Antropologia(1), PEDAGOGIKA II STOPNIA

• CELE: poznanie kultur poszczególnych grup etnicznych, odtworzenie historii kulturowej tych grup, ich migracji i powiązań kulturowych, odkrycie praw rządzących rozwojem kultury ludzkiej. Cel praktyczny: uczy doceniać wartości kulturowe rodzinne dla danego społeczeństwa, dostosowane do jego warunków geograficznych i psychicznych, czyli naturalnego środowiska kulturowego, mające wielkie znaczenie dla jego perspektyw społeczno- ekonomicznych i politycznych. METODY: terenowa, wywiad, autobiografia NAUKI POKRWENE: socjologia, historia.
• HISTORIA ANTROPOLOGII- LUDZIE DZICY- na początku zainteresowania życiem innych ludów powstały dwa poglądy na ludzi niecywilizowanych; 1. „DOBRY DZIKI” żyjący zgodnie z naturą, wciela w życie teoretyczne założenie Rousseau 2. „DZIKI” to człowiek bezrozumny, a więc zdegenerowany i zły z samej natury.
4 GÓWNE NURTY ETNOLOGII:
• EWOLUCJONIZM zwany także ewolucjonizmem kulturowym lub ewolucjonizmem kulturowo-społecznym jest zbiorem teorii opisujących ewolucję społeczeństwa, które przechodzi przez poszczególne etapy podczas rozwoju społecznego. Ewolucjonizm jest jedną z najstarszych teorii w socjologii i antropologii kulturowej i w swojej klasycznej postaci został sformułowany (i dominował w całej nauce) w XIX wieku.
• HISTORYZM stanowisko filozoficzne i metodologiczne postulujące poznawanie rzeczywistości oraz ujmowanie zjawisk, zwłaszcza społecznych i kulturowych, w sposób historyczny, tj. ze względu na ich powstanie, rozwój i warunki dziejowe. Historyzm jest terminem wieloznacznym: określał uwzględnianie kontekstu historycznego w rozważaniach o człowieku i życiu społecznym; była to nazwa światopoglądu; metody badań zjawisk społecznych.
• FUNKCJONALIZM polegający na założeniu, że każde, nawet najmniejsze zjawisko kulturowe ma jakąś funkcję ważną dla całości systemu społecznego. Twórcami i głównymi przedstawicielami tej orientacji badawczej był polski antropolog Bronisław Malinowski i brytyjski Alfred Reginald Radcliffe-Brown.
• STRUKTURALIZM zajmujących się analizą struktury badanych zjawisk, a nie ich genezą czy funkcją.
• PODSTAWOWE POJĘCIA:
NATURA-KULTURA 1.natura jest stanem charakteryzującym się charakterystycznym niezróżnicowanie. Kultura jest uporządkowana i można ją zrozumieć 2. natura jest pierwotna i bezpośrednia, kultura jest społeczną organizacją, czymś co się nadbudowuje na porządku naturalnym 3. natura jest ciągła, kultura nie 4. natura to zwierzęcość, kultura to człowieczeństwo 5.natura to zjawisko biologiczne, kultura to zjawisko mentalne 6.w naturze istnieje wolność 7,natura jest światem nieprzetworzonym, kultura przetworzonym 8. do natury należy wszystko co jest w ludziach obecne zawsze i wszędzie. Do kultury, co występuje niekiedy i w niektórych miejscach. 9.do natury należy to, co spontaniczne, do kulturysto, co podyktowane przez normę 10.natura stanowi całość samowystarczalną, zrozumiałą bez uwzględnienia kultury, kultura nie może być zrozumiała bez odniesienia do natury.
CYWILIZACJA- KULTURA Ogólnie przyjęło się że cywilizacja to całość dorobku kulturalnego, organizacyjnego i technicznego człowieka, a mianem kultury określamy religię, moralność, ideologię i sztuki piękne.
Według Tatarkiewicza - cywilizacja oznacza wszystko to co ludzkość stworzyła i dodała do natury dla ułatwienia i ulepszenia życia a kultura to przeżycia i czynności poszczególnych ludzi, którzy wytworzyli cywilizację i z cywilizacji korzystają, tym właśnie różnią się od ludzi pierwotnych.
Cywilizacja będzie zatem stanowiła nadbudowę nad naturalną, prymitywną egzystencją. Będzie to zespół rzeczy, które ludzie wytworzyli, czynności, organizacje, ustrój kraju i system zarządzania nim, prawo, moralność, wyznana religia, ideologie, formułowany przez artystów i krytyków smak artystyczny.
Kultura natomiast stanowić będzie bogactwo duchowe człowieka, wyższą formę ludzkiego bytowania, to stan subiektywny, psychiczny, wewnętrzny, indywidualny, dla każdego różny, to właściwość osoby wykształconej która rozwinęła swój smak, zmysł krytyczny i sąd.
Cywilizacja jest wytworem ludzi posiadających kulturę ale też odwrotnie, jest glebą na której wytwarza się dalsza ich kultura.
Według Tatarkiewicza - pomiędzy kulturą a cywilizacją dokonuje się wymiana: jednostki o wyższej kulturze przyczyniają się do postępu cywilizacji, a postępująca cywilizacja przyczynia się do podniesienia kultury innych jednostek
SZEROKIE I WĄSKIE DEFINIOWANIE POJĘCIA KULTURY:
SZEROKIE- typowe dla orientacji antropologicznej oraz socjologicznej, nazywanej także humanistyczną. Według antropologów - kultura to zachowania, sposób życia, język, wierzenia, zwyczaje oraz obyczaje; ogół idei, norm moralnych i prawnych; ideologię, nauka, urządzenia społeczne, instytucje polityczne, system produkcji.
Szerokie ujęcie kultury oznacza wszystko co stworzył człowiek od zarania dziejów i co ma trwały, zobiektywizowany charakter. Czyli np. stworzona muzyczna kompozycja, która nie została utrwalona na papierze czy taśmie nie stanowi dorobku kultury. Stanowią go natomiast reguły postępowania przekazywane z pokolenia na pokolenie i mające charakter norm moralnych. Podsumowując szerokie ujęcie kultury obejmuje:
a) ogół trwałych, materialnych i niematerialnych wartości (dobra uznawane za szczególnie cenne), będących wytworami ludzkiej działalności
b) ogół wyuczonych zachowań (umiejętności, sposoby postępowania) odpowiednio ukształtowanych historycznie wzorów, uznanych i przyswojonych społecznie w procesie wzajemnych oddziaływań jednostki i grup społecznych, przekazywanych z pokolenia na pokolenie
WĄSKIE - dotyczy odróżnienia kultury duchowej od materialnej. Występuje kilka dziedzin stanowiących elementy kultury w węższym znaczeniu:
1. działalność artystyczna - wchłonięcie świata poprzez osobowość twórcy
2. idea - czyli nowy obraz świata
3. religia
Takie węższe pojmowanie kultury odnoszone bywa do zespołu wartości duchowych i realizowanych w osobistych przeżyciach jednostek. Koresponduje to z potocznymi przekonaniami wedle których do kultury zalicza się sztukę i literaturę a nie zalicza się nauki, techniki, działalności społecznej, politycznej i gospodarczej. W tym znaczeniu kultura stanowi ogół przejawów działalności ludzkiej, wartości, przeżyć i potrzeb nie mających bezpośredniego użytkowego charakteru
• ZNACZENIE ŚRODOWISKA GEOGRAFICZNEGO W KULTURACH człowiek jest uzależniony od środowiska geograficznego w którym żyje, dopiero na wyższych stadiach rozwoju cywilizacyjnego zaczyna się od niej uniezależniać. Wpływ środowiska geograficznego warunkuje życie gospodarcze, rozciąga się na całokształt życia społecznego i duchowego, ustrój rodziny czy dość swobodne traktowanie wierności małżeńskiej, rzutuje tez na formy wierzeń: zimno i wichury przeobrażają w groźne demony. np. eskimosi- musieli przystosować całe swoje życie, klimatowi arktycznemu, odpowiedni sprzęt myśliwski, ubrania, domy, życie społeczne: jeśli mąż zginie na polowaniu, kobieta musi znaleźć sobie opiekuna który ją weźmie do domu.
• ZWIĄZKI KULTURY Z SYSTEMEM GOSPODARCZYM;
• ZBIERACTWO- zmusza do ciągłego koczowania niewielkimi grupami, bo zbyt duża grupa nie znalazła by wystarczającej ilości pożywienia. Ciągła wędrówka nie pozwala na konstrukcje trwalszych domów, lecz gorący klimat pozwala na spanie w naprędce zbudowanych szałasach, wędrówka nie pozwala na wzięcie ze sobą większych bagaży, wszystko musi zmieścić się w koszu przymocowanym do placów. Jedynie w porze suchej zatrzymują się na dłużej przy rzekach. Wędrówka nie sprzyja powstawaniu stałych miejsc kultowych, cmentarzy itp.
• ŁOWIECTWO- ludy zbierackie z konieczności muszą bardziej rozwinąć techniki łowieckie, większe znaczenie mężczyzny, już jako nie tylko współzbieracza i obrońcy kobiety ale i dostarczyciela głównych środków utrzymania rodziny (pigmeje) przy rozwoju systemu myśliwskiego mężczyzna poluje, kobieta pomaga mu, zbiera jadalne rośliny, przygotowuje myśliwemu pożywienie, reperuje dom. W tych warunkach ważne jest utrzymanie równowagi pomiędzy liczbą kobiet i mężczyzn w plemieniu, aby zapobiec ubywania kobiet, stosuje się wymianę, polegającą na dawaniu siostry lub kuzynki narzeczonego za żonę któremuś z braci lub krewnych z obozu narzeczonej.
LUDY ZBIERACKIE I ŁOWIECKIE mają wiele cech wspólnych, takich jak brak większej organizacji ponad plemiennej, życie w niewielkich grupkach, życie w ciągłej wędrówce lub przynajmniej okresowego zmieniania miejsca pobytu, co nie pozwala na gromadzenie większego majątku.
• LUDY RYBACKIE- na ogół nie zajmują się wyłącznie rybołówstwem, najczęściej łączą je z innymi formami zdobywania pożywienia, kobiety zajmują się uprawą roli a mężczyźni żyją przez wiele miesięcy na morzu, zajmując się rybołówstwem, handlem morskim, dawniej także piractwem
• LUDY PASTERSKIE- żyją na otwartych przestrzeniach, na stepach, sawannach, półpustyniach itp. żyją z masowego chowu zwierząt więc muszą wyszukiwać coraz to nowych pastwisk- prowadzą życie koczownicze, a przynajmniej półkoczownicze. Utrudnia to rozwój wielu dziedzin kultury materialnej, choć dysponowanie zwierzętami jucznymi pozwala na przewożenie przy ich pomocy sprzętów i namiotów. Zamożność pasterzy jest uwarunkowana dużą ilością zwierząt, niejednokrotnie występuje tu zjawisko posiadania dla prestiżu choć nie jest to ekonomiczne. Warunki życia pasterskiego sprzyjają powstawaniu większej organizacji społecznej, zwłaszcza rodowej, w której dominuje poczucie pokrewieństwa, co daje każdemu współrodowcowi korzystanie ze wspólnych pastwisk. Do mężczyzn należy pilnowanie bydła oraz myślistwo lub wojna, wszystkie inne prace należą do kobiet, toteż posiadacz wielu sztuk bydła potrzebował wielu żon, bo one stanowiły siłę roboczą.
• KOPIELNICTWO- uprawa ziemi przy pomocy motyki, praca ta należy głównie do kobiet, często są one właścicielkami ziemi, którą uprawiaj i plonów z niej uzyskanych, co z kolei często wpływa dodatnio na znaczenie kobiet w społeczeństwie. Praca kobiety na roli stanowi o zamożności, mężczyźni często chcą mieć wiele żon, są one bowiem bezpłatną siłą roboczą, dzięki której mężczyzna może żyć beztrosko. Uprawa ziemi stanowi stabilizację, osiedlenie się w jednym miejscu i związanie z nim przez co najmniej parę lat, zanim ziemia się nie wyjałowi, co zmusza do karczowania następnego kawałka ziemi lub przeniesienia w inne miejsce. Osiadłe życie sprzyja budowaniu stałych domów, rozwija się więc budownictwo. Rośnie kult miejscowych duchów, a zwłaszcza duchów zmarłych przodków, uważanych za współwłaścicieli a nawet głównych właścicieli ziemi. W społeczeństwie kopieniaczym powstają pewne struktury ponad szczepowe oparte na uprawie ziemi i zamieszkaniu na danym terenie.
• SYSTEMY SPOŁECZNE:
• DEMOKRACJA- (pigmejowie) nie istnieje żadna instytucja władzy ponadrodzinnej. Każdy obóz składa się z pewnej liczby rodzin, spokrewnionych ze sobą i pozostających ze sobą dla własnej wygody i korzyści, przy czym w każdej chwili dana rodzina może odejść i koczować osobno. O ważniejszych sprawach decyduje narada wszystkich mężczyzn mieszkających w danym obozie, a opinia społeczna wystarcza do regulowania konfliktów.
• GERNOKRACJA- (tubylcy australijscy) rządy starszych, mających większe doświadczenie, wiedzących gdzie należy szukać pożywienia. Przewodzą oni grupie, więc to im należą się najlepsze kawałki mięsa z polowania, do nich należą najładniejsze i najmłodsze dziewczęta. Władza starców jest despotyczna, ale do tej grupy może wejść każdy mężczyzna, który osiągnie pewien wiek i zdobędzie pewien zapas doświadczeń.
• OLIGARCHIA( ARYSTOKRACJA RODOWA)- władze sprawują nieco zamożniejsi członkowie rodu, do nich należy decyzja o wszystkich istotnych sprawach dotyczących całego szczepu.
• TEOKRACJA- władza kapłańska. Opiera się głównie na autorytecie pozaziemskim z aprobatą władzy świeckiej
• WÓDZ- u ludów pasterskich jest to tylko patriarcha, a więc naczelnik rodu, o władzy zazwyczaj ograniczonej przez innych dorosłych członków rodziny. U plemienia KUBU wódz jest dziedziczny o władzy teoretycznie absolutnej, jest stróżem tradycyjne prawa, sam jednak też jemu podlega. Wodzowie często reprezentują nie tyle władze rzeczywistą, ile pewne siły sakralne, reprezentują duchy przodków, czy tez są potomkami bogów.
• RODZINA:
• MONOGAMICZNA- jest najpospolitsza ze względu na istnienie mniej więcej, równowagi pomiędzy liczbą mężczyzn i kobiet.
• POLIGAMIA- posiadanie kilku żon. Z konieczności występuje u tych społeczeństw w których istnieje stały niedostatek mężczyzn np. eskimosi. ( LEWIRAT- obowiązek poślubienia żony zmarłego brata) Poligamii w dużym stopniu występuje u ludów afrykańskich, większa ilość żon pozwala na uprawę większego kawałka ziemi, czyli podnosi wzrost dochodowości gospodarstwa. Wśród powodów wielożeństwa należy wymienić: chęć spokrewnienia się z jak największą liczą rodów na danym terenie, chęć posiadania większej liczby dzieci. Na większą liczbę żon mogą sobie pozwolić jedynie bogatsi lub posiadający duży autorytet społeczny.
• POLIANDRIA- poślubienie jednej kobiety przez dwóch braci, czasem łączy się z poligamią: pary braci poślubia parę sióstr, tworząc coś w rodzaju małżeństwa grupowego
• FORMY ZAWIERANIA MAŁŻEŃSTW- małżeństwo często projektowane jest przez rodziców. U Kubu młodzieniec przeprowadza się do obozowiska ukochanej, buduje tam swój szałas i sam fakt wprowadzenia się do niego dziewczyny wystarcza do uznania ich za małżeństwo. U Pigmejów narzeczony musi złożyć przyszłym rodzicom drobne podarunki, np. z ubitej zwierzyny, jeśli chłopiec chce poślubić dziewczynę należącą do innej grupy musi dać na wymianę dziewczynę ze swojej grupy. U wielu ludów małżeństwo ma charakter transakcji handlowej, kupna kobiety. Mężczyzna musi wnieść odpowiednie opłaty, czasem jest to duży wydatek, więc mężczyzna musi się zapożyczyć u współrodowców czy mieszkańców całej wsi. Małżeństwa ogólnie dadzą się określić jako egzogamiczne- partnerzy muszą należeć do różnych grup, bądź endogamiczne- partnerzy powinni należeć do tej samej grupy. MATRYKALNOŚĆ- zamieszkiwanie w miejscowości żony (kopieniacze) PATRYKALNOŚĆ- zamieszkanie w miejscowości męża (ludy pasterskie)
• WYCHOWANIE DZIECI, MŁODZIEŻY: INICJACJA- rodzaj egzaminu, stanowi próg dojrzałości, często łączy się z twardymi próbami, przejście prób jest konieczne, mężczyzna który ich nie przeszedł nigdy nie zostałby uznany w danym społeczeństwie przez dorosłego. Okres inicjacyjny jest zarazem okresem wprowadzenia w tajniki wierzeń i historii szczepowej. Ceremonie inicjacyjne: W Australii podczas inicjacji adepci są skrapiani krwią, zranionych mężczyzn którzy w ten sposób niejako ich adoptują. Podczas uroczystości przedstawia się nowicjuszy zmarłym przodkom, organizuje się w tym celu seanse spirytystyczne. Wtajemniczenie przechodzą też dziewczęta, w celu przygotowania ich do roli matki i żony. Wtajemniczenia często pozostawiają widoczne znaki w postaci obrzezania czy tatuażu.
• PRAWO A RELIGIA I MORALNOŚĆ, KARY, WŁASNOŚĆ: w wielu społecznościach podstawowym prawem jest pomoc każdemu współplemieńcowi w potrzebie. Jednym z obowiązków jest zemsta za śmierć współrodowca. Za najcięższa karę uchodzi powszechne potępienie. Podejście do cudzej WŁASNOŚCI- potępiany jest każdy zamach na własność współziomka, lecz oszustwa, kradzieże cudzoziemców nie przynoszą nikomu ujmy. Zasady władania ziemią są skomplikowane, często kto inny jest właścicielem, a kto inny użytkownikiem, czasem ziemia należy do wodza lub boga. Każde zwierze żyjące poza obrębem gospodarstwa domowego może być obiektem polowania, można więc polować na zwierzęta ze stad hodowlanych cudzoziemców. Prawo do własności jest ograniczane pewnymi obowiązkami, darami, lub koniecznością rewanżu za otrzymywany dar.
• RELIGIA:
• ANIMIZM- wiara w duchy zamieszkujące cały świat
• FETYSZYZM- zespół wierzeń związanych z kultem fetyszów. Kult przedmiotów martwych, którym przypisywane są cechy pozanaturalne i takież funkcje, co sprawia, iż człowiek oczekuje od nich określonych działań.
• MANIZM- kult przodków
• TOTENIZM- kult zwierząt, rzadziej roślin, z którymi dana grupa czuje się w jakiś sposób spokrewniona.
• MONOTEIZM- wiara i istnienie jednego boga.
• POLITEIZM- wiara w wielu bogów
• ŻYCIE POZAGROBOWE- powszechnym zjawiskiem jest wiara w reinkarnację, wierzy się że zmarły powraca na ten świat jako nowo narodzone dziecko swego słanego rodu. Wiele ludów wyznaje pogląd że dusza jest zamknięta w grobie i ten kto zdobędzie głowę wroga zapewnia sobie służebność jego duszy. Często dusze zmarłych budzą lęk, stosuje się więc wiele zabiegów mających uniemożliwić zmarłemu powrót na ziemię. Czasem zmarłemu krępuje się nogi i ręce, aby nie mógł wracać, wynosi się go tez przez okno lub specjalny otwór, czasem orszak pogrzebowy przesuwa się skomplikowaną trasą, aby duch w razie chęci powrotu zgubił się na niej. Swoistą formą kultu zmarłych jest spożycie ich ciała.
• KAPŁANI- zostaje się nim albo przez wybór, lub przez dziedziczenie tej funkcji, także przez odpowiednie wyszkolenie, bądź dzięki bezpośrednio objawionej przez bóstwa woli wyboru danego człowieka.
• SZAMANI- łączą w sobie funkcje kapłańskie, wróżbiarskie i znachorskie, a w wierzeniach ludów syberyjskich są również pośrednikami pomiędzy światem duchów a ludzi. to Sciąga na antropologie