ojęcie, warunki i skuteczność procesu samokształcenia

Podejmując pracę dydaktyczno - wychowawczą z dziećmi, młodzieżą i ludźmi dorosłymi niezwykle ważne jest wykształcenie i rozbudzenie w nich potrzeby samokształcenia. W przypadku pracy z osobami dorosłymi nie jest to zadanie łatwe, gdyż człowiek dorosły jest już w jakiś sposób ukształtowany. Rozbudzenie w nim pewnych zainteresowań czy próba skłonienia go do samodzielnej pracy wymaga większego wysiłku, niż w przypadku pracy z dziećmi i młodzieżą. W takiej sytuacji powinno podkreślać się rolę aktywności i wskazywać potrzebę rozwijania własnej samodzielności i twórczości. Warto podkreślić tu fakt, że bez procesów samokształcenia jednostka nie może w pełni zapoznawać się z postępami zachodzącymi w nauce, technice czy medycynie. Trudniej jest jej także podążać za nowymi procesami kulturalnymi czy społecznymi.

R E K L A M A

czytaj dalej ↓

Samokształcenie to intencjonalny i świadomy proces uczenia się, nabywania nowych wiadomości i doświadczeń, którego treści, cele oraz metody są ustalane w sposób indywidualny przez samą jednostkę. Jednostka podejmując proces samokształcenia może skorzystać z pomocy innych ludzi lub odpowiednich instytucji. Głównym celem samokształcenia jest zdobywanie nowej wiedzy oraz poszerzanie wiedzy już posiadanej. Samokształcenie to proces dynamiczny, który może ulegać zmianom i modyfikacjom. W wyniku samokształcenia może dojść do zmiany osobowości, czyli do zmian w określonych właściwościach psychicznych jednostki. Samokształcenie opiera się na samodzielnym nabywaniu wiedzy, umiejętności i doświadczeń. Realizacja samokształcenia wymaga od jednostki planowania i wykonywania określonych zadań. Proces samokształcenia wymaga od jednostki odpowiedniego zorganizowania własnej pracy oraz umiejętności wykorzystywania samodzielnego myślenia. W niektórych przypadkach pomocna jest opieka nauczycieli.

Według Stanisława Karasia samokształcenie to świadomy i aktywny proces uczenia się, podejmowany przez jednostki w celach kształcących i poznawczych. To proces intencjonalny i celowy, którego efektem jest zdobycie nowej lub poszerzenie dotychczasowej wiedzy i kwalifikacji. Samokształcenie może być uzupełnieniem lub kontynuacją kształcenia realizowanego przez placówki oświatowe. Proces ten jest realizowany pod indywidualnym kierunkiem, a jego efekty nie są oceniane przez nauczyciela, ale przez otoczenie, rodzinę, znajomych.

Warunki podjęcia samokształcenia:

• podstawowa wiedza teoretyczna w zakresie danego zagadnienia

• sprawność operacyjna i instrumentalna

• odpowiednia motywacja do samokształcenia, która będzie podstawą tego procesu nawet w przypadku wystąpienia określonych trudności

• znajomość własnych potrzeb oświatowych

• umiejętność formułowania celów, które planuje się osiągnąć podczas procesu samokształcenia

• znajomość metod samokształcenia

• umiejętność praktycznego zastosowania wiedzy zdobytej podczas procesu samokształcenia

Warunki skutecznego samokształcenia:

• odpowiednie zorganizowanie warunków samodzielnej pracy

• odpowiedni dobór źródeł samokształcenia i umiejętność korzystania z nich

• dobór metod adekwatnych do celów samokształcenia

• umiejętność unikania błędów i pomyłek

• dobra kondycja psychiczna

• odpowiednie zaplanowanie procesu samokształcenia

• zdolność poprawnego rozumowania

• zdolność do krytycyzmu i samokrytycyzmu

• zdolność do właściwej obserwacji

• właściwa koncentracja

• umiejętność samokontroli

• wytrwałość

• rzetelność

• zdolność do zapamiętywania

Determinanty efektywnego samokształcenia:

• aktywne i emocjonalne zaangażowanie w proces samokształcenia

• odczuwanie potrzeby poszerzania własnej wiedzy i umiejętności

• właściwe zrozumienie poznawanego materiału i umiejętność odnajdywania zależności pomiędzy poszczególnymi elementami materiału

• umysłowe opracowywanie materiału polegające na tym, że jednostka wyodrębnia pewne elementy i wiąże je w nową całość

• ciągłe i systematyczne uzupełnianie i wzbogacanie zdobywanych wiadomości

• świadomość tego, że zdobywana wiedza będzie przydatna w przyszłym życiu, w pracy zawodowej, w rozwiązywaniu określonych problemów

• ciągła aktywność intelektualna, która umożliwia nabywanie nowej wiedzy

W procesie samokształcenia bardzo ważne są właściwe warunki pracy, do których zalicza się:

• miejsce pracy - pomieszczenie do nauki powinno być odpowiednich rozmiarów, dobrze wywietrzone, o temperaturze w granicach 18 - 20 stopni C, o odpowiedniej wilgotności powietrza, światło nie powinno przekraczać 60 - 80 W i powinno być skierowane na biurko od lewej strony uczącego się, krzesło powinno być dostosowane do wzrostu, pokój nie powinien być pomalowany na jaskrawe barwy, powinna w nim panować cisza i spokój

• zmęczenie i znużenie - zmęczenie może pojawić się w przypadku braku zainteresowania nauką, może być spowodowane stałą uwagą i koncentracją, długim słuchaniem lub czytaniem, czas wystąpienie znużenia jest różny u poszczególnych jednostek, zmęczenie może ustąpić po zrobieniu przerwy w nauce lub po odpowiednio długim wypoczynku; jeżeli przerwa lub wypoczynek nie odniesie oczekiwanych skutków, mamy do czynienia z przemęczeniem, które jest skutkiem zbyt wytężonej pracy, w niektórych przypadkach konieczna jest konsultacja lekarska

• wypoczynek i sen - można wyróżnić wypoczynek bierny (np. sen, czytanie, oglądanie telewizji) i wypoczynek czynny (np. uprawianie sportu, rekreacja); każda jednostka potrzebuje różnej ilości snu, jednak niezwykle ważna jest regularność snu, zaleca się spanie przy otwartym oknie lub w wywietrzonym pomieszczeniu

• racjonalny sposób odżywiania - regularne godziny posiłków, jedzenie powinno być lekkostrawne i zawierać odpowiednie ilości witamin i soli mineralnych

• rozkład dnia - powinien być zaplanowany dzień wcześniej, powinno się w nim uwzględnić czas na pracę, odpoczynek, posiłki i sen

Bibliografia:

1. Karaś S., Dydaktyka oświaty pozaszkolnej, Instytut Technologii Eksploatacji, Warszawa - Radom 1995

2. Karaś S., Samokształcenie w zawodzie: organizacja i technika uczenia się, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1980

3. Półturzycki J., Dydaktyka dla nauczycieli, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1996

4. Urbańczyk F., Dydaktyka dorosłych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1973

---