Temat: Doktryny i kierunki w polityce gospodarczej.
Będące dziś w użyciu pojęcia dotyczące różnych kierunków i form oddziaływania władz publicznych na gospodarkę rodziły się w czasach nowożytnych. Duży wpływ miało formowanie się zintegrowanych organizmów państwowych. Od tego czasu spojrzenie na gospodarkę będzie nierozdzielnie kojarzone z działaniami wewnątrz i na zewnątrz państwa.
MERKANTYLIZM
Sam termin pochodzi o łacińskiego słowa mercante czyli kupiec bogacący sie na handlu, handlowiec. System powstał w XVI - XVII wieku, głównie w Anglii i Francji. Celem polityki merkantylnej był wzrost gospodarczy kraju przeprowadzany przez uprzemysłowienie przy zastosowaniu środków przymusu, które ów wzrost miały kontrolować i przyśpieszać. Merkantylizm wyznacza nastepujące kierunki ingerencji państwa:
Zapewnienie dopływu do kraju kruszców szlachetnych i wykorzystanie ich przez skarb państwa jako pieniądza i kapitału
Osiągnięcie i utrwalenie dodatniego bilansu handlowego i płatniczego przez popieranie eksportu
Selektywne kształtowanie wymiany towarowej z zagranicą - wspieranie eksportu wyrobów przemysłowych, zwłaszcza o wysokim stopniu przetworzenia, ograniczenie eksportu surowców i ułatwienie ich importu - w celu poprawy zaopatrzenia przemysłu krajowego
Popieranie uprzemyslowienia kraju, m.in przez zakładanie państwowych fabryk
Wprowadzanie różnych form nadzoru nad jakością produkcji przemysłowej w celu zapewnienia wyrobom krajowym dobrej opinii
Rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej wewnątrz kraju( budowa dróg i kanałów żeglownych) oraz gospodarki morskiej( budowa floty i portów)
Merkantylizm znalazł uznanie w oczach polskich władców dopiero pod koniec istnienia niepodległej Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVIII wieku, za Stanisława Augusta Poniatowskiego, rzad zaczął wspierać zakładanie manufaktur, rozwój przemysłu zbrojeniowego, miast i rzemiosła oraz budowe kanałów żeglownych.
FIZJOKRATYZM
Twórcą tego kierunku jest francuz F. Quesnay. Owa szkoła ekonomiczna powstała we Francji w XVIII wieku. Fizjokratyzm znacznie podkreśla znaczenie rolnictwa, a za podstawe tworzenia dochodów uważał wyłącznie ziemię. Myśl przewodnia fizjokratyzmu sprowadza się do uznania zgodności porządku gospodarczego z naturalnym. Fizjokraci głosili swobody działalności gospodarczej, wolności posiadania własności i wolności osobistej. Domagali się ograniczenia ingerencji państwa, które powinno jedynie odgrywać ograniczoną rolę strażnika prawa i istniejącego porządku.
Ziemia jest jedynym źródłem bogactwa, a rolnictwo jest zdolne do pomnażania tego bogactwa. Ziemia i gospodarowanie na niej dają produkt czysty - nowe dobra gotowe do podziału w społeczeństwie. Wyróżniamy 3 klasy społeczne:
Klasa właścicieli ziemskich
Klasa produkcyjna( rolnictwo)
Klasa jałowa( poza rolnictwem)
KEYNES I KEYNESIZM
John Maynard Keynes ( 1883-1946) przez wielu fachowców uważany jest za twórcę
współczesnej nauki o makroekonomii. Jego doktryna ekonomiczna, którą rozpowszechnił nosi nazwę Keynesizmu. Głosił teze o możliwości przezwyciężenia kryzysów kapitalizmu, wywołujących bezrobocie, ubożenie mas, niewykorzystywanie potencjałów produkcyjnych, za pomocą interwencji państwa w spontaniczne funkcjonowanie gospodarki rynkowej. Interwencja ta miałaby przede wszystkim polegać na pobudzaniu rozwoju inwestycji państwowych i prywatnych gwarantujących wzrost koniunktury gospodarczej - zatrudnienia, podaży, płac i popytu. Z pomysłów Keynesa wyrosły powojenne doktryny liberalizmu socjalnego - państwa dobrobytu i kapitalizmu ludowego. Tworzyły one również podstawę teoretyczną dla wielu programów politycznych.
Warto wspomnieć, iż teoria Keynesa została po raz pierwszy wykorzystana w czasach tak zwanego Wielkiego Kryzysu( 1929-1933). Założenia Keynesa dotyczące interwencjonizmu państwowego w sektory gospodarki znalazło swoje szerokie zastosowanie w ramach tzw. planu polityki New Deal. Wielki Kryzys był ważnym czynnikiem, dzięki któremu taką popularność zyskała ekonomika Keynesa. Duże znaczenie miała również cała sytuacja, która powstała w wyniku owego kryzysu, czyli: wielkie bezrobocie, niski stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych, duże dysproporcje w podziale dochodu narodowego między różne grupy ludności.
Wg Keynesa ingerencja powinna obejmować ustalanie wysokości stopy procentowej, kursów walutowych, wykorzystywanie polityki budżetowej, a zwłaszcza wydatków państwa do pobudzania popytu i przeciwdziałania tendencjom recesyjnym. Zalecenia te były aprobowane przez polityków i przyjmowane przez parlamenty. Stronnictwa chrzescijańsko demokratyczne i socjaldemokratyczne w Europie uzupełniały je o postulat nadania państwu więcej funkcji opiekuńczych. Wpływ keynesistów na politykę ekonomiczną Stanów Zjednoczonych zaznaczył się szczególnie wyrażnie na początku lat sześćdziesątych, kiedy to znaleźli się oni w gronie ekonomicznych doradców prezydenta J. F. Kennedy' ego.
Bibliografia:
Polityka ekonomiczna - pod red. B. Winiarskiego, Wrocław 1992
R. Tokarczyk - Współczesne doktryny polityczne, Zakamycze 2006
Polityka ekonomiczna - pod red. B. Winiarskiego, Wrocław 1992, s. 101
R. Tokarczyk - Współczesne doktryny polityczne, Zakamycze 2006, s.75
Polityka ekonomiczna - pod red. B. Winiarskiego, Wrocław 1992, s. 125