Rozwój to zjawisko, które odbywa się na wiele płaszczy. Rozwój trwa przez całe życie. Każdy etap rozwoju jest powiązany ze sobą.
Rozwój- zespół procesów zachodzących w toku ontogenezy, prowadzących do wykształcenia się budowy ciała osobnika i do doskonalenia się organizmu pod względem funkcjonalnym.
W ROZ. BIOLOGI. MOŻNA WYRÓŻNIĆ 4 RODZAJE PROCESÓW SKŁAD:
1)wzrastanie-powiększenie się rozmiarów ciała i jego części
a)kinetyka wzrastania-przedst. Mierzonych wartości cech w odniesieniu do wieku
b)dynamika wzrast-zmiany przyrostu danej cechy w odniesieniu do wiek
2)różnicowanie- tworzenie się nowej jakościowo struktury ze struktury pierwotnej
3)dojrzewanie-powstawanie nowej zintegrowanej struktury, w której skład wchodzą istniejące wcześniej elementy
4)zanik-polega na dosłownym zaniku jakiegoś narządu lub na stopniowym cofaniu się jakiejś funkcji
ROZWÓJ FIZYCZNY CZŁOWIEKA JEST UWARUNKOWANY I NA BIEŻĄCO REGULOWANY PRZEZ 3 PODSTAWOWE GRUPY CZYNNIKÓW:
1)DETERMUNANTY- czynniki genetyczne; genotyp określający potencjalne możliwości rozwoju
2)STYMULATORY ROZWOJU-czynniki pragenetyczne; cechy i czynniki związane z organizmem matki, wpływy matczyne na rozwijający się w organizmie matki zarodek
3)MODYFIKATORY-czynniki egzogenne; środowisko przyrodnicze, środ. Społ-kulturowe
PRZYCZYNY AKCELERACJI- prawdopodobna interakcja wielu czynników:
1)zjawisko heterozji-skutkizwiększania różnorodności genetycznej ludzi zawierajćych małżeństwa, mieszanie puli genetycznej
2)poprawa jakości żywienia-wzrost spożycia mięsa, cukru, podaż witamin, wzrost racjonalności żywienia
3)działanie naświetlania-dłuższe oddziaływanie światła, sztuczne przedłużania dnia poprzez oświetlanie elektryczne
4)warunki socjo-ekonomiczne
5)wzmożona stymulacja, więcej wrażeń- wzrost różnorodności bodźców zewnętrznych stymulujących rozwój
UKŁAD NERWOWY:
-jest najbardziej skomplikowanym i najwyżej zorganizowanym ze wszystkich układów Tworzących ludzkie ciało
-koreluje i integruje różne procesy zachodzące w ludzkim ciele, a także reaguje na bodźce zewnętrzne i dostosowuje organizm do środ. Zew
NEURONY:
-stanowią genetyczną anatomiczną i funk. Jednostk
Układu nerwowego
-tracą zdolność do podziałów komórkowych
-posiadają zdolność do odbioru i przekazywania impulsów z receptorów innych neuronów do innych neuronów i do organów efektorowych
RODZAJE NEURONÓW- KRYTERIA PODZIAŁU:
1)WG KSZTAŁT:gwiaździste,piramidowe,koszyczkowe
2)LICZBY Wypustek jednobiegunowe, 2-biegunowe, wielobiegunowe
3)DŁUGOŚCI AKSONU:makroneurony, mikroneurony
4)WG FUNKCJI:
-czuciowe-odbierają bodźce z narządów zmysłu i całego ciała a następnie przekazują do OUN
-ruchowe-przekazuja impulsy z mózgu do mięśni lub gruczołów
-kojarzeniowe
5)RODZAJU NEUROPRZEKAŹNIKÓW: Cholinergiczne, adrenergiczne
TKANKA GLEJOWA(NEUROGLEJ):
-składają się z nieneuronalnych komórek ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego
-przez całe życie wykazuje zdolność do podziałów mitotycznych, zwłaszcza po urazie i w wyniku innych uszkodzeń
-mogą rozwijać się nowotwory
-dzieli się je na: mikroglej, mikroglej, ependymę
ASTROCYTY: -największe komórki glejowe
-pełnia funkcję podporową
-uczestniczą w metabolizmie neuroprzekaźników
OLIGODENDROCYTY:
-małe komórki glejowe z kilkoma wypustkami
-wytwarzają melinę OUN
-przypisuje im się im rolę w odżywianiu komórek nerwowych
MIKROGLEJ: -jest aktywowany przez procesy zapalne i zwyrodnieniowe
-tworzą go komórki żerne
-spełnia funkcje makrofagów, które wykazują zdolność do migracji i fagocytozy powstałych wskutek rozpadu tkanki nerwowej
KOMÓRKI WYŚCIÓŁKI: -wyścielają kanał środkowy rdzenia oraz komory mózgu
-wytwarzają płyn mózgowo rdzeniowy oraz uczestniczą w tworzeniu bariery krew-płyn mózgowo rdzeniowy
SYNAPSA-to miejsce funkcjonalnego kontaktu komórki nerwowej z inną komórką nerwową, komórką efektorową lub komórką do celową. Składa się z błony presynaptycznej, szczeliny synaptycznej i błony postsynaptycznej
RODZAJE SYNAPS:
Synapsy klasyfikowane są wg: a) miejsce kontaktu
b)rodzaje przekaźnika -chemiczne
- elektryczne
SYSTEM NORADRENERGICZNY: -główny układ regulacji aktywności mózgu
-noradrelna odpowiada za przebieg aktywności fizycznej -blokuje odczuwanie bólu
-zmniejszenie aktywności NA związane jest z depresją
-NA odgrywa rolę w chorobach związanych z lękiem i paniką
-reguluje procesy snu i czuwania, koncentracji i uwagi, uczenia i się i pamięci
SYSTEM SEROTONINERGICZNY:
-układ regulacji nastroju -procesy czuwania
-odbiór inf. Czuciowych
-emocje i wyższe czynności nerwowe
-procesy ruchowe, popęd seksualny
-regulacja procesów hormonalnych, depresja i bezsenność
-stan pobudzenia maniakalnego, schizofrenia
UKŁAD DOPAMINERGICZNY:-ukłąd nagrody
-procesy ruchowe, motywacyjne hormonalne
-udział procesach termoregulacji
OBWODOWY UKŁAD NERWOWY:
A)somatyczny-nerwy przekazujące inf. Z narządów zmysłu do OUN i z OUN do mięśni i gruczołów
B)autonomiczny-współczulny i przywspółczulny
1)PODZIAŁ ANATOMICZNO-ONTOGENETYCZNY
-kresomózgowie -międzymózgowie
-śródmózgowie -most
-rdzeń przedłużony -móżdżek
2)PODZ. FIZJOLOGICZNO-KLINICZNY
-mózg (półkule mózgu, węchomózgowie)
-pień mózgu -móżdżek
OPONY MÓZGU-zapewniają ochronę i podparcie dla tkanki nerwowej
OPONA TWARDA-przylega do opony pajęczej, jest wytrzymała ochronną błoną zewnętrzną
OP. PAJĘCZA-cienka,delikatna błona znajdująca się na zewnątrz od opony miękkiej, rozciągają się nad zakrętami i bruzdami mózgu
OP. MIĘKKA-najbardziej wewnętrzna błona, pokrywa każdy kontur tkanki nerwowej w bruzdach, na zakrętach i innych wypukłościach
RDZEŃ PRZEDŁUŻONY: -kontroluje istotne dla życia odruchy -nerwy czaszkowe przewodzą sygnały czuciowe z obszaru głowy i sterują mięśniami głowy
-uszkodzenia rdzenia przedłużonego często prowadzi do zgonu
MOST: -wiele włókien nerwowych przechodzi w tym miejscu z jednej na drugą stronę ciała
ŚRÓDMÓZGOWIE: -składa się z pokrywy nakrywki i konarów mózgu
-zawiera jądra 2nerwów czaszkowych
MIĘDZYMÓZGOWIE: -najważniejsze struktury to wzgórze i podwzgórze -specyficzne jądra wzgórza odbierają inf określonego typu i przekazują do określonej okolicy kory
-podwzgórze wpływa na czynność endokrynną przysadki, reguluje czynności popędowe
KRESOMÓZGOWIE: -grupa struktur podkorowych położonych bocznie w stosunku do wzgórza do których zalicza się: jadro ogoniaste, skorupę, gałkę bladą, ciało migdałowate, przedmurze
UKŁAD LIMBICZNY: -zwany układem emocjonalno motywacyjny
-hipokamb sklepienie ciała suteczkowate
-uk.limbiczny obejmuje także:ciało migdałowate, zakręt obręczy, wzgórze
ROLA UK. LIMBICZNEGO: -regulacja poziomu wzbudzania pewnych rodzajów agresji, udział w warunkowaniu reakcji strachu
-uczestniczy w przezywaniu i wyrażaniu emocji
-udział w procesach zapamiętywania nowych inf
-ocena wartości bodźców dla zachowania homeostazy
KORA PÓŁKUL MÓZOWYCH MA 6 WARSTW KOMÓREK:
warstwa drobinowa
ziarnista zewnętrzna
piramidowa zewnętrzna
ziarnista wewnętrzna
piramidowa wewnętrzna
komórek różnokształtnych
PŁAT CZOŁOWY: zarządza funkcjami motorycznymi, reguluje najwyżej zintegrowane funkcje psychiczne; pełni role w ekspresji mowy: uczestniczy w sterowaniu emocjami i ich kontroli
OBJAWY USZKODZENIA: -zaburzenia motoryki, niedowład, wzmożone napięcie, zaburzenia napędu psychoruchowego, zaburzenia nadawania mowy zmiany osobowości zaburzenia pamięci
UKŁAD HORMONALNY- jest drugim układem, który reguluje aktywność wszystkich narządów
GRUCZOŁY DOKREWNE-produkują hormony które dostają się do krwi i są przenoszone do różnych organów w naszym ciele i tam działają
FUNKCJE HORMONÓW: regulowanie aktywności komórek i narządów, -modulowanie ich funkcji,hormony pobudzają pewne narządy do wydzielenia substancji chemicznych -regulacja podstawowych funkcji życiowych:wzrost,rozwój -związek między układem nerwowym a hormonalnym zarówno w czasie rozwoju wewnątrzmacicznego -modyfikują przebieg procesów emocjonalno-motywacyjnych,wpływają na przebieg procesów poznawczych
SEROTONINA:zwężenie naczyń krwionośnych, zwężenie perystaltyki jelit
HISTAMINA:wydzielana przez skórę i tkankę płuc; reguluje miejscowe ukrwienie narządów i bierze udział w powstawaniu reakcji alergicznych
CYTOLINA:wydzielone przez limfocyty, w niewielkiej ilości przez grasicę: wpływa na dojrzewanie układu odpornościowego; modulowanie aktywności hormonalnej i układu nerwowego
PODWZGÓRZE:
A) hormony pobudzające(neuroliberyjny)-zostają wydzielone do układu wrotnego przysadki
Kortykoliberyna: pobudza wydzielanie hormonu kortykotropowego
Tyreliberyna:pobudza wydzielanie hormonu tyreotropowego
Somatokrynina:inicjuje wydzielanie hormonu wzrostu
B)hormony hamujące-zostają wydzielone do układu wrotnego przysadki
Somatostatyna:hamuje wydzielanie hormonu wzrostu
Prolaktostatyna:hamuje wydzielanie hormonu prolaktyny
C)hormony przekazane i uwalniane przez tylni płat przysadki -wazopresyna:pobudza resorpcję wody w kanalikach nerwowych
Oksytocyna: pobudza skurcze macicy i wydzielanie mleka z gruczołów mlecznych
PRZYSADKA MÓZGOWA:to pojedynczy gruczoł,w którym wyróżnia się
-część gruczołową,gdzie dochodzi do wydzielania hormonów tropowych, hormonu wzrostu i prolaktyny
-część w której nie są produkowane hormony lecz SA magazynowane hormony podwzgórza
SZYSZYNKA:Melatonina hormon szyszynki, jego wydzielanie jest zależne od światła, wzrasta w nocy
-jest jednym z elementów tworzących dobowy zegar biologi
-wpływa na ośrodki związane ze snem i czuwaniem, działa uspokajająco i nasennie
-pobudza przysadkę do wydzielania protaktyny
-wpływa na ośrodki kontrolujące wydzielanie gonad atropin
GRASICA:jest narządem układu odpornościowego,produkuje hormony
-pobudzające różnicowanie pobudzanie limfocytów
-wpływające na czynność neuronów i mięśni
TARCZYCA:troksyna oraz trójodotyronina
-w okresie noworodkowym i niemowlęcym są niezbędne do prawidłowego dojrzewania mózgu
-są niezbędne do prawidłowego przebiegu przemiany materi
-zapewniają utrzymanie stałej temperatury ciała
PRZYTARCZYCE: cztery małe parzyste gruczoły , anatomicznie powiązane z tarczycą
-produkują parathormon niezbędny w regulacji przemiany wapniowo fosforowej
-niedoczynność przytarczyc może prowadzić do nadpobudliwości ruchowej, także do drgaweka
MITOZA:to podział komórki gwarantujący precyzyjny podział chromosomów do komórek potomnych, a wraz z nimi genów
MEJOZA-to powstawanie komórek płciowych jaj i plemników.Mając połowę liczby chromosomów komórek somatycznych, niosą połowę wszystkich genów
KOD GENETYCZNY-jest systemem umownych sumboli używanych w celu przekazania informacji o kolejności ustawienia nukleotydów w aminokwasie
MUTACJE-sa dziedziczne stałe zmiany w sekwencji zasad DNA
W zależności od rodzaju komórek w których zaszły te zmiany dzielimy je na: a)somatyczne-dotyczące komórek ciałą,tak powstają komórki chorobotwórcze
b)generatywne-zachodzą w komórkach rozrodczych i są przekazywane potomstwu
MUT.PUNKTOWA-zmiana pojedynczej zasady
CICHA-występuje w niekodującej części DNA albo w trzeciej pozycji kodonu
MISSENSOWNA-zmienia sens kodonów, zmiana aminokwasów w produkcie białkowym
NONSENSOWNA-powstają nowe kodony „stop” i powodują skracanie produktów białkowych
ROZRÓŻNIAMY 4 RODZAJE MUTACJI:
A)substytucje-podstawiane jednej pary zasad inną parą
B)delecje-usunięcie z nici DNA jednego nukleotydu
C)duplikacje-wstawianie nadliczbowego nukleotydu lub podwojenie sekwencji nukleotydów DNA
D)inwersje-fragment cząsteczki odwrócony
CHOROBY UWARUNKOWANE GENETYCZNIE MOŻNA PODZIELIĆ NA 3 GRUPY:
-aberracje chromosomowe
-choroby monogenowe
-wieloczynnikowe
ZABURZENIA WIELOCZYNNIKOWE-są uwarunkowane przez sumujący się efekt działania wielu genów z różnych loci oraz czynników środowiska.Zwiększenie ilości genów odpowiadających za powstanie danej cechy, zwiększa ilość fenotypów, które powstają w wyniku różnych kombinacji genów
ETAPY KSZTAŁTOWANIA SIĘ POSTAWY:
-kształt. Się lordozy szyjnej, spowodowane unoszeniem przez dziecko, leżące na brzuchu, główki, w wyniku czego powstają obciążenia kręgów szyjnych, powodujące ich wygięcie do przodu
-kształt. Się kifozy piersiowej, spowodowane początkiem siadania i pochylaniem się w tej pozycji do przodu, co zwiększa nacisk na przednią część powierzchni stawowych kręgów i powoduje wyginanie kręgosłupa do tyłu
-kształtowanie się lordozy lędźwiowej, spowodowane umiejętnością stania i późnego chodzenia, przyjęcie pozycji pionowej zmniejsza radykalnie płaszczyznę podstawy
METODY OCENY POSTAWY CIAŁA:
-m. statyczne- oparte na porównaniu sylwetki dziecka stojącego swobodnie, profilem do badającego, z odpowiednim wzorcem. Należą tu metody sylwetkowe oraz dokładniejsza metoda punktowania
-m. funkcjonalne- opierają się na obserwacji elementów postawy ciała w trakcie wykonywania ruchów. W ten sposób można oceniać zaawansowanie niekorzystnych zmian
WADY POSTAWY:plecy okrągłe-kifoza piersiowa, skolioza-boczne skrzywienie kręgosłupa, płaskostopie i niewłaściwe ustawienie kolan-szpotawe, koślawe
RODZAJE SKURCZÓW: izometryczny, izotoniczny, auksotoniczny
RODZAJE WŁÓKIEN MIĘŚNIOWYCH ZE WZGLĘDU NA ENERGIĘ WYKORZYSTYWANĄ DO SKURCZU:
1)tlenowe włóknawolno kurczące się
2)tlenowo glikol lityczne szybko kurczące się włókna odporne na zmęczenie
3)glikoli tyczne szybko kurczące się włókna podatne na zmęczenie
ZMĘCZENIE-subiektywnie odczuwane jako wyczerpanie, bezwład i ból mięśni, drżenie rąk czasem nawet silny ból w obszarze płuc, to stan obniżonej zdolności do kontynuowania wysiłku
SKŁ.ODŻYWCZE-występują w produktach spożywczych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego
SKŁ.POKARMOWE-PODZIAŁ:
1)energetyczne-pokrywające zapotrzebowanie na energię potrzebną do funkcjonowania organizmu.są to tłuszcze węglowodany częściowo białka
2)budulcowe-służą do budowy i odbudowy komórek oraz tkanek. Są to:białka,lipidy, wapń, fosfor,siarka, żelazo
3)regulujące-biokatalizatory przemian biochemicznych w organizmie oraz regulatory funkcji przewodu pokarmowego
Są to:mikroelementy,makroelementy,witaminy,błonnik pokarmowy
Kontrolę nad ilością spożywanego posiłku pełni ośrodek pokarmowy zlokalizowany w podwzgórzu. Podwzgórzowa regulacja apetytu jest uzależniona od współdziałania dwóch ośrodków: ośrodka głodu i ośrodka sytości
DNA-kwas deoksyrybonukleinowy; zbudowany z 4podstawowych jednostek zwanych nukleotydami
RNA-kwas rybonukleinowy
KREW-składa się elementów morfotycznych
I płynnego osocza,w którym są one zawieszone, stąd też nieraz nazywana jest płynna tkanką
FUNKCJE KRWI:dostarcza do tkanek tlen,substancje odżywcze oraz hormony i witaminy, odprowadza z tkanek produkty przemiany materii, utrzymuje stałość temperatury, bierze udział w zjawiskach obronnych i odpornościowych
SKŁAD KRWI:krwinki czerwone,białe i płytkowe oraz nieupostaciowane, płynne osocze
PŁYNNE OSOCZE-zawiera wodę, białka,cukry tłuszcze aminokwasy sole mocznik amoniak kwas moczowy enzymy hormony witaminy.
GRUPY KRWI: A,B, AB,0
NIEDOKWISTOŚĆ: anemia-rozwija się z powodu niedoboru żelaza lub w skutek nadmiernego rozpadu krwinek czerwonych w śledzionie
BIAŁACZKA: charakteryzuje się nadmiernym i nieprawidłowym rozrostem układu biało krwinkowego i pojawieniem się we krwi obwodowej dużej liczby niedojrzałych krwinek białych
UKŁAD KRĄŻENIA-tworzy zamkniety obwód,składający się z serca i naczyń krwionośnych
FUNKCJE UKŁADU KRĄŻENIA: -f.oddechowa polega na doprowadzeniu do tkanek tlenu i na odprowadzeniu z nich powstającego w wyniku przemainy materii CO
-odzywcza polega na dostarczeniu do tkanek wszelkich substancji odżywczych niezbędnych dla ich prawidłowych czynności i odprowadzeniu z nich do narządów wydalniczych substancji powstających w tkankach jako produktów końcowych ich przemiany materii
-regulacyjna związana jest z doprowadzeniem do tkanek organizmu hormonów,witamin
-termoregulacyjna przyczynia się do wyrównania i utrzymywania stałej temperatury ciała człowieka
KRĄŻENIE MAŁE-krew przetaczana przez płuca nasyca się tlenem i równocześnie oddaje do płuc CO.
KRĄŻENIE DUŻE-dostarczanie wszystkim narządom tlenu i składników odżywczych
CYKL PRACY SERCA:1.skurcz przedsionków przy rozkurczonych komorach 2.skurcz komór przy rozkurczonych przedsionkach 3.rozkurcz przedsionków i komór-okres spoczynku czyli pauzy
TONY SERCA: 1.skurczowy,systoliczny jest długotrwały, głuchy niski 2.rozkurczowy,diastoliczny jest krótki,wysoki i dźwięczny 3.w przypadku niedomykalności zastawek w odgłosach pracy serca pojawiają się szmery
REGULACJA KRĄŻENIA KRWI: podporządkowana jest zachowaniu stał ej wartości 2wskaźników: ciśnienia które warunkuje niezaburzony równomierny przepływ krwi oraz zawartości tlenu we krwi docierającej do mózgu
CZYNNIKI RYZYKA CHORÓB UK. KRĄŻENIA:
1.cechy indywidualne-wiek M 45lat, K 55; przedwczesna menopauza,rodzinne występowanie chorób naczyniowych na tle miażdżycy
2.cechy biochemiczne 3.nadciśnienie tętnicze 4.cukrzyca
5.otyłość brzuszna 6.niezdrowy styl życia
PROFILAKTYKA CHOROBY NIEDOKRWIENNEJ SERCA: ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych do 10%kaloryczności potraw, wprowadzić kwasy tłuszczowe nienasycone, spożywanie produktów działających przeciwzakrzepowo, zastępowanie soli mieszankami ziołowymi,ograniczenie spożywania kawy
POSTACIE UDARU NIEDOKRWIENNEGO:1.przemijające ataki niedokrwienne-najlżejsze 2.przedłużone odwracalne udary niedokrwienne(mały udar)-objawy utrzymują się po24godzinach,ale są mniej nasilone 3.dokonany udar mózgu-istniejące objawy neurologiczne nie cofają się
OBJAWY MAŁEGO UDARU:osłabienie,brak czucia po jednej stronie ciałą, niewielkie niedowłady i mrowienie kończyn,wykrzywienie twarzy,przekręcanie słów,zaburzenia widzenia,bóle i zawroty głowy,niepewny chód
POSTĘPOWANIE PO UDARZE:właściwe ułożenie chorego-na boku,rozluźnić odzież, otworzyć okno, po ustaniu akcji serca masaż serca i sztuczne oddychanie; pogotowie; rehabilitacja poudarowa-rehabilitacja fizyczna i psychologiczna;
MODEL STARZENIA MARION LAMB: -zniszczenia na poziomie komórki i jej cząsteczek -zdolność komórki do obrony przed zniszczeniami -utrata zdolności obronnych w miarę starzenia komórki -zmiany strukturalne i enzymatyczne na poziomie komórki -komórki stają się niewydolne -pojawiaja się nieprawidłowości w funkcjonowaniu tkanek,narządów -organizm nie radzi sobie ze zmianami zachodzącymi na zewnątrz i wewnątrz organizmu