Zjawisko aglomeracji
Bunt mas - osiągnięcie przez masy pełni władzy społecznej, jak pisze Rathenau - jest to wertykalna inwazja barbarzyńców; zachęcanie mas, by działały same z siebie, jest równoznaczne z buntowaniem ich przeciw ich własnemu przeznaczeniu, a ponieważ to właśnie obecnie ma miejsce, dlatego mówi się o buncie mas
Zjawisko aglomeracji, zjawisko „pełności” - to, co kiedyś nie stanowiło żadnego problemu, a mianowicie znalezienie miejsca, obecnie zaczyna być powodem niekończących się kłopotów. Tłum stał się nagle widoczny, zajął w społeczeństwie miejsce uprzywilejowane
Tłum - pojęcie ma charakter ilościowy i wizualny - idea mas społecznych. Społeczeństwo jest zawsze dynamicznym połączeniem 2 czynników: mniejszości i mas
Mniejszości - osoby lub grupy osób charakteryzujące się pewnymi szczególnymi cechami. Dążenie do łączenia się w mniejszość jest po to, by przeciwstawić się większości, ludzie Ci wymagają od siebie więcej niż inni
Masa - zbiór osób niewyróżniających się niczym szczególnym, są to ludzie przeciętni, czują się tacy sami jak wszyscy; masy, które nie przestając być masą, zajmuje miejsce mniejszości. Masa miażdży na swojej drodze wszystko to, co jest inne, indywidualne, szczególne i wybrane. Człowiek masowy to człowiek, którego życie nie ma wytkniętego celu - dlatego też niczego nie tworzy, choć jego możliwości, jego władza mogą być olbrzymie
Hiperdemokracja - w ramach jej masy działają bezpośrednio, nie zważając na normy prawne, za pomącą nacisku fizycznego i materialnego, narzucając wszystkim swoje aspiracje i upodobania, masy są przekonane o tym, że mają prawo nadawać moc prawną i narzucać innym swoje racje
Podniesienie się poziomu dziejów
Historia imperium rzymskiego jest także historią powstawania mas, można również zauważyć zjawisko aglomeracji, przepełnienia. Epoka mas to epoka kolosów
Bunt mas - dokąd nas prowadzi? - po pierwsze, masy są obecnie w posiadaniu całego wachlarza możliwości życiowych, który jest w dużej mierze zbieżny z tym, co Dotą wydawało się zarezerwowane wyłącznie dla mniejszości (masy korzystają obecnie zarówno z przyjemności, jak i akcesoriów wymyślonych niegdyś przez grupy wybrane i tylko im właściwych, na ich wyłączny użytek); po drugie, masy zhardziały w stosunku do mniejszości; nie są im posłuszne, nie naśladują ich ani nie szanują; a raczej odsuwają je na bok i zajmują ich miejsce
To co kiedyś było ideałem, staje się składnikiem rzeczywistości, w sposób nieunikniony i nieodwracalny przestaje być ideałem
Jeżeli teraz przeciętny poziom znajduje się tam, gdzie uprzednio docierały jedynie arystokracje, t o znaczy po prostu, że poziom dziejów nagle się podniósł
Żyjemy w okresie zrównania poziomów- zrównują się majątki, zacierają się różnice poziomu kulturalnego różnych klas społecznych, zrównują się płcie; zrównują się również kontynenty (Europa z Ameryką) - z tego punktu widzenia, podnoszenie się mas oznacza wspaniały wzrost możliwości życiowych
Poziom naszych czasów
Nasze czasy - charakteryzują się zawsze pewnym poziomem, który dziś może być wyższy niż wczoraj, może być taki sam albo też może się obniżać
W większości epok historycznych ludzie najczęściej przekonani byli o istnieniu kiedyś, jakichś lepszych czasów, życia bogatszego i pełniejszego, mieli poczucie niższości w stosunku do epok „klasycznych”
Czasy pełni -XIX w., Europejczycy wierzyli, że życie ludzkie jest już nareszcie takie, jakie być powinno. Czasy, w których spełniły się ludzkie dążenia, w których ideały przybrały realny kształt, to czasy, w których się do niczego nie dąży, w których wyschły źródła pożądań. Cała ta pełnia to inaczej koniec
Nasze czasy - nie są to czasy pełni, a jednak epoka nasza czuje się wyższa ponad wszystkie inne, włącznie z owymi znanymi dotychczas czasami pełni, nasza epoka uważa się za lepszą od pozostałych. W jednym zdaniu można określić: lepsza od pozostałych epok, ale gorsza od samej siebie. Pełna sił, a zarazem niepewna swego przeznaczenia. Dumna z potęgi, która ją samą napawa lękiem. Gdyby sama siebie uznawała jako okres dekadencji, to miałaby poczucie niższości w stosunku do innych epok - a tak nie jest.
Rozrost życia
Panowanie mas, a także wzrost poziomu czasu spowodowały to, iż świat nagle się rozrósł a wraz z nim samo życie, każda jednostka żyje życiem całego świata, rozszerzył się horyzont życia każdego człowieka - najdalsze zakątki świata znalazły się w polu widzenia przeciętnego człowieka
Rozrost świata nie polega na zwiększaniu jego wymiarów, lecz na tym, że mieści się w nim więcej rzeczy (np. czynność taka jak kupowanie)
Świat - zbiór stojących przed nami możliwości życiowych. Świat lub nasze możliwe życie zawsze przerasta nasze przeznaczenie lub nasze życie faktyczne, dlatego czujemy się w nim tacy malutcy
Rozrost życia - obejmuje obszar możliwości nieporównywalnie większy niż kiedykolwiek przedtem. Napotykamy więcej sposobów dochodzenia do istoty zjawisk, więcej problemów, więcej nauk, więcej danych, więcej punktów widzenia, większe możliwości zabawy i rozrywki, wzrost zdolności organizmu ludzkiego, wzrost nauki - sprawia to przemożone poczucie wyższości
Dane statystyczne
Okoliczności i rozstrzygnięcia - dwa podstawowe składniki życia. Okoliczności, czyli możliwości, są tym, co naszemu życiu zostało narzucone - stanowią to, co nazwaliśmy światem. Okoliczności stawiają nas przed wiecznie nowymi dylematami i zmuszają nas do ich rozstrzygania
Żyć to znaczy czuć się zmuszonym przez przeznaczenie do wolności, do rozstrzygnięcia o tym, kim w tym świecie będziemy. Nie dana nam jest ani chwila wytchnienia od podejmowania decyzji
Skąd wzięły się tłumy? -Werner Smobart - od wieku VI do roku 1800 - liczba ludności Europy nie zdołała przekroczyć 180 milionów. Natomiast w okresie od 1800 do 1914 - liczba ludności wzrosła od 180 do 460 milionów, rozrost życia; co potroiło populację w ciągu jednego wieku? -demokracja liberalna i technika
Wstęp do anatomii człowieka masowego
Życie człowieka masowego - ułatwienia w sprawach materialnych, państwo zapewnia im dobrobyt, życie toczy się po wygodnej drodze, jawi się jako pozbawione trudności i problemów, od XIX w. nie ma żadnych barier społecznych
Czynniki, które sprawiły, iż stworzenie nowego świata stały się możliwe: liberalna demokracja; badania naukowe i industrializacja (technika)
Wiek XIX - wiek rewolucyjny - wprowadzenie nowego porządku będącego odwróceniem starego
Wiek XIX i początki XX utwierdza ludzi w głębokim przekonaniu, że jutro będą jeszcze bogatsi, jeszcze doskonalsi i żyć będą jeszcze pełniej
Cechy człowieka masowego - swobodna ekspansja życiowych żądań i potrzeb, szczególnie w odniesieniu do własnej osoby, oraz silnie zakorzeniony brak poczucia wdzięczności dla tych, którzy owo wygodne życie umożliwili, nie odwołuje się do nikogo, czując się w pełni panem swojego życia, niczego od siebie nie wymaga
Natomiast człowiek wybrany czy wybitny odczuwa wewnętrzną potrzebą odwoływania się do norm zewnętrznych, od niego samego doskonalszych, którym dobrowolnie może służyć, ma duże wymagania wobec siebie samego
Życie szlachetne i życie pospolite albo trud i bezczynność
Szlachectwo określają wymagania i obowiązki, a nie przywileje. Przywileje szlachty nie były wynikiem dobrowolnych ustępstw czy łaski, lecz przeciwnie, były przez nią zdobyte. Natomiast prawa powszechne, jak prawa człowieka są biernym posiadaniem, czystą korzyścią, własnością każdego człowieka, która nie łączy się z żadnym wysiłkiem
Szlachetny - „znany” w tym sensie, że znany wszystkim, sławny, ktoś, kto dał się poznać, wybijając się ponad anonimową masę. Jest równoznaczne z określeniem w trudzie wypracowany, doskonały
Dlaczego masy wtrącają się do wszystkiego i dlaczego czynią to tylko w sposób gwałtowny?
Hermetyczność duszy ( przypisywanie sobie prawa do posiadania własnego zdania na jakiś temat, nie zadając sobie uprzednio trudu, by go przemyśleć), która skłania masę do interweniowania w każdej dziedzinie życia publicznego, prowadzi nieuchronnie do tego, że jej jedyną procedurą postępowania staje się bezpośrednia akcja.
Bezpośrednia akcja - odwrócenie porządku i proklamowanie gwałtu jako jedynej racji. Ta norma sugeruje odrzucenie wszelkich norm i przekreślenie wszelkiego typu działań pośrednich pomiędzy wytknięciem sobie celu i jego osiągnięciem
Liberalizm to zasada prawa politycznego, według którego władza publiczna sama sobie narzuca ograniczenia, tak, aby nawet kosztem tej władzy zostawić w rządzonym przez siebie państwie miejsce do życia dla wszystkich tych, którzy nie myślą ani nie czują tak jak ona, jak większość
Prymitywizm i technika
Ludzie używają wszystkiego, jak gdyby była to przyroda
Prymitywizm a historia
Cywilizacja nie jest czymś zastanym, nie istnieje sama przez się. Jest tworem - a zatem wymaga istnienia twórcy. Człowiek masowy jest przekonany, że cywilizacja, w której się urodził i z której korzysta, jest czymś równie spontanicznym i pierwotnym jak przyroda
Cywilizacja w miarę rozwoju staje się coraz bardziej skomplikowana i coraz trudniejsza - jest coraz mniej osób, których umysł jest w stanie im sprostać
Wiedza historyczna jest jedną z pierwszorzędnych technik zachowywania i kontynuowania rozwiniętej cywilizacji
Przeszłość z samej swojej istoty ma charakter powracający. Mimo odrzucenia, ciągle powraca w sposób nieunikniony. Dlatego też jedyną autentyczną metodą jej przezwyciężenia nie jest jej odrzucenie, ale liczenie się z nią
Epoka zadufanego paniczyka
Człowiek masowy (podsumowanie)
Cechuje go wrodzone i głęboko zakorzenione przekonanie o tym, że życie jest łatwe, dostatni i pozbawione jakichkolwiek tragicznych ograniczeń, a co za tym idzie, każdego przeciętnego osobnika wypełnia poczucie panowania i triumfu
Panowanie i triumf skłaniają go do afirmacji siebie samego takim, jakim jest, i uznawania własnych treści moralnych i intelektualnych za w pełni doskonałe. To samozadowolenie powoduje, iż zamyka się w sobie, odcinając się od wszelkich instancji zewnętrznych, że nie słucha, że z nikim się nie liczy
Wtrąca się do wszystkiego, narzucając wszystkim swoje pospolite przekonania, a czyni to bezceremonialnie, bez żadnych wahań czy względów na innych, stosuje metodę akcji bezpośredniej
Zadufany paniczyk - typ człowiek, który przyszedł na świat po to, by robić to, co m u się podoba, to ktoś, kto uważa, że poza domem może się zachowywać tak samo jak w domu. Zadufany paniczyk wie, jak być powinno, ale mimo to, i właśnie dlatego, zarówno przez własne słowa, jak i przez swe czyny stara się dowieść, iż jego przekonania są wręcz odwrotne
Barbarzyństwo specjalizacji
Współczesny człowiek nauki jest prototypem człowieka masowego
Dyletantyzm - zajmowanie się jakąś dziedziną, gł. nauki lub sztuki, w sposób powierzchowny, amatorski, bez głębszego jej poznania
Państwo - największe niebezpieczeństwo
Zasady, na których opiera się nauka, sprawiają, że możliwy staje się wspaniały postęp, ten zaś w sposób nieunikniony prowadzi do specjalizacji, która z kolei grozi zdławieniem nauki
Niebezpieczeństwo - upaństwowienie życia, wchłonięcie przez państwo wszelkiej społecznej spontaniczności; wszystko to oznacza unicestwienie historycznej żywiołowości, która w ostatecznym rachunku utrzymuje, żywi i popycha naprzód ludzkie przeznaczenie.. Współczesne państwo i masę łączy jedynie ich anonimowość
Etatyzm - zaangażowanie państwa w działalność gospodarczą poprzez ingerencję administracji lub bezpośrednie zakładanie przedsiębiorstw państwowych