Funkcje rodziny polskiej początku XXI wieku
Rodzina polska początku XXI wieku nękana jest licznymi niedomaganiami i zagrożeniami. Wyniki analiz i diagnoz dotyczące jej kondycji w okresie transformacji systemowej nie są optymistyczne.
Większość polskich rodzin żyje w bardzo trudnych warunkach materialnych. Wysoki poziom ubóstwa oraz nie rozwiązane problemy mieszkaniowe powodują istotne ograniczenia w zaspokajaniu wielu potrzeb rodzin, w tym potrzeb żywieniowych, edukacyjnych i kulturalnych.
Miłość i rodzicielstwo to silne więzi łączące rodzinę Rodzicielstwo jest podstawą bytu człowieka, zapewnia ciągłość gatunku ludzkiego i obejmuje fazy prokreacji, rodzenia, pielęgnacji oraz długotrwałego procesu opiekuńczego i wychowawczego. Uważam, że w czasach intensywnych przemian demokratycznych wzrosło znaczenie rodziny jako swoistego "azylu" dla jej członków oraz nastąpiło zacieśnienie więzi wewnętrznej opartej na partnerstwie i miłości. Do negatywnych zjawisk występujących w polskich rodzinach z pewnością można zaliczyć postępujący rozkład, głównie młodych małżeństw, emigrację i coraz większe zagrożenie różnego rodzaju patologiami społecznymi, głównie alkoholizmem oraz nasilenie agresji i przestępczości nieletnich. Mimo trudnych warunków i różnych przeciwności Polacy są wciąż narodem bardzo rodzinnym. Rodzina w Polsce lokuje się na czele najważniejszych wartości życiowych. Przeprowadzony w roku 1988 Narodowy Spis Powszechny wykazał, iż 91% Polaków żyło w 9.591 tys. rodzin. Do roku 1994 liczba rodzin wzrosła o 6,2%, w tym z dziećmi - o 5,5%, o rodzin bezdzietnych o 16,2%.
Podstawą większości polskich rodzin jest małżeństwo. Wielu małżonkom już w pierwszym roku po ślubie rodzi się dziecko. Od roku 1991 zmniejsza się w naszym kraju - chociaż bardzo powoli - procentowy udział urodzeń w początkowej fazie małżeństwa. Coraz więcej par w ogóle nie chce mieć dziecka lub przesuwa decyzję o powiększeniu rodziny na czas późniejszy.
Coraz częściej w Polsce pojawiają się rodziny czteropokoleniowe. Trudna jest w tych rodzinach sytuacja psychologiczna; różne są bowiem potrzeby poszczególnych grup wiekowych. Wielu takim rodzinom zagraża "międzypokoleniowy mur milczenia". Cechą pozytywnie wyróżniającą polskie rodziny jest wysoki poziom solidaryzmu. Pozycja rodziny w społeczeństwie i jej znaczenie dla ludzi zdają się obecnie nabierać nowych, bardziej humanistycznych kształtów. W pedagogice lat dwutysięcznych rodzina przestaje być spostrzegana już tylko jako "komórka życia społecznego", "środowisko naturalne", "grupa bądź instytucja społeczna", "czynnik socjalizacji", lecz jawi się coraz częściej jako "wspólnota życia", "wspólnota osób", "wspólnota emocjonalna", a zatem wytwór konkretnych jednostek ludzkich podporządkowanych ich dobru.
Zmiany dotyczą także podejścia do wychowania rodzinnego, które poza wymiarem prakseologicznym odczytywane jest jako głębokie, bo naturalne i oparte na szczególnych więziach i uczuciach spotkanie członków rodziny, przybierające postać dialogu.
Życie rodzinne jest bowiem pierwszą szkołą, w której uczymy się, co czuć do samych siebie i jak inni będą reagować na nasze uczucia, co myśleć o tych uczuciach i jaki mamy wybór możliwych reakcji, jak odczytywać i wyrażać nadzieje i obawy. Na to uczucie emocjonalne składa się nie tylko to, co rodzice mówią bezpośrednio do dzieci i jak się w stosunku do nich zachowują, ale także ich sposoby radzenia sobie z własnymi uczuciami i wzajemne okazywanie sobie uczuć przez męża i żonę. Sposoby te są dla dziecka wzorami. Niektórzy rodzice są utalentowanymi nauczycielami w tej dziedzinie, inni okropnymi.
"Istnieją setki analiz - pisze D. Goleman - wykazujących, że sposób w jaki rodzice traktują dzieci - czy stosując surową dyscyplinę, czy też okazując empatię i zrozumienie, ciepło czy obojętność - ma głębokie i trwałe konsekwencje dla życia emocjonalnego dziecka."
Rodzina ma spełniać określone funkcje.
S. Sławiński podzielił funkcje rodziny na cztery grupy:
a) Funkcje rodziny względem dziecka:
- stworzenie warunków rozwoju dziecka jako osoby;
- ochrona zdrowia i życia dziecka.
b) Funkcje rodziny względem małżonków (rodziców):
- uregulowanie sfery płci;
- stwarzanie obszaru swoistej samorealizacji w roli rodzicielskiej, opiekuńczej oraz w roli gospodarza przestrzeni fizycznej i psychologicznej, a zarazem jednostki gospodarczej jaką jest rodzina.
c) Funkcje rodziny względem pokolenia dziadków:
- zabezpieczenie przed izolacją społeczną, a w razie potrzeby zaspokojenie elementarnych potrzeb bytowych;
- stworzenie obszaru swoistej samorealizacji w roli osoby w różny sposób potrzebnej.
d) Funkcje rodziny względem społeczeństwa:
- zapewnienie wymiany pokoleń - odtwarzanie pokoleń w sensie biologicznym;
- zapewnienie ciągłości kulturowej - odtwarzanie pokoleń w sensie kulturowym.
Bibliografia:
J. Raczkowska: "Problemy Opiekuńczo-Wychowacze", nr 2, WSiP, Warszawa 1997
D. Goleman: Inteligencja emocjonalna.
S. Sławiński: Wychowanie do miłości, IW PAX, Warszawa 1993,