„Lament Świętokrzyski”(Żale Matki Boski pod krzyżem, Posłuchajcie, bracia miła) - Autor nieznany. Gatunek wypowiedzi lamentacyjnej. Polska wersja popularnej pieśni łacińskiej „Stabat Mater Dolorosa”. Uważany jest za pierwszy wzruszający utwór poetycki w języku polskim, akcentujący ból matczyny po stracie syna. Scena bibliczna nabiera wymiaru ogólnoludzkiego cierpienia Marii staje się bliskie wszystkim matkom, które z bolejącą Matką Boską się utożsamia.Misterium.

„Legenda o św. Aleksym”

„Rozmowa Mistrza Polikarpa za Śmiercią” - Tekst napisany wierszem rymowanym. Motyw personifikowanej śmierci. Bohaterka jest zmumifikowanym ciałem kobiety z odpadającymi płatami skóry, w rozkładzie. Motyw „Dance macabre” (taniec śmierci).

„O zachowaniu się przy stole” - autor - Przemysław z Gosławic. Wiersz obyczajowo - dydaktyczny, którego zasady usiłował polskim dworom zaszczepić autor wraz z kultem kobiety, osoby potrafiającej dbać o formy towarzyskie z powodu swej wrodzonej delikatności.

„Wielki Testament” - dzieło Franciszka Villona, „poety przeklętego”. Utwór wyrażający nastroje schyłku epoki (ogólna demoralizacja, rozprzężenie obyczajów), głębokie odczuwanie absurdu ludzkiego losu. Forma wyznania lirycznego, pamiętnika o sobie. Bohatera „Testamentu” cechuje cynizm, sarkazm wobec życia, ironia i wisielczy humor.

„Dzieje Tristana i Izoldy” - romans rycerski, opiewający losy miłości nieszczęśliwej Izoldy Jasnowłosej, żony króla Marka i Tristiana, jego siostrzeńcem. Konflikt pomiędzy miłością a zobowiązaniem wobec męża i wasala. Tekst opisuje ideał miłości dworskiej.

„Kronika polska” Galla Anonima (XII w.) - utwór opiewający czyny władców (zwłaszcza B. Chrobrego i B. Krzywoustego) przez mnicha nieznanego pochodzenia i imienia. Wierszowana proza. Bogaty w fakty opisy wydarzeń, bitew, postaci monarchów - wymiar historyczny.

„Kronika Wielkopolska”- napisana przez Baszkę, dziekana katedry gnieźnieńskiej, obejmująca wydarzenia do roku 1273. Historyczno-literacki charakter, źródło romansów literackich.

Historia Polski Jana Długosza - „Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego” (XV w.)

„Pieśń o Roladzie” - epicki poemat opiewający męstwo i śmierć Rolada w czasie wyprawy do Hiszpanii zajętej przez Saracenów - motyw świętej wojny. Hrabia Rolad jest przedstawiony jako rycerz bez skazy, na wzór lendarnych bohaterów homeryckich, uwznioślony, wyidealizowany.

„Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu” -romans rycerski; opowieści o legendarnym królu Arturze i jego drużyny wybranych rycerzy, zasiadających przy Okrągłym Stole, o ich nieustannych próbach i wędrówkach w poszukiwaniu Graala. Nagroda - wieczna sława wybranego rycerza i ręka ukochanej kobiety.

Zabytki języka polskiego:

„Geograf Bawarski”

„Dagome iudex”

„Kornika Thietmara”

„Bulla gnieźnieńska”

„Księga henrykowska”

„Bogurodzica”

„Kazania świętokrzyskie”

„Kazania gnieźnieńskie”

„Psałterz floriański”

„Psałterz puławski”

„Biblia królowej Zofii”

lit. Parenetyczna - propaguje pewne wzorce postępowania, ideały

modne i uznane w danej epoce; Wzorce osobowe w średniowieczu:

Asceta (człowiek umartwiający się, wyrzekający się dobrowolnie

wszelkich przyjemności); Rycerz (świecki wzór bohatera, człowiek

obdarzony niezwykłymi przymiotami wojennymi i jako lennik

oddany swemu władcy. Rycerz doskonały to bohater waleczny i

mężny, wierny swemu władcy i Kościołowi, dbały o cześć i honor.

Obowiązywał go kodeks obyczajów i form towarzyskich);

Władca (wzór dobrego władcy - króla, księcia - stanowił elitarną

odmianę ideału rycerza. Władca to potężny, waleczny bohater i

jednocześnie mądry, sprawiedliwy feudał); Święty (1. nieugiętego

bojownika walczącego i ginącego za wiarę; ideał z czasów krucjat;

2. asceta)

Kroniki - chronologiczny zapis wydarzeń z życia państwa, nie

wyjaśniający zazwyczaj związku przyczynowego. Np. „Kronika

mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem”(popis średniowiecznej

retoryki, dydaktyka polskiego społeczeństwa, niewielka

wiarygodność historyczna);

„Memento mori” - pamiętaj o śmierci/ pamiętaj, że umrzesz

„Vanitas vanitatum et omnia vanitas” - a wszystko to marność,

marność nad marnościami

minstrele - nazwa obejmuje często francuskich trubadurów, truwerów,

niemieckich minezengerów. Wędrują po świecie jako wędrowni nau-

czyciele, aktorzy, kościelni śpiewacy.

Eschatologia - część doktryny religijnej, traktująca o tzw. rzeczach

ostatecznych: końcu świata, sądzie ostatecznym, itd.

Kodeks rycerski - spis form i zasad postępowania rycerza

GATUNKI

Liryka:

• Pieśń

• Hymn

• Sekwencja - zbliżony do hymu, Istotę sekwencji stanowi

zestawienie zwrotek parami, często z pojedynczą zwrotką jako

wstępem i zakończeniem.

• Psalmy

• Satyra

Epika

• Historiografia, Kronika, Hagiografia, Apokryf, Epos rycerski ,

Chansons de geste

• Annał (annales) - Najbardziej pierwotna forma historiografii: spis

wydarzeń zestawionych w porządku chronologicznym.

• Kazanie - Przemówienie religijne wygłaszane przez kapłana w

trakcie stałych bądź okolicznościowych uroczystości liturgicznych,

komentujące ewangelie, wykładające podstawy wiary bądź

przekazujące nauki moralne.

• Romans rycerski - Epika romansowa wyrosła na gruncie

średniowiecznej kultury dworskiej. Romanse rycerskie podejmowały

motywy fantastyczne, akcja wypełniona była barwnymi przygodami i

niezwykłymi wydarzeniami. W utworach tego typu idealizowano

obraz życia dworskiego, uwznioślano rycerzy i wybranki ich serc.

Np. „Dzieje Tristiana i Izoldy”.

• Saga - Gatunek epiki heroicznej, pokrewny z eposem rycerskim.

Utwór opowiadający o dziejach władców (np. germańska "Pieśń o

Nibelungach") popularny przede wszystkim w Danii i Norwegii.

Dzisiaj mianem "sagi" określa się utwór epicki (głównie powieść),

osnuty wokół dziejów rodziny.

Dramat liturgiczny:

• misterium - widowisko sceniczne, którego treść dotyczyła tematów

• „Starego” i „Nowego testamentu”; wystawiane w okresie świąt

• religijnych;

• moralitet - utwór sceniczny o charakterze moralizatorskim.

Służył pomocą w odnalezieniu właściwej drogi do zbawienia.

Pierwotnym bohaterem moralitetów był "człowiek w ogóle" (ktoś -

Niekonkretny: everyman). W moralitetach występowały postacie

alegoryczne, personifikowane pojęcia, np.: Lenistwo, Pycha, Dobroć,

Kłamstwo, Sprawiedliwość, Przezorność, walczące o duszę człowieka.

Stałym elementem utworów był motyw walki dobra ze złem.

---