie odpowiedzi

- obserwacja zachowań jest konieczna, także ze względu na to, że jeśli wydaje się być zmęczone należy przerwać badanie i odbyć je w innym terminie

Ocena widzenia dziecka powinna zawierać informacje na temat:

- rodzaju widzenia jakim dziecko dysponuje

- na ile potrafi korzystać z tego widzenia

- na ile informacje z innych narządów zmysłów kompensują ograniczenia wzrokowe

Wywiad z rodzicami

Informacje zebrane w wywiadzie z rodzicami są często punktem wyjścia dla przeprowadzenia oceny. Przykładowe pytania:

1. Jakie są ulubione aktywności dziecka? Czy angażują one wzrok?

2. Czy dziecko okazuje zainteresowanie wzrokowe zabawkami i innymi przedmiotami? Czy do sięganie po nie wykorzystuje wzrok?

3. Jeśli dziecko sięga po zabawki, to w jakiej odległości znajdują się one od dziecka? Jakie to są zabawki (kolor, kontrast, rozmiar)?

4. Czy dziecko reaguje na twarze? Z jakiej odległości je spostrzega? Czy patrzy na znane czy może nieznane twarze?

5. Czy mruży oczy podczas zabawy na podwórku w słoneczny dzień? Czy lubi patrzeć w źródło światła?

6. Czy przejawia jakiekolwiek zachowania autostymulujące (uciskanie oczu, ruchy dłonią przed oczami, kołysanie się)?

7. Czy patrząc na obiekty nienaturalnie rusza głową (przechylanie, wysuwanie do przodu)?

8. Czy patrzy w ekran telewizora? Z jakiej odległości?

9. Czy przygląda się obrazkom w książeczkach? Czy potrafi wymienić obiekty, szczegóły?

10. Czy występują wzrokowe trudności z poruszaniem się? Gdzie i kiedy porusza się samodzielnie, a gdzie i kiedy trzeba mu pomóc?

---