Wstrząs

jest stanem zagrożenia życia, który najogólniej wynika z niedostatecznego zaopatrzenia narządów w krew.

Szerzej, stan ten polega na zaburzeniu przepływu krwi na poziomie mikronaczyń, co powoduje niedobory zaopatrzenia tkanek w tlen i substancje odżywcze oraz zaburza odbieranie produktów przemiany materii. W porównaniu do niewydolności krążenia wstrząs jest stanem który wygląda podobnie, ale jego nasilenie i postęp jest o wiele większy i szybszy niż niewydolności.

Potoczne określenie „szok” nie powinno być stosowane zamiennie, gdyż oznacza jedynie reakcję układu nerwowego na traumatyczne przeżycia i wyraża się w postaci drżenia mięsni i bladości skóry.

Wyróżniamy 3 etapy wstrząsu:

1. Niepostępujący, gdy uruchomione mechanizmy kompensacyjne są wydolne i zapewniają minimalny przepływ krwi przez narządy obwodowe.

2. Postępujący, gdy wydolność mechanizmów kompensacyjnych ulega zmniejszeniu lub jest niewystarczająca dla przeciwdziałania utrzymującej się przyczynie wstrząsu (np. trwającej utracie krwi), co doprowadza do postępującego niedokrwienia narządów obwodowych.

3. Nieodwracalny, gdy niewydolność mechanizmów kompensacyjnych powoduje niedokrwienie, niedotlenienie i martwicę komórek prowadzącą do niewydolności narządów.

Na początku organizm radzi sobie ze wstrząsem dzięki tzw. centralizacji krążenia. Polega ona na ograniczeniu zaopatrzenia w krew mniej ważnych dla przeżycia części ciała (skóry, mięsni kończyn, jelit) i zapewnienia go dla życiowo ważnych narządów: mózgu, serca i płuc. Co ważne, usunięcie przyczyny wstrząsu w dwóch pierwszych etapach umożliwia przywrócenie prawidłowej funkcji układu krążenia.

W zależności od mechanizmu powstania, wyróżniamy:

Wstrząs hipowolemiczny

Wynika ze zmniejszonej zawartości krwi w naczyniach.

Przyczyny:

• krwotoki zewnętrzne i wewnętrzne

• utrata płynów np. przy rozległych oparzeniach (patrz: Oparzenia)

• silne wymioty/biegunki

• obfite poty, np. udar słoneczny

Objawy:

• szybkie, słabo lub niewyczuwalne tętno

• blada, zimna skóra, często z towarzyszącymi dreszczami

• zimny pot

• niepokój, zdezorientowanie

Postępowanie:

1. Jeśli to możliwe, należy usunąć przyczynę wstrząsu, np. zatamować krwotok.

2. Ułożyć poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej, tj. płasko na wznak z nogami uniesionymi około 30cm wyżej (można podłożyć wałek z koca itp.)

3. Zapobiegać utracie ciepła, poszkodowany powinien leżeć na kocu i być też nim przykryty.

4. Uspokoić poszkodowanego i starać się zachować spokój w jego otoczeniu.

5. Wezwać karetkę pogotowia.

6. Regularnie kontrolować ważne funkcje życiowe.

Wstrząs kardiogenny

Spowodowany jest ostrym spadkiem wydajności pracy serca.

Przyczyny:

• zawał mięśnia sercowego

• zaburzenia rytmu serca

• zator tętnicy płucnej

Objawy:

• szybkie, słabo wyczuwalne tętno

• zimna, blada skóra

• zimny pot

• drżenia

Często dotyczy osób już leczonych z powodu chorób serca.

Postępowanie:

1. Sprawdzić podstawowe funkcje życiowe

2. Ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną górną połową ciała (patrz: Zawał mięśnia sercowego)

3. Uspokoić poszkodowanego

4. Chronić go przed wyziębieniem

5. Wezwać karetkę

W tym rodzaju wstrząsu NIE WOLNO stosować pozycji przeciwwstrząsowej! Może ona obciążyć dodatkowo już i tak przeciążone serce!

Wstrząs anafilaktyczny

Jest ostrą, zagrażającą życiu reakcją alergiczną całego organizmu. Z reguły występuje natychmiast po kontakcie z substancjami wyzwalającymi, mogą to być np. leki, preparaty krwi, jad owadów (patrz: Użądlenie przez owady)

Objawy:

• zaczerwienienie skóry, świąd, obrzęki na całym ciele, czasem pokrzywka

• duszność związana z obrzękiem krtani i/lub skurczem oskrzeli

• spadek ciśnienia związany z zapaścią sercowo-naczyniową i zwiększoną przepuszczalnością naczyń włosowatych

• nudności, wymioty

Postępowanie:

1. Przerwać kontakt z alergenem (np. zaprzestać podawania leku!)

2. Skontrolować podstawowe funkcje życiowe

3. Ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej

4. Wezwać karetkę pogotowia.

Pamiętać należy, że poszkodowany we wstrząsie jest na ogół przytomny!

Obciążenia psychiczne, jak strach czy ból mogą nasilać wstrząs.

Nie należy stosować ułożenia przeciwwstrząsowego w przypadku:

• urazu czaszkowo-mózgowego

• duszności

• nagłych bólach w klatce piersiowej i/lub nadbrzuszu.

Inne rodzaje wstrząsu:

• Wstrząs neurogenny. Podobny do hipowolemicznego, z tym, że mechanizm powstawania jest odwrotny: objętość krwi nie ulega zmniejszeniu, za to wskutek zahamowania przewodzenia impulsów nerwowych następuje rozszerzenie naczyń. W ten sposób krwi jest za mało aby je wypełnić i rozwija się wstrząs. Objawy i postępowanie - jak przy wstrząsie hipowolemicznym.

• Wstrząs septyczny. Podobny do anafilaktycznego. Jest wynikiem ostrej reakcji zapalnej jako odpowiedź organizmu na drobnoustroje. Dochodzi do rozszerzenia naczyń, ucieczki płynów z ich światła oraz wykrzepiania śródnaczyniowego. Objawy i postępowanie - jak przy wstrząsie hipowolemicznym.

---