Lukrecja - słodkie zioło

Autor:Dr n. farm. Przemysław Rokicki

Lukrecja jest jedną z najstarszych roślin stosowanych w nieżytach dróg oddechowych.

 

Już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie uchodziła za bardzo skuteczny lek. Uważano też, że jej korzeń posiada magiczną moc. Wysoko ceniona była w medycynie chińskiej. Cesarz Shen Nung (ok. 3000 lat p.n.e.) zaliczył ją do roślin leczniczych. Do medycyny europejskiej wprowadzono lukrecję w XIII w. W średniowiecznej Europie z gotowanego korzenia otrzymywano ciemną i gęstą masę, którą formowano w pałeczki (lukrecję). W XVI i XVII wieku Hieronymus Bock i Matthiolus używali korzeń lukrecji jako środek wykrztuśny oraz w leczeniu chorób wątroby, żołądka, nerek i pęcherza moczowego. Współczesne badania potwierdziły silne przeciwzapalne właściwości wyciągów z lukrecji. 

Występowanie i morfologia 

 

Lukrecja gładka (Glycyrrhiza gabra), słodnia to bylina z rodziny bobowatych. Nazwa Glycyrrhiza wywodzi się od greckiego słowa „glycos”, które oznacza słodki i „rhiza”, czyli korzeń. Występuje w stanie dzikim w Azji Środkowej, Azji Mniejszej i w południowej części Europy. Uprawiana jest m.in. we Włoszech, Hiszpanii oraz w Polsce. Lukrecja jest rośliną zielną, wieloletnią o grubym, rozgałęzionym korzeniu z licznymi rozłogami dorastającymi do kilku metrów długości.

 

Łodyga sięga do 1,5 m wysokości. Jest rozgałęziona i gładka. Liście osadzone są naprzemianlegle, nieparzystopierzaste, skórzaste, gruczołkowato punktowane, ciemnozielone, złożone z 5-8 listków kształtu jajowatego z ostrym zakończeniem. Kwiaty lukrecji są drobne, motylkowe, koloru jasnoliliowego, fioletowego, zebrane w wyprostowane, groniaste kwiatostany umiejscowione w kątach liści. Każdy kwiat posiada 10 pręcików (9 zrośniętych i 1 wolny) oraz 1 słupek. Kwitnienie przypada na miesiąc czerwiec i lipiec. Owocem jest czerwonobrązowy strąk zawierający 3-5 nasion. Lukrecję możemy rozmnażać wegetatywnie, sadząc części rozłogów o długości 20 cm odcięte od starych okazów lub z nasion. Roślina potrzebuje stanowiska słonecznego, osłoniętego od wiatrów oraz żyznej, wilgotnej gleby o dużej zawartości wapnia. 

 

Składniki aktywne 

 

Surowcem zielarskim jest korzeń z rozłogami (Radix Glycyrrhizae). Jest cennym surowcem leczniczym. Po okorowaniu i wysuszeniu ma żółty kolor. Jest bezwonny i bardzo słodki dzięki zawartym w nim trójterpenoidzie - glicyryzynie (kwas glicyryzynowy). Związek ten jest 50. razy słodszy od zwykłego białego cukru (sacharozy). Jest głównym składnikiem aktywnym ekstraktów otrzymywanych z korzenia lukrecji. Glicyryzyna posiada silne własności wiązania wody w skórze, jest więc skutecznym składnikiem nawilżającym. Składową kwasu glicyryzynowego jest kwas glicyretynowy. Oba związki odpowiadają za działanie antyalergiczne, immunostymulujące, przeciwłojotokowe, antyzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, antyobrzękowe, redukujące zaczerwienienia, antyoksydacyjne i łagodzące.

 

Oprócz kwasu glicyryzynowego i glicyretynowego, surowiec zawiera wiele innych związków aktywnych, które w sumie stanowią 40-50% suchej masy korzenia. Zaliczamy do nich liczne flawonoidy (likwirytyna, izolikwirytyna, likwirytygenina, likoflawonol), izoflawony (glabrydyna, glabren, hispaglabrydyna A i B oraz formononetyna), saponiny, polisacharydy, fitosterole, pektyny, olejek eteryczny, wolne aminokwasy i minerały. Związki te wspomagają działanie głównego składnika, czyli kwasu glicyryzynowego, tworząc kompleks o aktywności biologicznej wyższej niż czysty, wyizolowany kwas glicyryzynowy lub kwas glicyretynowy.  

 

Zastosowanie w kosmetyce 

 

Ekstrakty z korzenia wykorzystuje się - ze względu na przeciwzapalne działanie. Najczęściej stosowane są w łagodzących żelach, tonikach, lotionach oraz kremach na dzień i na noc, przeznaczonych dla cery podrażnionej, zaczerwienionej i nadmiernie wrażliwej, a także tłustej i skłonnej do wyprysków. Ekstrakty stosuje się też jako cenny składnik szamponów do włosów zniszczonych, delikatnych, łamliwych oraz preparatów do kąpieli.

 

Korzeń lukrecji posiada silne właściwości łagodzące, przeciwalergiczne i stymulujące układ immunologiczny. Łagodzi stany zapalne skóry, podrażnienia, swędzenie i działa przeciwobrzękowo, przy mało nasilonych zmianach może zastępować środki steroidowe np. hydrokortyzon. Polecany jest jako środek wspomagający leczenie zmian atopowych skóry oraz łuszczycy. Działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo i antywirusowo. Zmniejsza zaczerwienie skóry i wzmacnia naczynka krwionośne. Wspomaga regenerację komórkowką oraz przyśpiesza gojenie ran, drobnych uszkodzeń skóry i wyprysków. Zmniejsza zaczerwienienie i podrażnienie spowodowane poparzeniem słonecznym. Jest skutecznym składnikiem nawilżającym. Dzięki obecności flawonoidów i izoflawonów wykazuje silne działanie antyoksydacyjne. Dzięki własnościom immunostymulującym i antyoksydacyjnym, wzmaga regenerację komórek skóry, która obniża się wraz z wiekiem, dlatego jest polecany także jako składnik przeciwzmarszczkowy. Hamuje aktywność tyrozynazy, enzymu, który przyczynia się do tworzenia brązowego barwnika skóry. Nadmierna aktywność tyrozynazy powoduje tworzenie przebarwień skóry.  

 

Zastosowanie w medycynie  

 

Saponiny zawarte w lukrecji wykazują działanie przeciwzapalne podobne do adenokortykotropiny i dezoksykortykosteronu. Wykazują działanie przeciwreumatyczne i przeciwartretyczne. Saponiny nie wykazują jednak działań ubocznych charakterystycznych dla ACTH i kortykosteronu. Przyśpieszają i nasilają syntezę interferonu.

 

Ekstrakt alkoholowy z korzenia lukrecji wyraźnie hamuje rozwój Staphylococcus aureus, Streptococcus mutans, Mycobacterium sp. i Candida albicans. Za granicą wyciągi z lukrecji są zalecane do leczenia choroby Simmonds'a, nowotworów niszczących przysadkę mózgową, zaniku kory nadnerczy, stwardnienia rozsianego, choroby Addisona, reumatyzmu, chorób alergicznych i astmy.

 

Wyciągi z lukrecji przyśpieszają gojenie wrzodów żołądka. Składniki lukrecji chronią wątrobę przed marskością i stłuszczeniem, a także toksycznym wpływem węglowodorów i metali ciężkich, obniżają stężenie diglicerydów, zapobiegają powstawaniu nadtlenków i wolnych rodników, przyśpieszają usuwanie wolnych rodników z ustroju. Działają wykrztuśnie, przeciwbakteryjnie, żółciopędnie, rozkurczowo i moczopędnie. Lukrecja hamuje reakcje autoagresji, dlatego można ją z powodzeniem stosować w terapii chorób autoimmunologicznych, np. łuszczycy. Z uwagi na ochronne i przeciwzapalne działanie na wątrobę warto polecać lukrecję w terapii wirusowego i toksycznego zapalenia wątroby.   

 

Preparaty i dawkowanie  

 

Preparaty lukrecjowe są silne i efektywne w działaniu. Przedawkowane lub stosowane zbyt długo i bez przerw prowadzą do powstania obrzęków, zawrotów i bólu głowy, zaburzeń rytmu serca oraz nadciśnienia. Nie należy stosować lukrecji w okresie ciąży i karmienia piersią. Nie powinno się przyjmować większych dawek lukrecji dłużej niż cztery tygodnie. 

 

Odwar z korzenia lukrecji 

 

Składniki:

 

Korzeń  lukrecji                                        30,0 

 

Woda                                                      200,0 

 

Wysuszone i rozdrobnione korzenie  zalewamy wodą. Następnie delikatnie gotujemy przez 3 min. Następnie studzimy i przelewamy płyn. Pijemy pół szklanki odwaru 3-4 razy dziennie. 

Ekstrakt z korzenia lukrecji 

 

Składniki: 

Korzeń  lukrecji                                        45,0 

 

Woda                                                      150,0 

 

Wysuszone i rozdrobnione korzenie zalewamy wodą w ilości 100 ml wody. Następnie delikatnie gotujemy (nie uzupełniać wyparowanej ilości wody) około 10 minut. Gotowy wywar przecedzamy przez sito i odstawiamy w osobnym garnczku, natomiast pozostałą masę korzeni ponownie zalewamy 50 ml wody i znów gotujemy 5 minut, po czym wywar przelewamy przez sito. Otrzymany drugi wywar łączymy z wywarem pierwszym. Pijemy pół szklanki odwaru 3-4 razy dziennie lub wykorzystujemy do wytwarzania kosmetyków, np. do włosów. 

---