Nadawca: |
|
Adresat: |
"Anna Makuch" <annamarcela@interia.pl>; |
Temat: |
Sen 2010 |
Data: |
2010-01-28 21:25 |
Rozmiar: |
71,9 kB |
Temat: Czuwanie. Sen. Marzenia senne
Plan:
1. Wprowadzenie.
2. Czynniki snu i czuwania - substancje chemiczne.
3. Fazy prawidłowego snu.
4. Zegar biologiczny.
5. Zaburzenia snu.
6. Podsumowanie.
Wprowadzenie
Sen jest podstawowym stanem czynnościowym ośrodkowego układu nerwowego (mózgu), który występuje na przemian ze stanem czuwania od momentu narodzin, aż do śmierci. Charakteryzuje go utrata świadomości, a także innych funkcji ośrodkowego układu nerwowego oraz bezruch. Jest to przede wszystkim szczególny stan mózgu, w którym nie odbiera on docierających z otoczenia bodźców
Dobry, niezakłócony sen jest bardzo ważny dla zdrowia i samopoczucia. Uświadamiamy to sobie, gdy jakiejś nocy spało nam się źle. .Czujemy się zmęczeni, zniechęceni i rozdrażnieni, mamy trudności z koncentracją i ogólnie brakuje nam wigoru. Stan ten jednak wraca do normy, gdy w ciągu kolejnej nocy porządnie się wyśpimy. Jeśli natomiast zaburzenia snu utrzymują się przez dłuższy czas, to powyższe objawy nabierają charakteru chronicznego, a nierzadko towarzyszą im zakłócenia czynności organizmu, które mogą się przerodzić w choroby.
Spanie to odwieczna potrzeba wszystkich wyższych istot żywych,
Występowanie w ciągu doby jednego okresu czuwania i jednego okresu snu wiąże się z dojrzewaniem mózgowia. Noworodek śpi około 16 godzin na dobę, budząc się w ciągu doby od kilku do kilkunastu razy Dzieci w wieku szkolnym śpią zależnie od wieku już tylko dziesięć-dwanaście godzin. U dorosłych zaś rytm ten ustala się średnio na poziomie siedmiu-dziewięciu godzin . Osoby w wieku podeszłym śpią w nocy zazwyczaj tylko od czterech do pięciu godzin, ale muszą się zdrzemnąć, nawet kilka razy, w ciągu dnia.
Wraz ze wzrostem organizmu i dojrzewaniem mózgowia czas snu skraca się, czas czuwania zaś wydłuża. Tworzą się dwie fazy aktywności układu somatycznego:
faza snu i faza czuwania.
- czuwanie , które trwa 2/3 doby i jest to stan aktywnego układu somatycznego
- sen, który trwa około 1/3 doby i jest to stan przede wszystkim spoczynkiem układu somatycznego
Czynniki snu i czuwania- substancje chemiczne
W procesie snu i czuwania uczestniczą substancje chemiczne. Związki te można podzielić na dwie grupy: czynniki snu i czynniki czuwania[]. Substancje te są syntetyzowane w mózgowiu, ale również poza nim, wówczas do mózgowia doprowadzane są wraz z krwią. Do czynników snu zalicza się m.in. kwas gamma - aminomasłowy (GABA), interleukinę 1, peptyd wywołujący sen delta oraz melatoninę. Melatonina, nazywana witaminą snu jest hormonem syntetyzowanym w szyszynce w czasie snu. W ciągu dnia, kiedy światło pada na siatkówkę synteza melatoniny i jej wydzielanie do krwi są hamowane. Melatonina jest jednym z elementów wchodzących w skład zegara biologicznego. Kolejną cząsteczką, której poziom ulega zmianie w czasie snu jest adenozyna. Nukleozyd ten jest zaangażowany w
generowanie energii. Jego poziom w mózgu w czasie czuwania jest wysoki, natomiast w czasie snu znacząco spada. Przypuszcza się, że jego wysoki poziom w ciągu dnia przeciwdziała zasypianiu. Kiedy zasypiamy poziom czynników snu przewyższa poziom czynników czuwania. W trakcie snu ich nadmiar zostaje metabolizowany i człowiek budzi się.
Fazy prawidłowego snu
Ze względu na zmiany bioelektrycznych czynności mózgu sen można podzielić na fazy i stadia[2]. Prawidłowy sen jest dwufazowy. Obie fazy tworzą cykl snu, który powtarza się przeciętnie co 90 minut.
Faza pierwsza - pojawia się zaraz po zaśnięciu jest to tzw. sen wolnofalowy, stanowi 75 - 80% czasu całego snu. Jest to faza snu o wolnych ruchach gałek ocznych ( NON-REM, NREM ), nazywana również fazą bezczynnego mózgu w aktywnym ciele. Występuje spowolnienie oddechu i procesów trawiennych, obniżenie temperatury ciała, mózg zużywa w tym stadium mniej energii, spada też aktywność neuronów - mózg odpoczywa. Wykryto, iż w tym stadium w płynie mózgowo-rdzeniowym występuje peptyd wywołujący sen delta.
Stadium 1(NREM) - zanikają fale alfa, charakterystyczne dla stanu czuwania, pojawiają się zaś fale o małej amplitudzie i częstotliwości (6 - 7 Hz) . Stanowi około 5% czasu przypadającego na sen. W tym etapie następuje spadek napięcia mięśniowego zwolnienie rytmu serca. Stadium to bywa uważane za przejściowe pomiędzy snem i czuwaniem i jest nazywane snem płytkim.
Stadium 2(NREM) - amplituda fal nieznacznie się podwyższa, pojawiają się fale sigma (tzw. wrzeciona senne) oraz zespoły K( zespoły fali ostrej z falą wolną). Stadium to zajmuje około połowę czasu snu .Występuje powolny, regularny ruch oczu w prawo i lewo.
Stadium 3(NREM) - pojawiają się fale delta. Stadium to stanowi 3 - 8% czasu snu.
W tej fazie trudno obudzić śpiącego: Pojawiają się wrzeciona snu, pogłębione fale delta.
Charakterystyczne dla tej fazy jest:
- dalsze rozluźnianie mięśni
- dalszy spadek rytmu serca
- spadek temperatury ciała
- spadek ciśnienia krwi
- spowolnienie oddechu
Stadium 4(NREM) - występują fale delta o częstotliwości poniżej 2 Hz. Stadium to jest nazywane snem głębokim , „snem delta „ ponieważ wielkie, regularne fale delta dwóch półkul mózgowych synchronizują się. Bardzo trudno jest obudzić kogoś znajdującego się w tym etapie snu. Obudzić można za pomocą hałasu lub często potrząsania ciałem ,gdzie odzyskiwanie świadomości trwa nawet kilka sekund. To właśnie w tym stadium występuje lunatyzm.
Po 60 - 90 minutach od zaśnięcia, następuje szybki powrót do płytszych faz snu. W ciągu kilku minut przechodzi się płynnie z powrotem, aż do fazy I (a raczej jej pogłębionej formy), gdzie aktywność mózgu przypominaj stanu czuwania. Śniący jest oderwany od świata bardziej, niż przy zasypianiu, a obudzić go może tylko bardzo silny hałas. Paradoksem jest to, iż ciche wyszeptanie imienia śniącego lub cichy płacz dziecka śniącej matki automatycznie
ją wybudza ze snu.
Faza druga - faza snu paradoksalnego, zajmuje około 20-30% całkowitego czasu snu, w czasie 8-godzinnego snu występuje kilka razy, zazwyczaj od 4-6 razy. Jest to faza snu o szybkich ruchach gałek ocznych ( REM ), nazywana także fazą aktywnego mózgu w sparaliżowanym ciele, bowiem występuje tu atonia mięsni, ale nie mięśni gałek ocznych. Występuje duże zużycie tlenu przez mózg. W tej fazie pojawiają się sny.
W czasie Fazy REM występują charakterystyczne cechy:
--(oczy zaczynają szybko poruszać się pod powiekami zupełnie tak samo, jakby śniący obserwował jakiś dynamiczny obraz, scenę.
- nieregularny, płytki oddech
- ciśnienie krwi i rytm serca wzrastają jak w czasie przeżywania silnych emocji lub podczas wysiłku
- wzrasta spalanie - zużycie tlenu; temperatura mózgu przekracza normalną temperaturę podczas czuwania
- obniżenie poziomu tlenu we krwi do takiego stopnia, iż wydaje się, że śniący wstrzymuje oddech
- całkowite rozluźnienie i zwiotczenie mięśni
- paraliż senny
- przeważanie fal theta
- marzenia senne
Następuje rozluźnienie mięśni szyi i karku, które już nie mogą utrzymać głowy i bezwładnie skręca się ona na bok. Jednocześnie, niektóre mięśnie twarzy, nadal są napięte, a osoby przeżywające napięcia psychiczne zgrzytają w tej fazie zębami!
Wreszcie, podczas marzeń sennych można zaobserwować żywą mimikę, przy czym ruchy twarzy związane są z treścią przeżywanej wizji. Paleta środków wyrazu sięga tutaj - podobnie jak w stanie czuwania - od uśmiechu i lekkiego zdziwienia po przerażenie i paniczny strach.
U mężczyzn następuje erekcja, u kobiet zwilżenie pochwy „ wbrew pozorom takie reakcje to nie skutek marzeń erotycznych, a jedynie naturalna reakcja organizmu, która występuje nawet u dzieci czy osób starszych. Taka reakcja jest wstrzymana w razie snów o charakterze lękowym.
W tej fazie śpiącego trudno obudzić, ponieważ mózg mimo stałego odbierania bodźców z zewnątrz selekcjonuje je i przetwarza tylko te najważniejsze. Podświadomość zadaje się dbać o nasz nieprzerwany sen i budzi nas tylko wtedy, kiedy dzieje się coś naprawdę poważnego. Wbrew pozorom, mimo hałasu, może obudzić nas też szept np. nasze imię czy "POŻAR! UCIEKAĆ", a nie obudzi nas zwykłe: "Wstawaj! Ej nie śpij!".
Marzenia senne
Zjawiska zbliżone do halucynacyjnych pojawiające się w czasie snu. Są one tworami fizjologicznymi. Ich wizualny charakter jest zazwyczaj najbardziej wyrazisty. Zdarzają się jednak marzenia senne o przewadze doznań słuchowych. Człowiek, który ich doświadczył opisuje je jako bardzo realistyczne, dotyczące życia i problemów codziennych. U każdego mogą się pojawiać wątki całkowicie fantastyczne a nawet surrealistyczne.
Badania przeprowadzone w XIX wieku wykazały, że przyczyną marzeń sennych może być błędna interpretacja doznawanego w czasie snu wrażenia zmysłowego. Przykładem może być hałas, który dochodzi do śpiącego może pojawić się w śnie jako burza z piorunami lub ucisk kołdry jako dusząca zmora. W wieku XX ustalono zależność między fizjologicznym elementem snu (nazywanym fazą REM) a przeżywaniem w tym czasie marzenia sennego. Pokazano, że charakter snów jest znacznie częściej nieprzyjemny i związany z sytuacją życiową osoby śniącej.
Brak logicznej całości i ciągłości snów sprawia wrażenie, że są one niekiedy odbierane jako dziwne. Ciekawe jest to, że w czasie snu często zdarza nam sie rozwiązać problem z jakim się borykamy. Zachodzące w czasie snu procesy syntetyzujące mogą wspomagać niekiedy świadome myślenie.
Marzenia senne spełniają zatem rozliczne funkcje, poczynając od rozluźnienia mięśni szkieletowych, a kończąc na pozornym spełnieniu pragnień, na które nie możemy sobie pozwolić na jawie. Przede wszystkim zaś zapewniają one wypoczynek i stabilizację psychiki. Dlatego nawet jeśli będziemy spać kamiennym snem, ale z zakłóconą fazą marzeń sennych, to rano nie obudzimy się wypoczęci i rześcy O ile sen głęboki służy przede wszystkim cielesnej i po części także umysłowej regeneracji oraz zgromadzeniu energii, o tyle faza marzeń sennych niezbędna jest głównie dla równowagi psychicznej.
Zegar biologiczny, czyli co sprawia, że jedni z nas to nocne marki, a inni ranne ptaszki?
To czy wolimy wczesne wstawanie od nocnych harców zależy w dużej mierze od naszych genów i zegara biologicznego. Zegar biologiczny jest endogennym mechanizmem, który kontroluje wiele fizjologicznych procesów ulegających zmianie w ciągu dnia. Nasz organizm pracuje w 24-godzinnym cyklu, którego głównym zewnętrznym aktywatorem jest światło. Poranne światło ogrzewa receptory znajdujące się w tylniej części oka, co powoduje transmisję sygnału wzdłuż nerwu wzrokowego do jąder nadskrzyżowaniowych przedniej części podwzgórza (SCN) znajdujących się w mózgowiu. SCN są głównym elementem mechanizmu zegara biologicznego, bowiem tu umieszczony jest wewnętrzny okołodobowy oscylator.U wielu osób długość spania mniej lub bardziej różni się od tej przeciętnej, ale przeważnie śpimy od siedmiu do dziewięciu godzin na dobę.
Można tu dokonać ogólnego podziału. Ci, których pierwsza fala senności przypada około godziny dwudziestej drugiej, to „ranne ptaszki" albo „skowronki", budzące się wcześnie rano i szybko dochodzące do siebie - w badaniach nad snem określa się ich jako ludzi poranka. Druga grupa to ludzie nocy, potocznie zwani „nocnymi markami" albo „sowami", o świcie zaspani i niechętni do działania. Szczyt wydajności osiągają dopiero koło południa, ale za to później ich rześkość utrzymuje się aż do późnego wieczora, gdy „ranne ptaszki" leżą już w łóżku.
Indywidualny typ pory spania można z reguły określić, mierząc puls. U „skowronków" po obudzeniu puls wzrasta do więcej niż czterech uderzeń na jeden oddech. „Sowy" natomiast mają rano niższy puls, mniej niż cztery uderzenia na oddech. Poza tym większość ludzi poranka ma normalne lub podwyższone ciśnienie krwi, natomiast u ludzi nocy jest ono częstokroć zbyt niskie.Jak dotąd nie wiadomo dokładnie, z czego wynika skłonność do jednego z dwóch powyższych typów, charakteryzująca mniej lub bardziej wyraźnie każdego człowieka. Może tu odgrywać rolę zarówno ciśnienie krwi, jak i wahania ciepłoty ciała w ciągu doby. Przyczyną może być także wrodzony rytm biologiczny, gdyż typ pory spania nie zmienia się
w ciągu życia, nawet gdy okoliczności zewnętrzne (którym są przeważnie stałe godziny pracy) zmuszają nas, by ciągle go naruszać.
Jeśli to możliwe, należy prowadzić tryb życia zgodny z indywidualnym rytmem snu i czuwania.. Samo przestrzeganie tego zalecenia pozwoliłoby uniknąć wielu chronicznych zaburzeń snu lub co najmniej je złagodzić, gdyż wypoczynek zgodny ze wspomnianym rytmem jest zdrowszy i bardziej krzepiący. Ludzie poranka mają w tym względzie łatwiej niż ludzie nocy, ponieważ ich rytm snu i czuwania w dużym stopniu pokrywa się z powszechnie przyjętymi warunkami życia i pracy. Nocne marki mogą ewentualnie wystarać się o ruchomy czas pracy i w ten sposób nagiąć warunki zewnętrzne do swego naturalnego rytmu. Zegar biologiczny nocnych marków pracuje tak jakby doba miała o trzy godziny więcej, dlatego właśnie mają oni problemy z wczesnym wstawaniem. Zaburzenia w funkcjonowaniu zegara biologicznego prowadzą do różnych chorób, jedną z nich jest FASPS . FASPS, czyli rodzinny syndrom zaawansowanej fazy sennej. Jest stosunkowo rzadkim schorzeniem, wywoływanym przez pojedynczą mutację w genie kodującym jedną z kinaz.
Zaburzenia snu
Zaburzenia snu są stosunkowo częstą przypadłością. Niektóre z nich wykazują powiązanie z kondycją psychiczną danej osoby. Do najczęstszych zaburzeń należą:
· Lunatyzm
· Senne rozmowy (sinologia)
· Zespół bezdechu sennego
· Zespół niespokojnych nóg
· Bruksizm
· Narkolepsja( napadowy sen)
Coraz bardziej powszechnym zaburzeniem snu staje się również jet lag - zespół „długuczasowego”. Wynika to m.in. z faktu, że coraz popularniejsze staje się podróżowanie samolotem. Jet lag powoduje zakłócenia w rytmie dobowym i pojawia się kiedy podróżuje się przez kilka stref czasowych, lub jak skutek pracy w nocy. Jest spowodowany przez nienaturalne wydłużenie dnia, lub nocy. Do typowych objawów należą zmęczenie, zmniejszona wydajność fizyczna, irytacja, bóle głowy, depresja, bezsenność, niestrawność. Objawy te mogą utrzymywać się tydzień, lub dłużej.
Bezdech senny spowodowany jest brakiem polecenia z mieszczącego się w mózgu ośrodka odpowiedzialnego za rytm oddychania. W obturacyjnym bezdechu sennym dochodzi do zamknięcia górnych dróg oddechowych na poziomie nosogardła i zablokowania przepływu powietrza: mniej więcej co 30 minut oddech ustaje na jakieś 30 sekund. Człowiek budzi się wtedy i zasypia dopiero po jakimś czasie . Występuje głównie u mężczyzn po czterdziestce, osób z nadwagą oraz chorych na nadciśnienie
Narkolepsja jest kolejnym zaburzeniem snu wymagającym leczenia — choroba neurologiczna, która powoduje dokuczliwą senność w ciągu dnia.
Zespół niespokojnych nóg - w którym doznania odczuwane głęboko w mięśniach i w kolanach wywołują nieodparty przymus poruszania nogami, co uniemożliwia zaśnięcie. Uważa się, iż w niektórych przypadkach powodem tego zaburzenia jest brak ruchu albo słabe krążenie, a w innych kofeina. Objawy tego zespołu może też nasilać alkohol.
Bruksizm to zgrzytanie zębami lub zaciskanie szczęk podczas snu. Jeżeli występuje regularnie, prowadzi do nadmiernego ścierania się zębów oraz dużego dyskomfortu, a co za tym idzie bezsenności.
Podsumowanie
Sen i marzenia senne mimo wytężonych badań wciąż pozostają tajemnicą. Jedyne co o śnie możemy powiedzieć to tylko tyle, że nie umiemy wyrwać się spod jego władzy. Jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Wieloletnie badania pokazują jedynie jak wiele jeszcze musimy zrobić, aby zrozumieć ten jeden z najważniejszych procesów zachodzący w naszym organizmie.
Bibliografia
1. Marian H. Lewandowski " Zegar biologiczny u ssaków: struktura i funkcja" Postępy higieny i medycyny doświadczalnej TOM 53 1999 zeszyt3
2. Władysław Z. Traczyk " Fizjologia człowieka w zarysie" Warszawa Wydawnictwo lekarskie PZWL wydanie VII
3. Andreas Baumgartem -Wielki sennik W-wa 2005 r
4. Fizjologia
5. Niektóre określenia zaczerpnięto z Wikipedii
Fizjologia człowieka w zarysie, W.Z. Traczyk, rozdział - „czuwanie i sen”, str. 186
Tamże, str. 186-188
Andreas Baumgartem - Wielki sennik, W-wa 2005, str.30
. Marian H. Lewandowski " Zegar biologiczny u ssaków: struktura i funkcja" Postępy higieny i medycyny doświadczalnej TOM 53 1999 zeszyt3.
Andreas Baumgartem -Wielki sennik W-wa 2005 r., str.18
http://en.wikipedia.org/wiki/Sleep, http://www.sleepfoundation.org/,http://serwisy.gazeta.pl/zdrowie/1,59165,2642851. html
1