Niezwykłe właściwości jeżówki

Autor:Dr n. farm. Przemysław Rokicki

Wielu z nas uprawia w ogródkach jeżówkę, dla jej walorów ozdobnych. Nie wszyscy jednak wiedzą, że ta roślina o kwiatach przypominających kolce jeża, ma niezwykłe właściwości lecznicze i kosmetyczne.

Wśród indiańskich plemion Ameryki jeżówka była od dawna znana jako roślina lecznicza. Szczep Komanczów używał jeżówki jako lekarstwa na ból zębów i gardła. Natomiast Indianie ze szczepu Sioux stosowali ją przeciw wściekliźnie oraz przy stanach zapalnych. Dzięki Indianom osadnicy z Europy poznali wiele roślin leczniczych i na uczyli się je wykorzystywać. Wiele z nich sprowadzili  do Europy. Jako środek uodporniający i regenerujący organizm największą popularność, jeżówka zyskała w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku w Niemczech, Anglii, Francji i w Stanach Zjednoczonych. Po wprowadzeniu do lecznictwa sulfonamidów i antybiotyków znaczenie jeżówki poważnie zmalało i zostało ograniczone do ziołolecznictwa. W Polsce jeżówka zyskała popularność dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku.

Jeżówka purpurowa

Najbardziej popularną wśród jeżówek jest jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea Moench) pochodząca z Ameryki Północnej. Dla celów leczniczych uprawiana jest w Europie i Azji. Jeżówka jest byliną, dorastającą do około 1,8 m wysokości. Liście jej są jajowato-lancetowate, brzegiem ząbkowane lub piłkowane. Koszyczki kwiatowe osadzone są pojedynczo na szczytach szypułek, mają kształt kulisty lub nieco spłaszczony. Kwiaty rurkowe są brunatne lub czerwonawobrunatne, natomiast kwiaty języczkowe mają barwę, różową lub purpurową. Echinacea purpurea ma omdlewająco-aromatyczny zapach ze słodkim posmakiem, pozostawiającym uczucie cierpnięcia.

Zawartość związków aktywnych i ich właściwości

Ziele jeżówki zawiera glikozydy, flawonoidy w formie wolnej i związanej glikozydowo, olejek eteryczny (do 0,32%), polisacharydy, a także aktywne poliacetyleny, alkaloidy pirolizydynowe, alkiloaminy oraz alkiloamidy.

Korzeń jeżówki zawiera glikozyd fenolowy, kwas chlorogenowy, kwas izo-chlorogenowy, inulinę (ok. 4-6%), cynarynę, glikoproteiny, olejek eteryczny (do 0,2%), seskwiterpeny i poliacetyleny, alkaloidy pirolizydynowe oraz związki aminowe.

Ekstrakt z jeżówki przyśpiesza przemianę materii, działa immunostymulująco, przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwgrzybiczo, przeciwbólowo, rozkurczowo, żółciotwórczo, żółciopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie oraz przeciwwysiękowo. Pobudza wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego, stymuluje procesy regeneracyjne.

Mechanizm działania

Mechanizm działania związków zawartych w jeżówce jest bardzo złożony i wielokierunkowy. Pierwszym ważnym kierunkiem jest dezaktywacja hialuronidazy, enzymu odpowiedzialnego za degradację kwasu hialuronowego. Hialuronidaza jest wydzielana przez bakterie w celu rozłożenia kwasu hialuronowego i zwiększenia przepuszczalności cementu międzykomórkowego, co ułatwia bakteriom przenikanie w głąb skóry. Kwas hialuronowy, jako substancja wielkocząsteczkowa charakteryzująca się dużą lepkością, jest jednym z głównych składników cementu międzykomórkowego i jest odpowiedzialny za spoistość tkanki łącznej oraz elastyczność skóry. Dezaktywacja hialuronidazy zabezpiecza więc kwas hialuronowy przed depolimeryzacją, organizm przed infekcją bakteryjną lub wirusową, a skórę przed utratą elastyczności.

Kolejnym jest aktywacja procesów regeneracyjnych przez stymulowanie różnicowania fibrocytów z fibroblastów oraz funkcyjnych komórek naskórka, w tym komórek Langerhansa, z warstwy podstawnej, najbardziej aktywnej w procesie odnowy naskórka. Efektem tego działania jest wzmożone wytwarzanie włókien kolagenowych, włókien sprężystych i kwasu hialuronowego.

Stymulowanie makrofagów do fagocytozy, czyli rozkładu substancji obcych, co zwiększa odporność organizmu na infekcje bakteryjne, wirusowe oraz grzyby i drożdżaki.

Zwiększanie aktywności monocytów do wydzielania interferonu, związku o działaniu przeciwwirusowym.

Dezaktywacja aktywnego tlenu, powstającego pod wpływem promieniowania UV, zapobiega procesom starzenia skóry. Badania in vitro wykazały, że pochodne kwasu kawowego, obecne w jeżówce, skutecznie wiążą tlen rodnikowy, przez co hamują przebieg reakcji wolnorodnikowych, w wyniku których następuje sieciowanie kolagenu III. Kolagen traci wówczas rozpuszczalność w wodzie i sprężystość, co prowadzi do powstawania zmarszczek. Chroniąc kolagen przed degradacją, zapobiega temu procesowi.

Zastosowanie w medycynie

Preparaty z jeżówki są stosowane w leczeniu chorób wirusowych, chorób bakteryjnych i chorób grzybiczych. Zalecana jest w terapii uzupełniającej chorób pasożytniczych. Ponadto jako środek wzmagający odporność organizmu na choroby  i do leczenia trudno gojących się ran, oparzeń, odmrożeń, odleżyn i owrzodzeń. Preparaty galenowe z jeżówki są skuteczne w leczeniu i w profilaktyce dróg żółciowych, zaburzeń trawiennych, niektórych alergii, zapalenia dziąseł, przewlekłych stanów zapalnych układu rozrodczego i moczowego.

Zastosowanie w kosmetyce

Każdy rodzaj cery wymaga zabezpieczenia przed procesami starzenia. Jeżówka, poprzez aktywację procesów regeneracji komórek, stymulowanie syntezy kolagenu i jego ochronę przed szkodliwym działaniem promieniowania UV, jest bardzo aktywnym czynnikiem zapobiegającym powstawaniu zmarszczek

Ze względu na działanie przeciwwirusowe jest składnikiem preparatów do pielęgnacji ust, które nie tylko wygładza i chroni przed pękaniem, ale również zapobiega rozwojowi opryszczki.

Stymulując syntezę kwasu hialuronowego jeżówka poprawia stan nawilżenia głębszych warstw naskórka.

Sucha skóra wykazuje skłonność do łuszczenia się i do przedwczesnego powstawania zmarszczek. Substancje aktywne jeżówki poprzez stymulowanie procesów regeneracji komórek i syntezy kolagenu przywracają skórze równowagę hydrolipidową i gładki, zdrowy wygląd.

Skóra tłusta jest skłonna do wyprysków, a jej szczególnym przypadkiem jest cera trądzikowa. W jej przypadku toniki i żele z jeżówką wykazują wyjątkową skuteczność w gojeniu wyprysków, zapobieganiu im oraz neutralizacji stanów zapalnych.

Skóra wrażliwa wymaga ochrony przed czynnikami zewnętrznymi, które powodują jej podrażnienia. Echinacea chroni skórę poprzez zwiększenie spoistości cementu międzykomórkowego i zwiększoną fagocytozę.

Przeciwwskazania

Jeżówki nie należy podawać równocześnie z lekami immunosupresyjnymi, w tym także z glikokortykosteroidami. Preparatów jeżówki nie powinny zażywać osoby cierpiące na choroby autoimmunologiczne oraz w przebiegu, których występują procesy autoagresji immunologicznej. Nie należy podawać preparatów z jeżówką chorym na białaczkę i AIDS. Nieliczni ludzie wykazują uczulenie na składniki jeżówki, co objawia się opuchnięciem twarzy, świądem, rumieniem, pokrzywką skórną i podrażnieniem nerek. Nie są znane przeciwwskazania w użyciu jeżówki purpurowej podczas ciąży lub karmienia piersią.

Nalewka z jeżówki 

Składniki:

Korzeń jeżówki                                          100,0

Alkohol etylowy 40-50%                           500,0

Zalewamy rozdrobniony suchy korzeń alkoholem 40-50%. Bardziej stężony alkohol niszczy wiele czynnych składników jeżówki. Surowiec należy wytrawiać 7 dni, po czym przesączyć i przechowywać w ciemnym chłodnym miejscu. Tak sporządzoną nalewkę należy zażywać 2-3 razy dziennie po 5 ml.

Napar z jeżówki

Składniki:

Korzeń jeżówki                                          15,0

Woda destylowana                                  200,0

Napar z korzenia jeżówki purpurowej działa korzystnie na układ krążenia. Pobudza pocenie się, co pomaga w obniżeniu gorączki. Jednocześnie wzmacnia naszą obronę przed infekcją, która spowodowała pojawienie się gorączki na pierwszym miejscu. Napar przygotowuje się z suchego rozdrobnionego korzenia. Przygotowany susz zalewamy 200 ml wrzącej wody i odstawiamy na 20 minut. Następnie całość przecedzamy. Stosujemy 2-3 razy dziennie po 100-200 ml. 

Preparaty z jeżówki trzeba stosować regularnie i przez dłuższy czas. Efekty lecznicze są widoczne po około 3-4 tygodniach. Po miesięcznej kuracji polecane jest zrobienie 14 dniowej przerwy.

---