2. WYZNACZNIKI I FUNKCJE LITERATURY.

(Culler)

Czym jest literatura?

Przed 1800 r. ten termin i jego odpowiedniki oznaczały „piśmiennictwo” lub „wiedzę książkową”. W dzisiejszej kulturze zachodu rozpowszechnione jest pojmowanie literatury jako fikcji pisarskiej. Literatura jest tym, co dane społeczeństwo uważa za literaturę - zbiorem tekstów zaliczanych przez kulturalnych arbitrów w poczet dzieł literackich. Dzieła literackie występują we wszystkich możliwych kształtach i rozmiarach, a większa ich część wykazuje większe podobieństwo z tekstami, których zwykle nie nazwalibyśmy literackimi, niż z innymi rodzajami utworów, uważanymi za literaturę.

Co sprawia, że przedstawiciele danej społeczności zaliczają tekst w poczet dzieł literackich?

Wiele zależy od tego gdzie na taki tekst natrafimy. Dobrze jeśli tekst przyciąga uwagę i skłania do refleksji. Wypowiedź wyrwana z kontekstu, pozbawiona swej pierwotnej funkcji, może być interpretowana jako literatura. Jeśli literatura jest językiem oderwanym od kontekstu, obdartym z innych funkcji i celów, to jest również sama kontekstem. Czytelnicy śledzą uważnie zawiłości i szują ukrytych znaczeń.

Różnica między utworami literackimi a innymi tekstami uporządkowanymi narracyjnie polega na tym, że dzieła literackie wyodrębniono w procesie selekcji: zostały wydane, zrecenzowane, czytelnicy podchodzą więc do nich z przekonaniem, że inni uznali je za dobrze napisane i warte przeczytania.

Można zatem wyciągnąć wniosek, że literatura jest aktem mowy budzącym uwagę pewnego szczególnego rodzaju. Różni się wyraźnie od innych aktów mowy, takich jak udzielanie informacji, zadawanie pytań albo składanie obietnic. W większości wypadków czytelnik uznaje coś za literaturę dlatego, że wskazuje na to kontekst: tomik wierszy, biblioteka, księgarnia. Można uznać literaturę za wytwór konwencji.

• Literatura jako wysuwanie na pierwszy plan języka.

Literatura udziwnia język. Dotyczy to zwłaszcza poezji modulującej płaszczyznę dźwiękową języka w taki sposób, by trzeba się z nią było liczyć. Najczęściej czytelnik zauważa szczególne uporządkowanie języka dopiero wtedy gdy tekst uznaje się za literacki.

• Literatura jako integracja języka

Lit. Jest formą wypowiedzi w której rozmaite elementy wchodzą miedzy sobą w relacje. Bardzo prawdopodobne, że czytając dzieło literackie będziemy śledzić i interpretować relacje między formą a znaczeniem, tematem a gramatyką. Doszukujemy się w utworze integracji, harmonii, napięcia lub rozdźwięku.

• Literatura jako fikcja.

Utwór literacki jest zdarzeniem językowym będącym projekcją pewnego fikcyjnego świata, obejmującego mówiącego, postaci, wydarzenia oraz zakładanego (idealnego) odbiorcę. Fikcyjność nie ogranicza się jednak do samych postaci i wydarzeń. Fikcyjność literatury wyodrębnia język z innych kontekstów, w jakich mógłby być użyty, i sprawia, że relacja dzieła do rzeczywistości może być przedmiotem interpretacji.

• Literatura jako przedmiot estetyczny.

Wszystkie powyższe kategorie można podciągnąć pod wspólną kategorię estetycznej funkcji języka. Dzieło literackie jest przedmiotem estetycznym, ponieważ skłania czytelnika do rozważania współzależności między formą a treścią. Kant i inni uczeni byli zdania, że przedmioty estetyczne charakteryzuje „celowość bez celu” Celem tym jest samo dzieło sztuki, przyjemność jaką wywołuje, nie zaś jakiś cel zewnętrzny.

• Literatura jako twór intertekstualny i autoteliczny.

Intertekstualność- dzieła tworzone są z innych dzieł, ich powstanie jest możliwe dzięki dziełom wcześniejszym. Dzieło istnieje pośród innych tekstów wskutek relacji w jakich do nich pozostaje.

Autoteliczność- powieści traktują niejako o innych powieściach, o problemach i możliwościach przedstawiania, nadawania kształtu lub znaczenia doświadczeniu rzeczywistości (cokolwiek to znaczy :/)

Intertekstualność i autoteliczność nie są cechami wyróżniającymi literaturę - wysuwają tylko na pierwszy plan pewne aspekty użycia języka i kwestie wiążące się bezpośrednio ze znaczeniem, występujące także w innych formach przekazu.

Żadna z właściwości uznanych za istotną cechę literatury nie okazała się jej cechą definiującą - każdą z nich można odnaleźć winnych użyciach języka.

(Henryk Markiewicz)

Wyznaczniki literatury.

-dzieło wywołuje przeżycia estetyczne,

-dzieło literackie to tekst, który ma wpłynąć na uczuciowość, pobudzić wyobraźnię,

-cechą języka literatury jest obrazowość, a sama obrazowość oznaczać może różne zjawiska (zdatność tworów językowych do wywoływania wyobrażeń wytwórczych u czytelnika, przenośne używanie wyrazów, czyli figuralność, która nie zawsze może być wyobrażona przez czytelnika - weźmy np. metafory językowe w poezji lingwistycznej).

-literatura jako odmiana języka emotywnego. Język emotywny przekazuje postawy, uczucia mówiącego. Zwracano także uwagę na swoiste zagęszczenie języka poezji - jest on wieloznaczny i wieloskojarzeniowy, dlatego daje szansę licznych interpretacji utworu.

-Roman Jacobson określił poezję jako język w funkcji estetycznej, jako zorganizowany gwałt dokonany na języku potocznym. W poezji język funkcjonuje w funkcji poetyckiej - jest dodatkowo uporządkowany, nastawiony często na sam komunikat. Funkcja poetycka występuje wtedy, gdy wypowiedź językowa została dodatkowo uporządkowana w sposób, którego nie da się wyjaśnić zwykłymi potrzebami komunikacji językowej.

-fikcyjność

Zarysowała się jednak sprzeczność między skrajnie pojmowaną fikcyjnością, a poglądami przypisującymi literaturze funkcje poznawcze. Dotyczy to literatury dydaktycznej, opisowej, pamiętników, reportaży, listów. Tutaj wyznacznikiem literackości nie może być fikcja.

Posłużyłam się tym (nie wiedziałam jak to sklecić, żeby było sensownie… :/) :

http://pl.shvoong.com/humanities/13996-wyznaczniki-literatury-artykuł/

---