Fala w szkole
Pojęcie „fali”:
Istota mechanizmu „falowania" społecznego: ci którzy są teraz na dole, jedynie w wyniku funkcji czasu, bez względu na jakiekolwiek zasługi, lub ich brak, znajdą się na szczycie tej struktury społecznej .I w tym zawiera się swoista atrakcyjność takiego modelu. Awans społeczny, przywileje, jakie on gwarantuje, nie wymagają żadnego wysiłku, osiągnięć czy zasług - wystarczy tylko czas! Fala - znęcanie się starszych uczniów nad kolegami z klas młodszych. Ten proceder nosi też inne określenia: tępienie kotów, kocenie, a z angielska - mobbing lub bullying, które obejmują wszystkie negatywne zjawiska występujące w szkole, także przemoc w relacji uczeń - nauczyciel oraz nauczyciel - uczeń. Na szerzenie się złych obyczajów mają wpływ ogólna tendencja do wzrostu przestępczości w społeczeństwie, a także pogarszające się stosunki w rodzinie, negatywne oddziaływanie subkultur młodzieżowych, używanie środków odurzających, ogólna depresja wśród młodzieży z powodu braku perspektyw rozwojowych, negatywne oddziaływanie mediów itp.
Zjawisko fali występuje we wszystkich typach szkół i na każdym poziomie nauczania. Najbardziej dotyka jednak uczniów szkoły średniej, szczególnie młodzieży gimnazjalnej. Łączy się to z tym, że młodzi ludzie, zmieniając szkołę, zmieniają swoje naturalne otoczenie, spotykają nowych nauczycieli, poznają nowe treści nauczania. Siłą rzeczy czują się niepewnie, gubią się w nowych okolicznościach. Łatwo wtedy popaść w podległość innym, starszym od siebie kolegom, zwłaszcza że ci nie przebierają w środkach. Przemoc staje się niepisaną normą przystosowawczą do życia w szkole. Wszystko to, według prowodyrów, ma uczynić z pierwszaka pełnoprawnego członka społeczności uczniowskiej.
Kozły ofiarne i ich oprawcy
Spośród czynników znamionujących badane zjawisko decydujące znaczenie dla jego rozmiaru ma typ szkoły, ofiarami są zwykle pierwszoklasiści. Właściwości wyróżniające ofiarę to:
zachowanie
wiek
budowa ciała
wygląd zewnętrzny
wyniki w nauce
miejsce zamieszkania
Powodem zwrócenia na siebie uwagi może być:
okazywanie strachu,
nieufność
nieśmiałość wobec innych,
nieporadność w przystosowaniu się do nowego otoczenia,
zamknięcie się w sobie
niski wzrost
fizyczną słabość
pewność siebie
wygadani,
demonstracyjnie okazujący odwagę
szpanujący cennymi rzeczami
widoczne kalectwo
intensywny kolor włosów
otyłość
osoby pilnie uczące się (kujony)
osoby pochodzące ze wsi
Charakterystyczne cechy sprawców fali:
zbytnia pewność siebie,
chęć imponowania innym,
głupota,
odwaga,
agresywność,
zarozumialstwo
silny temperament,
głośne zachowanie,
gromadny styl bycia
starszy wiek
silna budowa ciała
kontakt z środkami odurzającymi (narkotyki)
specyficzne (ironiczne) poczucie humoru,
bezczelni wobec nauczycieli i osób pracujących w szkole
Ofiary - rodzaj przeżywanych odczuć:
wstyd
silne odczuwanie strachu,
poczuciu poniżenia,
złość,
zawstydzenie
niepewności jutra
Świadczy to, jak ciężko pierwszoklasiści przeżywają swoje doświadczenia przystosowawcze i jak głęboko odbija się to na ich psychice.
Badania wykazały też, że osoby, które doświadczają kocenia w opisywanej szkole, doznawały przemocy także w gimnazjum, i odwrotnie - ci, którym udało się uniknąć wątpliwej przyjemności zainteresowania swoją osobą w poprzedniej placówce, nie doświadczają utrudnień przystosowawczych także w nowej szkole.
Oprawcy - rodzaj przeżywanych odczuć:
satysfakcja
wymuszenie posłuchu
poczucie władzy nad innymi
rekompensowanie braków
odreagowanie strachu
obawy przed wykluczeniem z grona podobnych sobie kolegów
Powody nagannych czynów:
chęci wywyższania się
imponowanie kumplom
nuda
niechęć do „nowych”
tradycja „kocenia”
zabawa
odwet za upokorzenia
skutek stresu szkolnego
brak zainteresowania się nimi ze strony nauczycieli
forma kary za podlizywanie się nauczycielom
korzyści materialne
wygląd
agresja
Formy i techniki kocenia
formy kocenia mają raczej charakter zabawowy, choć nie zmienia to ich agresywnego podtekstu. Świadczy o tym wykorzystywanie przez starszych uczniów swojej fizycznej przewagi. Niektóre draki z pozoru wyglądają całkiem niewinnie i nie pozostawiają, poza psychicznymi, trwałych śladów u ofiar. Bo czymże jest np. wykonanie zadania zmierzenia zapałką różnych odległości wskazanych przez starszych kolegów lub poruszanie się po szkole w kasku lub masce z napisem „kot”, miauczenie na rozkaz lub jedzenie kocich pokarmów? Większego już wysiłku wymaga imitowanie jeżdżenia motorem lub latania samolotem, czyli bieganie po szkole w pilotce.
Niegroźnie jeszcze wygląda pisanie wodoodpornym flamastrem na czole upatrzonego kozła ofiarnego słowa „kot”, zachęcanie go do śpiewania piosenek w ubikacji, powierzanie mu pilnowania plecaków starszych, ale do czynów przestępczych należą już niewątpliwie wyłudzanie pieniędzy, odbieranie telefonów komórkowych, wyznaczanie haraczy w postaci zaopatrywania starszych kolegów w papierosy, środki odurzające, zmuszanie do kradzieży rzeczy należących do uczniów młodszych klas, groźby pobicia, a nawet używanie przemocy fizycznej w postaci przyduszeń, wykręcania rąk, obtarć naskórka, zmuszanie do stania na zimnie bez kurtek, picia alkoholu.
Pomysłowość w stosowaniu technik kocenia kolegów może zaskakiwać. Jest to wynik wybujałej wyobraźni, wiele pomysłów podsuwają telewizja i filmy, a także opowiadania starszych kolegów, wcześniejsze własne doświadczenia, opisy fali w wojsku, tradycja otrzęsin w szkołach, na obozach i koloniach oraz w internatach.
Na pomoc „kotom”
Najczęściej zniewolone strachem ofiary robią wszystko, co prześladowcy im każą. Są przekonani, że posłuszeństwo jest pewniejszym sposobem uniknięcia eskalacji przemocy niż ucieczka lub czynne przeciwstawienie się jej. Niektórzy wybierają postawę uczestnictwa we wspólnej zabawie. Uczniowie, którzy doświadczyli zjawiska fali osobiście, uważali, że w momencie próby zachowali zimną krew, a prześladowcy po spełnieniu nakazów - odstępowali od dalszego znęcania się. Niektórzy przyznawali się do panicznego strachu i płaczu. Tylko nieliczni podejmują próby ucieczki ze szkoły, ale u większości przeżycia szkolne odciskają się piętnem na ich stosunku do środowiska.
Na kogo ofiara zjawiska złowrogiej fali może liczyć?
kot może liczyć na
pomoc starszych kolegów i personel szkolny z wychowawcą klasowym i dyrektorem szkolnym
Wśród nastolatków panuje powszechne przekonanie, że tamę fali mogą postawić
skutecznie ich starsi koledzy, którzy nikogo się nie boją. Każdy z odpowiadających
ma w swym gronie takiego kolegę lub grupę kolegów, z którymi czuje się bezpiecznie. Ale to nic innego jak ukryta wiara w odpowiadanie przemocą na przemoc. Ten wniosek na pewno nie wróży dobrze na przyszłość. Czasami można według uczniów liczyć na ochroniarzy, rodziców i katechetę, lup po prostu na samego siebie.
Przejawy tego drugiego życia dezorganizują życie wewnętrzne szkoły. Zmienia się hierarchia celów: na czoło wysuwa się nie dążność do zdobywania wiedzy, ale chęć zajęcia lepszego miejsca w grupie, w której rządzi prawo silniejszego.
Co robić? Po pierwsze należy zerwać z powszechnie panującym tabu na temat istniejącej przemocy w szkole, a następnie podjąć badanie skali zjawiska i opisać środki zaradcze w celu poprawy klimatu społecznego. Należy zorganizować szkolenia personelu w zakresie rozwiązywania problemów młodzieży, zintensyfikować doradztwo pedagogów i psychologów. Określić, jakie działania wychowawcze i porządkowe powinny zostać wprowadzone wobec uczniów stosujących przemoc. Czym prędzej nawiązać współpracę z środowiskami lokalnymi, z czynnikami społecznymi działającymi w obrębie szkoły oraz podjąć wymianę doświadczeń z innymi szkołami w zakresie przedsięwzięć prewencyjnych.
Profilaktyka w tym przypadku oznacza zapobieganie czynnikom prowadzącym do tworzenia się drugiego, podskórnego życia szkoły. Nauczyciele powinni prowadzić stałą obserwację swoich uczniów w szkole i poza szkołą, wiedzieć, z jakich środowisk wywodzą się ich wychowankowie, w jakim obracają się towarzystwie. Zrobić wszystko, aby zwiększyć zainteresowanie uczniów szkołą, m.in. przez wprowadzenie zajęć pozalekcyjnych.
Wypowiedź pierwszoklasistki:
„Starsi koledzy i koleżanki co chwilę mnie łapią, przytrzymują i piszą na czole, policzkach i rękach. To koszmar. Ciągle jestem usmarowana - na czole miałam napis „Kotek”, na ręce „Kiciuś” a pod nosem narysowano mi wąsy. Ci ze starszych klas sprzedają za 50 gr. chusteczki nasączone chyba jakimś spirytusem. Mówią, że jak się przetrze, to rysunki schodzą ”