Okonek Małgorzata
Poliwodzińska Anna
Temat: „Asertywność w wychowaniu”
Jednym z ważnych zadań wychowawczych jest uczenie dzieci i młodzieży podstawowych kompetencji, które umożliwiają budowanie pozytywnych i pogłębionych więzi międzyosobowych. Do takich kompetencji należy asertywność.
Asertywność jest terminem anglojęzycznym „to assert” oznacza bronić swoich praw, zapewniać, dowodzić, assert to również stanowczy, pewny siebie człowiek.
Zachowanie asertywne to umiejętność, dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje myśli, preferencje, uczucie, przekonania, poglądy, wartości, bez odczuwania wewnętrznego dyskomfortu i nie lekceważąc rozmówców. W sytuacjach konfliktowych, umiejętności asertywne pozwalają osiągnąć kompromis, bez poświęcenia własnej godności i rezygnacji z uznanych wartości. Ludzie asertywni potrafią powiedzieć „NIE”, bez wyrzutów sumienia, złości czy lęku.
Jest to zestawienie różnych definicji określonych przez różne osoby. Np.:
J. Wolpe określa zachowanie jako właściwą ekspresję jakichkolwiek uczuć innych niż lęk wobec innych osób.
Profesor Herbert Fensterheim określił asertywność jako „akt wypowiadania się i wyrażania tego kim jestem co myślę i co czuję”.
Maria Król-Fijewska określa zachowanie asertywne jako zespół zachowań interpersonalnych, wyrażających uczucia, postawy, życzenia, opinie lub prawa danej osoby w sposób bezpośredni, stanowczy i uczciwy, a jednocześnie respektujący uczucia, postawy, życzenia, opinie i prawa innych osób. Asertywność służy lepszemu porozumiewaniu się, umożliwia obronę własnych praw, okazywanie uczuć pozytywnych, zapewnia właściwą postawę wobec osób krytykujących Prawidłowa asertywność ma ogromne znaczenie w relacjach małżeńskich i rodzinnych. Pomaga w zdobywaniu umiejętności porozumiewania się, negocjowania, otwartego komunikowania uczuć, pragnień, potrzeb i nabywania szacunku dla innych.
Arnold Lazarus uważa, że asertywność to umiejętność wyrażania sprzeciwu w relacjach międzyludzkich, powiedzenia „NIE”. Jest to zdolność wyrażania pozytywnych i negatywnych uczuć; jest to umiejętność poproszenia innych o przysługę lub pomoc.
Tak jak istnieją różne definicje asertywność tak istnieją różnorakie jej rodzaje. Zależy to od aktualnej sytuacji, w której człowiek się znajduje oraz od indywidualnego podejścia do drugiej osoby. Lorr oraz More wyróżnili na tej zasadzie cztery typy asertywności:
przewodzenie - wpływanie lub kontrolowanie innych
społeczna asertywność - zdolność kontaktowania się z innymi, prowadzenie konwersacji, zaprzyjaźnianie się
obrona własnych interesów - zdolność do działania w swym własnym interesie, proszenia o przysługę, wyrażania swych życzeń
niezależność - zdolność do przeciwstawiania się naciskom, odporność na presje otoczenia, wyrażenie własnego zdania.
W wychowaniu asertywność odgrywa bardzo ważną rolę, nie tylko ze strony wychowawcy, ale również i wychowanka. We współczesnym świecie znaczącą rolę odgrywa autentyczność i otwartość w stosunkach interpersonalnych. Umiejętność bycia asertywnym jest jednym ze sposobów zdobycia autorytetu, który jest konieczny by uzyskać pozytywne efekty pracy wychowawcy. Istotnym czynnikiem w asertywności jest umiejętność rozwiązywania konfliktów. CZYM JEST KONFLIKT?
Konflikty są nieuniknione oraz potrzebne, poza tym naturalne wszędzie tam, gdzie jest więcej niż jeden człowiek.
Definicja:
O konflikcie mówimy, wtedy, gdy dwie lub więcej osób, grup wzajemnie od siebie zależnych spostrzega niemożliwe do pogodzenia różnice interesów, niemożność realizacji ważnych potrzeb lub/ i wartości oraz podejmuje działania, aby tę sytuację zmienić. DZIAŁANIA JAKIE PODEJMUJĄ LUDZIE W SYTUACJI KONFLIKTU
Działania podejmowane przez ludzi w sytuacji konfliktu zależą od cech osobowościowych, temperamentalnych oraz tego, jak ważny jest dla nich przedmiot konfliktu i jakie sposoby radzenia sobie z nim znają i preferują.
Wyróżnia się pięć stylów działania w sytuacji konfliktu:
1) UNIKANIA- ignorowanie konfliktu i pomijanie milczeniem, odwlekanie rozwiązań na „później”, fizyczne wycofanie się z miejsca gdzie odbywa się konflikt. Ten styl reakcji często łączy się z przekonaniem że konflikt jest sam w sobie złem, pozatym jest zbędny i poniżający.
2) 2.ŁAGODZENIE - postępowanie zgodne z interesem strony przeciwnej i rezygnacją z własnych celów z uwagi na obawę utraty dobrych stosunków z innymi czy też obawę przed osamotnieniem; łagodzenie jest dobrym stylem radzenia sobie, kiedy doszliśmy do przekonania, że jesteśmy w błędzie i chcemy skorygować nasze stanowisko względem drugiej strony.
3) KONKURENCJA - podejście do konfliktu jak do "gry do wygrania", gdzie wygrana jest sukcesem zaś przegrana słabością i utartą prestiżu; żeby osiągnąć ten cel osoba używa wielu środków niekoniecznie uczciwych. Stosujemy to w sytuacjach krytycznych kiedy nie ma czasu na dyskusje.
4) KOMPROMIS - poszukiwanie wykonalnych rozwiązań wraz z towarzyszącym przekonaniem, że ludzie powinni chętniej rezygnować z własnych celów i wykazywać więcej zrozumienia dla interesów innych. Kompromis jest użyteczny w sytuacjach, kiedy brakuje czasu, zaś jego utrzymanie w tymczasowym stanie pozwala na bardzie kompleksową analizę problemu;
5) KOOPERACJA - reakcja, która wiąże się z wolą zaakceptowania celów drugiej strony konfliktu bez rezygnacji z własnych celów, wynika zaś z założenia, że zawsze można znaleźć rozwiązanie, które usatysfakcjonuje obie strony konfliktu. Jest użyteczny bowiem powoduje odkrycie przyczyn sporu.
Ważny czynnikiem w wychowaniu jest także umiejętność nawiązywania kontaktów z wychowankiem. Wychowanek musi odczuwać zainteresowanie swoją osoba, nieobojętność ze strony wychowawcy. Rodzi się wówczas emocjonalne więź, której podłożem jest wzajemny szacunek. Wychowawca szanuje jego poglądy, ideały, przekonania. Nie narzuca własnego światopoglądu. Może jedynie ukierunkowywać, pozostawiając swobodę wyboru, podjęcia decyzji. Wiąże się z tym umiejętność wczuwania się w stany emocjonalne innych osób - empatia. Jest to cecha niezmiernie ważna. Dzięki niej pedagog potrafi spojrzeć na każdego wychowanka jak na indywidualną jednostkę. Dzięki temu dostosowuje do nich indywidualny proces wychowania, który jest najodpowiedniejszy do uzyskania pozytywnych efektów swojej pracy.
Młodzież wykazuje bardzo duże zainteresowanie tym jakie są relacje miedzy nauczycielem a uczniem. Jeśli wychowawca ułatwia im podejmowanie jakieś decyzji, wymiany poglądów, bez narzucania swoich przekonań. Wtedy te kontakty stają się bardziej atrakcyjne dla młodzieży. Rośnie motywacja do uczenia się, kształtują się zainteresowania poznawcze. Takie postępowania nauczyciela podwyższa jego autorytet w klasie. Ważnym czynnikiem sprzyjającym ugruntowaniu jego autorytetu jest zgodność własnego postępowania z głoszonymi przez niego ideałami. Wysoko cenioną cechą nauczyciela jest umiejętność sprawiedliwego traktowania wszystkich uczniów. Z tego rodzi się również wzajemny szacunek. Wychowawca powinien umieć mówić do uczniów, nie tylko tak by był przez nich rozumiany, ale musi się przysłuchiwać temu co mówią oni. W dużej mierze waży to na uzyskiwanych przez nich rezultatach.
To samo tyczy się wychowania w rodzinie. Wzajemna akceptacja i komunikacja jest podstawowym warunkiem rozwoju dziecka w pełnieniu prawidłowej funkcji wychowawczej przez rodziców. Wysoki stopień empatii i tolerancji ułatwia zrozumienie indywidualnych potrzeb oraz trudności dziecka. To w domu rodzinnym rodzice wpajają i dają przykład praw dotyczących asertywności. Takie prawa przedstawił Herbert Fensterheim. Są to:
Masz prawo do robienia tego co chcesz - dopóki twoja działalność nie rani kogoś innego.
Masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie - nawet jeśli rani to kogoś innego - dopóki twoje intencje nie są agresywne lecz asertywne.
Masz praw do przedstawienia innym swoich próśb - dopóki uznajesz, że druga osoba ma prawo odmówić.
Istnieją takie sytuacje między ludźmi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak masz prawo do przedyskutowania i wyjaśnienia problemu z drugą osobą.
Masz prawo z korzystania ze swoich praw. Jeśli z nich nie korzystasz to godzisz się na odebranie ich sobie.
Jednym z czynników asertywności w rodzinie jest współdziałanie - jest to stała gotowość rodziców do uczestnictwa w życiu dziecka. Nie ma to jednak charakteru natarczywego wtrącania się we wszystkie zajęcia dziecka. Dziecko wie, że w każdej chwili może liczyć na rodziców. Np. jedną z takich form współdziałania mogą być wspólne dyskusje, czy wymiana poglądów, okazywania zainteresowania działalnością dziecka.
Inną formą współdziałania jest nieograniczenie swobody dziecka, jedynie dyskretnie ją nadzorując. Stwarza to warunki korzystne rozwojowi samodzielności i odpowiedzialności za własne postępowanie.
Uszanowanie praw dziecka „łączy się z poszanowaniem jego indywidualności, co wyraża się w toku działalności wychowawczej, stawianiem takich wymagań jakim dziecko potrafi sprostać, unikaniem nadmiaru sytuacji mogących wywołać zbędne frustracje”.
Asertywność często jest źle rozumiana. Pojmowana jest jako uległość, bierność. Uległość charakteryzuje się tym, iż masz nadzieję, że otrzymasz to co chcesz, ale nie potrafisz tego wyrazić. Poprzestajesz jedynie na uczuciach. Nie domagasz się tego co chcesz. Nie okazujesz swoich uczuć. Unikasz konfliktów, łagodzisz każde spięcie swoim kosztem. W wychowaniu przejawia się to jako nieograniczona wolność, rozpuszczanie co w następstwie może powodować wywyższanie się czy wejście w złe towarzystwo, szukanie nowych doświadczeń np narkotyki, alkohol. Rodzic w tej sytuacje nie potrafi ustalić reguł, które powinny panować w domu, nie jest autorytetem dla wychowanka.
Z drugiej strony asertywność może być interpretowana jako agresywność, inaczej konfliktowość, manipulacja. Charakteryzuje się ona tym, iż starasz się uzyskać to co chcesz bezwzględnie i za wszelką cena. Stosujesz groźby, manipulacje, cynizm, użycie siły. Nie szanujesz praw innych gdy dążysz do zaspokojenia swoich potrzeb. Nie wczuwasz się w sytuacje drugiej osoby.9 Rodzic za wszelką cenę zmusza dziecko do wykonywania różnych zadań, którym dziecko nie może sprostać. Rodzic stosuje różne kary, środków przymusu. Dziecko nie ma żadnej swobody działania, wszelkie formy jego aktywności są kierowane i korygowane. Często ma miejsce dezaprobata i ostra krytyka. To wszystko wpływa na psychikę dziecka. Staje się ono nadmiernie pobudliwe, lub na odwrót zahamowane i zamknięte w sobie. W skrajnych przypadkach stosowane jest używanie siły, kar cielesnych. Takie dziecko rozwija w sobie skłonności agresywne. Zdarzają się próby samobójcze.
Tak więc asertywność jest bardzo ważnym czynnikiem wychowawczym. Stwarza ona podwaliny pozytywnych zachowań. Umożliwia zdrową komunikację. Dzięki niej łatwiej jest nam porozumieć się z ludźmi i unikać konfliktów. Niestety istnieje możliwość przeinaczenia pojęcia asertywności.
6
http://www.sciaga.pl/tekst/13735-14-asertywnosc
M. Król-Fijewska, Stanowczo, łagodnie, bez lęku, Warszawa 1993; G. Lindeenfield, Asertywność czyli jak
być otwartym, skutecznym i naturalnym, Łódź 1994.
Maria. Asertywność u dzieci w okresie wczesnej adolescencji. Wyd. TNKUL. Lublin 1998. s 24 - 25
Oleś Maria. Asertywność u dzieci w okresie wczesnej adolescencji. Wyd. TNKUL. Lublin 1998. s 36
http://www.zs1.ostrowmaz.com/komunikacjainterpersonalna.htm
Przetacznik-Gierowska Maria, Włodarski Ziemowit. Psychologia wychowawcza. Wyd. Naukowe PWN.
Warszawa 1994. T 1 s 300 - 305
Graczyk Marek. Kultura fizyczna nr 3-4 1993. Asertywność sztuką prawdziwego kompromisu. s 13
Przetacznik-Gierowska Maria, Włodarski Ziemowit. Psychologia wychowawcza. Wyd. Naukowe PWN.
Warszawa 1994. T 2 s 135 - 136
Graczyk Marek. Kultura fizyczna nr 7-8 1993. Asertywność sztuką prawdziwego kompromisu. s 14 - 15
Bibliografia:
Oleś Maria. Asertywność u dzieci w okresie wczesnej adolescencji. Wyd. TNKUL. Lublin 1998
Przetacznik-Gierowska Maria, Włodarski Ziemowit. Psychologia wychowawcza. Wyd. Naukowe PWN. Warszawa 1994. T 1, T 2
Graczyk Marek. Kultura fizyczna nr 3-4 1993. Asertywność sztuką prawdziwego kompromisu
Graczyk Marek. Kultura fizyczna nr 7-8 1993. Asertywność sztuką prawdziwego kompromisu
M. Król-Fijewska, Stanowczo, łagodnie, bez lęku, Warszawa 1993; G. Lindeenfield, Asertywność czyli jak być otwartym, skutecznym i naturalnym, Łódź 1994
http://www.zs1.ostrowmaz.com/komunikacjainterpersonalna.htm
http://www.sciaga.pl/tekst/13735-14-asertywnosc