Pojęcie „władza” nieodzownie łączy się z terminem „urząd”. Ale czy oznaczają to samo? Władza jest pojęciem ogólnym, a nie organizacyjnym czy przedstawicielskim. Organ sprawuje władzę, ale sam „władzą” nie jest. Od organu zatem należy odróżnić konkretną osobę, a co za tym idzie osobę, która wykorzystuje kompetencje organu. W ujęciu tym można nazwać ją „piastunem” organu.

Władza wykonawcza zgodnie z art. 10 Konstytucji RP, to jedna z trzech - obok władzy ustawodawczej i władzy sądowniczej, struktur ustroju Rzeczpospolitej Polskiej.

Najwyższy akt normatywny z 2 kwietnia 1997 roku jakim jest Konstytucja RP, wskazuje partykularnie i zasadniczo jak władza jest zorganizowana, jakie są jej organy, sposób
i tworzenie, tryb działania, struktura organizacyjna, zakres kompetencji, rodzaj stanowionych przez nie aktów prawnych czyli katalog praw i obowiązujących postanowień. Ogólnie rzecz biorąc, porządkuje tematykę ustrojodawczą RP.

Wprowadzony Monteskiuszkowski trójpodział władzy, spowodował generalizację praw
i obowiązków na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądową.

W państwie polskim władza wykonawcza spoczywa w rękach Prezydenta RP oraz Rady Ministrów zgodnie z art. 10 Konstytucji RP.

Art. 2 Konstytucji RP zawiera klauzule dotyczące meritum władzy państwowej, gdzie „administracja publiczna jest władzą wykonawczą w szerokim znaczeniu pod kątem trójpodziału władzy".

W polskim państwie prawnym władza wykonawcza ma charakter dualistyczny tj. złożona jest z dwóch najważniejszych podmiotów: głowy państwa - Prezydenta i rządu - rady Ministrów. „ Wprawdzie władza wykonawcza należy też do innych jeszcze podmiotów, ale prezydent
i rząd mają charakter organów egzekutywy o kompetencji ogólnej i pozycji - każdy w zakresie jego właściwości - zwierzchniej” .

Działając na podstawie dwóch złożoności, korelacji wąskiego i szerokiego znaczenia władzy wykonawczej, dokonać można analizy nad tymi, swego rodzaju wyznacznikami.

Szerokie znaczenie władzy wykonawczej łączy się z organem, podmiotami administracji publicznej, które w swych kompetencjach i zadaniach mają władztwo publiczne. Działając na bazie powyższego stwierdzenia a szukając wzajemnej korelacji, można rzec, iż według Konstytucji Prezydent RP sprawuje władzę wykonawczą, jest więc organem władzy wykonawczej obok rady Ministrów. Przepisy Konstytucji przyznają Prezydentowi liczne kompetencje z zakresu administracji. Mimo, iż Prezydent jest organem o podstawowym znaczeniu dla państwa, a nie tylko dla administracji, to jednak można go zaliczyć do naczelnych organów administracji ze względu na sprawowanie władzy wykonawczej oraz zakres jego kompetencji ze sferą administracji.

Ze względu na drugi aspekt związany z władzą wykonawczą a ściślej, w wąskim tego słowa znaczeniu, to w materii tej wyznaczają generalnie podział na dwóch poziomach.

Ze względów podmiotowych - Prezydent RP oraz Rada Ministrów. Z jednej strony Prezydent - głowa państwa - główny człon systemu władzy wykonawczej a po stronie drugiej, Rada Ministrów, do której zaliczane są kompetencje w kształtowaniu polityki wewnętrznej
i zagranicznej państwa.

Natomiast drugi poziom przedstawia zakres o znaczeniu ustrojowym - Prezydent najwyższy przedstawiciel RP, który czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, jest gwarantem ciągłości władzy państwowej, strzeże suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności
i niepodległości jego terytorium, zgodnie z art. 126 ust. 1 Konstytucji RP.

A jeśli przyjrzymy się osobie Prezydenta w świetle innych krajów to można stwierdzić, że w państwach demokratycznych pozycja Prezydenta jest zróżnicowana. W systemie prezydenckim prezydent jest głową państwa, szefem rządu, najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych i przywódcą swojej partii, np. USA. Jeśli chodzi natomiast
o system parlamentarno - gabinetowy jest tylko głową państwa, szefem rządu jest premier,
a dowództwo wojskowe należy do Ministra Obrony Narodowej i sztabu generalnego, np. Austria, Włochy, Irlandia....

Zatem jak przedstawia się pozycja Prezydenta na tle państwa polskiego? Jakie są jego kompetencje, zadania, a przede wszystkim jak przedstawia się jego pozycja ustrojowa?

W części tej, chciałabym bliżej zapoznać się z kompetencjami Prezydenta RP.

Wcześniej wspomniałam, że Prezydent RP jest reprezentantem państwa w stosunkach zewnętrznych i w związku z tym do jego kompetencji należy:

• ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych;

• mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych państwach czy organizacjach międzynarodowych, np. ambasadorów;

• przyjmowanie tzw.. listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych;

• współdziałanie w zakresie polityki zagranicznej z Prezesem Rady Ministrów
  i właściwym ministrem danego resortu m.in. ministrem spraw zagranicznych;

Analizując poszczególne kwestie związane z kompetencjami Prezydenta RP, nie może zabraknąć spraw dotyczących postępowania legislacyjnego.

Prezydent może wydawać rozporządzenia i zarządzenia, zgodnie z ustalonymi w Konstytucji zasadami. Jeśli chodzi o rozporządzenia może je wydawać tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie w celu jej wykonania. Zarządzenia, które w odróżnieniu od rozporządzeń, nie mogą stanowić podstawy do wydawania decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów, Prezydent może wydawać tylko na podstawie ustaw.

Realizacja powyższych uprawnień jest stosunkowo słaba, gdyż zależy od woli Sejmu, który formułuje odpowiednie upoważnienie w uchwalonej ustawie.

Z kolei zarządzenia Prezydenta, tak jak zarządzenia każdego innego organu upoważnionego do wydawania, nie mogą stanowić podstawy regulacji praw i obowiązków obywateli.

Jeśli chodzi o uprawnienia Prezydenta posiada w zakresie procedury legislacyjnej,
w postaci prawa dopisywania oraz prawa odmowy podpisywania uchwalonych przez Parlament ustaw. Przed podpisaniem Prezydent może także zwrócić się do trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją.

Akty prawne, jak się okazuje, bez kontrasygnaty Prezesa Rady Ministrów nie posiadają swej ważności. Należą do nich m.in.:

• zarządzania wyborów do Sejmu i Senatu, referendum ogólnokrajowego;

• podpisywania albo odmowy podpisania ustawy;

• występowanie z wnioskiem do trybunału Konstytucyjnego, np. o stwierdzeniu zgodności ustawy z konstytucją;

• powoływania sędziów, członków Rady Polityki Pieniężnej, Rady Bezpieczeństwa Narodowego, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

Szerokie uprawnienia Prezydent posiada w zakresie obsadzania stanowisk, nie może jednak występować z wnioskiem o odwołanie Rady Ministrów czy innych organów naczelnych. Jedynie w określonych przypadkach może jednak powoływać Radę Ministrów.

W przeciwieństwie do Prezydenta, Rada Ministrów kształtuje politykę wewnętrzną
i zewnętrzną państwa oraz kieruje administracją rządową, zgodnie z art. 146 ust. 1, 3 Konstytucji RP.

Ograny administracyjne, osoby „rządzące”, pochodzą głównie z nominacji. Ich działalność polega na wykonywaniu zadań państwowych. Jednakże zasadniczą rolę wśród organów administracyjnych sprawuje właściwie rząd, do kompetencji którego zaliczane jest:

• kierowanie aparatem administracyjnym;

• wykonywanie parlamentarnych aktów prawnych;

• wpływanie na działalność prawodawczą parlamentu, zwłaszcza poprzez występowanie z inicjatywą ustawodawczą;

• tworzenie prawa (ustawodawstwo delegowane, akty normatywne wydawane na podstawie upoważnienia i w celu wykonywania ustaw);

• opracowanie i realizacja budżetu oraz polityki zagranicznej państwa;

W przepisach aktów prawnych (Konstytucja z 2 kwietnia 1997, ustawa z dnia 8 sierpnia 1996r., o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działalności ministrów, ustawa z dnia 4 września 1997r. o działach administracji rządowej ), znajdują swoje przełożenie ze względu na ustrój, zadania i kompetencje naczelnych organów administracji rządowej, do której wlicza się Radę Ministrów (rząd), Prezesa Rady Ministrów i ministrów poszczególnych resortów.

Rada Ministrów zatem, zajmuje ważne miejsce w systemie władz państwowych.

Biorąc pod uwagę kompetencje ukryte pod hasłem Rada Ministrów, konstytucja przewiduje tzw. domniemanie kompetencji, co oznacza, że do jej zakresu należą wszystkie sprawy państwa, o ile nie zostały one zastrzeżone do właściwości innych organów państwowych
i samorządu terytorialnego.

Regulacja ustawowa funkcjonowania Rady Ministrów znalazła wyraz w ustawie z dnia 8. sierpnia 1996r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów oraz w rozporządzeniach wykonawczych.

Konstytucja RP reguluje również sprawy dotyczące kompetencji Rady Ministrów, której podstawowym zadaniem jest kierowanie polityką wewnętrzną i zewnętrzną państwa. To organ właściwy, jeśli chodzi o kierowanie administracja rządową i wykonuje swoje zadania w szczególności poprzez:

• koordynowanie i kontrolowanie pracy organów administracji rządowej;

• uchwalanie projektu budżetu państwa i kierowanie nad jego wykonaniem;

• zapewnienie wykonywania ustaw, czyli prowadzenie do sytuacji, w której możliwe będzie wprowadzenie w życie uchwalonych przez parlament przepisów, m.in.:
  w drodze ustalenia odpowiednich środków budżetowych;

• wydawanie rozporządzeń, chodzi tu m.in.: o wydawanie rozporządzeń wykonawczych do ustaw, tak, by możliwe było ich stosowanie;

• zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa; pod tymi dwoma pojęciami kryją się różnorodne czynniki i kompetencje Rady Ministrów oraz poszczególnych jej członków, m.in..: Ministra Obrony Narodowej czy Ministra spraw wewnętrznych;

• sprawowanie ogólnego kierownictwa w zakresie stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi; w zakresie tych czynności zaznacza się szczególną rolę Ministra Spraw Wewnętrznych;

• zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzenie
  i wypowiadanie innych umów międzynarodowych.

Zatem „rząd nie jest organem pomocniczym ani wykonawczym prezydenta (...), ale organem całkowicie odrębnym. Jest organem kolegialnym, kierowanym przez integralnie związanego z nim premiera”.

Pomiędzy słowem „rząd” a „rządzenie” zachodzi pewna korelacja, która nieodzownie nawiązuje do polityki Rady Ministrów.

W art. 146 Konstytucji RP czytamy „Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną
i zagraniczną Rzeczpospolitej polskiej”- czyli kształtowanie polityki na szczeblu ogólnokrajowym jak i na szczeblu międzynarodowym.

Równocześnie z wyżej wymienionym artykułem Konstytucji RP automatycznie nasuwa się pytanie :kiedy następuje kształtowanie polityki”?

„Kształtowanie polityki następuje wówczas, kiedy podejmuje ona rozstrzygnięcia do indywidualnego odbiorcy”.

Słowo „rządzenie” w terminarzu pojęć, polega na sprawowaniu rządów, na władaniu, jednakże w znaczeniu ustrojowym „rządzenie” polega na podejmowaniu rozstrzygnięć, które regulowane są kilkoma znaczącymi czynnikami:

1. w zakresie nieuregulowanym przez ustawy ale zgodnie z zasadami obowiązującego porządku prawnego a podstawą prawną do podejmowania tych rozstrzygnięć;

2. sfera stosunków objęta ustawami w sposób zgodny z porządkiem prawnym;

3. dysponentem władztwa państwowego jest każda z władz.

Polityka polityczna sprawowana przez Radę Ministrów wyrażona jest w art. 146 pkt. 4 ust. 10 Konstytucji RP. Przejawia się bowiem przede wszystkim w ratyfikacji umów międzynarodowych.

Jednak nie każda umowa międzynarodowa wymaga ratyfikacji. Może to nastąpić poprzez zwykłe jej zatwierdzenie.

Ustawa o Radzie Ministrów reguluje zasadę kolegialności RM oraz odpowiednio jej strukturę organizacyjną.

Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów; ponadto w jej skład mogą być powoływani także wiceministrowie oraz przewodniczący określonych ustawowo komitetów, np.: Komitet Badań naukowych czy Komitet Integracji Europejskiej.

W obrębie komitetów możemy wyróżnić stałe komitety jako organy pomocnicze
i opiniodawcze Rady Ministrów, do których należą:

• Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów;

• Komitet Rozwoju Regionalnego Rady Ministrów;

• Komitet Społeczno- Polityczny Rady Ministrów;

• Komitet Spraw Obronnych Rady Ministrów;

Szczególną rolę sprawuje Prezes Rady Ministrów, nazywany powszechnie premierem. To reprezentant całej RM i kieruje jej wszystkimi pracami, koordynując i kontrolując pracę członków RM. Jest on również zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej. Na podstawie art. 146 pkt. 2 Konstytucji RP, uprawnienia nadzorcze przysługują mu także wobec samorządu terytorialnego.

Dokonując podziału zadań i kompetencji, które należą do Prezesa RM można dokonać partycypacji na poszczególne grupy:

1. zwierzchnictwo osobowe. Prezes RM m.in.:

• wnioskuje powołanie i odwołanie członków RM, powołuje sekretarzy i podsekretarzy stanu, centralne organy administracji państwowej oraz wojewodów i wicewojewodów;

2. zwierzchnictwo służbowe. W tych sprawach Prezes RM m.in.

• ustala zakres działania wicepremierów;

• kieruje i organizuje pracę Rady Ministrów;

• koordynuje i kontroluje pracę ministrów;

• nadzoruje terenowe organy rządowej administracji ogólnej

W celu realizacji tej funkcji Prezes RM wydaje zarządzenia wewnętrzne, wytyczne, polecenia służbowe itp.

3. Nadzór nad podmiotami, które nie są mu podporządkowane. Prezes RM może np. :

- zawiesić organy gminy i ustanowić zarząd komisaryczny w wypadkach określonych ustawą;

4. Kompetencje prawotwórcze. Prezes RM wydaje np.

• rozporządzenia ;

• zarządzenia;

5. Kompetencje organizacyjne. Prezes RM m.in. tworzy organy:

• pomocnicze;

• doradcze w postaci zespołów lub rad itp.

Obsługę Prezesa RM oraz całej RM, stałych komitetów RM, pełnomocników rządu
i innych organów pomocniczych RM zapewnia Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Kancelarią kieruje Szef Kancelarii, powoływany i odwoływany przez Prezesa RM.

Premier również określa zakres zadań, które z jego upoważnienia realizować ma Kancelaria. Są to głównie czynności w zakresie spraw:

• kadrowych;

• informacyjnych;

• prasowych

Ministrowie kierują bądź określonymi działami administracji rządowej bądź wypełniają zadania, które wyznaczy im Prezes RM.

Ministrowie resortowi pełnią podwójną rolę.

1. Są oni członkami kolegialnego organu, czyli Rady Ministrów;

2. kierują określonym działem administracji rządowej, czyli resortem.

Funkcje ministrów są różnorodne. Kierując resortem mogą m.in. wydawać decyzje administracyjne, podejmować określone czynności faktyczne, wydawać polecenia służbowe. Ponadto, zarówno Prezes RM, jak i ministrowie resortowi zostali wyposażeni w uprawnienia do wydawania rozporządzeń. Akty te wchodzą w skład obowiązujących w Polsce źródeł prawa, co oznacza, że zawarte w nich przepisy są wiążące dla obywateli. W związku z tym, aby nie dopuszczać do powstawania możliwych nadużyć w postaci ograniczania praw obywatelskich, art. 92 konstytucji stanowi, iż rozporządzenia mogą być wydawane jedynie na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.

Kompetencje do wydawania rozporządzeń nie mogą być przy tym przekazywane innym podmiotom. Prezes RM oraz poszczególni ministrowie mogą również wydawać zarządzenia, a cała Rada Ministrów - uchwały, jednakże akty te mają jedynie charakter wewnętrzny. Oznacza to, iż obowiązywać one mogą tylko i wyłącznie jednostki organizacyjne podległe organowi, który dany akt wydał. Nie mogą natomiast stać się sposobem stanowienia praw obowiązujących obywateli.

Dokonując analizy władzy wykonawczej należałoby również zastanowić się nad zadaniami, kompetencjami i funkcją wojewodów, którzy pełnią swoją rolę w imieniu rządu.

Jest organem reprezentującym w województwie rząd i realizującym przede wszystkim zadania administracji rządowej. Wojewodowie są powoływani i odwoływani przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Wojewoda realizuje przede wszystkim te zadania, które stanowią podstawę funkcjonowania administracji rządowej.

Jest on przekaźnikiem polityki rządu na społeczności lokalne, będąc przedstawicielami Rady Ministrów w województwie. Zadania wojewodów obejmują m.in.:-

• kontrolowanie wykonywania przez organy rządowej administracji zespolonej powierzonych im zadań. Administracja rządowa zespolona funkcjonuje od czasu reformy, tj. od 1999r. na stopniu wojewódzkim i powiatowym. Wojewoda ma nad nimi zwierzchnictwo służbowe, co oznacza, iż ma on uprawnienia w zakresie:

• kierowania;

• koordynacji;

• wydawania poleceń służbowych;

• zapewnienia im warunków skutecznego działania itp.- kontrolowanie wykonywania przez organy samorządu terytorialnego oraz inne samorządy zadań z zakresu administracji rządowej.

W tym zakresie wojewoda pełni np. funkcje organu odwoławczego od decyzji organów gminy, podjętych w sprawach administracji rządowej zleconych gminie.- kontrolowanie, w zakresie określonym ustawą, organów administracji nie zespolonej, działającej na obszarze województwa.

Wojewodowie mogą ponadto wydawać rozporządzenia porządkowe, jeśli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz zapewnienia porządku, spokoju
i bezpieczeństwa publicznego. Wojewodowie pełnią także inne funkcje, wynikające
z różnorodnych aktów prawnych, np. są organami wyższego stopnia (organami odwoławczymi) w zakresie postępowania administracyjnego, reprezentują Skarb Państwa m.in. w odniesieniu do mienia powierzonego mu w celu wykonywania jego zadań. Ponadto wojewoda może upoważnić na piśmie pracowników urzędu wojewódzkiego, do załatwiania określonych spraw w jego imieniu i na jego odpowiedzialność w ustalonym zakresie, w tym w szczególności - do wydawania decyzji administracyjnych.

Przegląd spraw najważniejszych, należących do wojewody jest również swoistym rodzajem sprawowania władzy wykonawczej.

Reasumując różnorodny zakres kompetencji i zadań oraz poprzez wgląd
w dualistyczne zestawienie władzy wykonawczej, wyzwala stwierdzenie, że oba te organy
w całej swej złożoności stosunków pomiędzy Prezydentem a rządem nie zmienia fakty, iż
w świetle Konstytucji RP to odrębne ale funkcjonujące i zorganizowane organy.

Dr Iwona Skrzydło - Niżnik, wykłady Ustrój RP , Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Tarnów, 2003.

Artykuł. M. Kruk, str. 388, Polska Akademia Nauk,” Kilka uwag o koncepcji władzy wykonawczej w Konstytucji RP z 1997, Księga Jubileuszowa J. Filipek, Kraków

Dz. U. z 1999r., Nr 82, poz. 929

DZ. U. z 1999r., Nr 82, poz. 928, zm. DZ. U. z 2000r., Nr. 12, poz. 136

Dz. U. Nr 106, poz. 492

Artykuł. M. Kruk, str. 389, Polska Akademia Nauk,” Kilka uwag o koncepcji władzy wykonawczej w Konstytucji RP z 1997, Księga Jubileuszowa J. Filipek, Kraków

Dr Iwona Skrzydło - Niżnik, wykłady, Ustrój RP , Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Tarnów, 2003.

1

---