Opóźniony rozwój mowy

O opóźnionym rozwoju mowy mówi się najczęściej wówczas, gdy określony etap rozwoju mowy dziecka nie pojawił się w czasie powszechnie uznanym za właściwy, tj. wystąpił później niż u rówieśników.

Przyczyny opóźniające rozwój mowy:

• zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego: nieprawidłowa budowa języka, podniebienia, zniekształcenie zgryzu itp.;

• nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy: niska sprawność warg, brak pionizacji języka itp.;

• nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu;

• niesprzyjające warunki do uczenia się mowy związane z czynnikiem społecznym (uwarunkowania środowiskowe);

• uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych unerwiających narządy mowne;

• przyczyny psychiczne, np. brak zainteresowania mową innych lub własne wypowiedzi dziecka odbierane są przez nie jako trudne, męczące;

• opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka.

Opóźnienie procesu kształtowania i/lub mowy jest wynikiem:

• zakłócenia rozwoju funkcji mowy (proces rozwojowy przebiega nieprawidłowo, jednak brak patologicznego charakteru zjawiska);

• zaburzenia rozwoju mowy (duży stopień odchyleń od normy w przebiegu procesu rozwojowego, patologiczny charakter zjawiska)

Zakłócenie rozwoju funkcji mowy przejawia się poprzez:

• krótkotrwały (trwający najdłużej do 2-3 r.ż.) brak rozwoju mowy,

• opóźnienie rozwoju mowy, które najdłużej trwa do 5 r.ż., po czym dalszy rozwój tej funkcji przebiega prawidłowo,

• opóźnienie rozwoju mowy czynnej (ekspresji mowy), przy czym dzieci te około 3-4 r.ż. mówią już zdaniami i po ukończeniu 5 r.ż. mówią z pewnymi trudnościami, ale prawidłowo,

• nieharmonijny rozwój niektórych aspektów mowy, tj. opóźnienie aspektu fonetycznego lub zakłócenie ekspresyjnego aspektu mowy,

• chwilowe zatrzymanie się rozwoju mowy (np. w wyniku zmian środowiska wychowawczego, frustracji...), regres do wcześniejszych etapów rozwojowych (np. w wyniku narodzin drugiego dziecka), które nie noszą jednak znamion patologii.

Zakłócenie rozwoju funkcji mowy prowadzi do samoistnego opóźnienia rozwoju mowy (proces rozwoju mowy nie jest zaburzony), którego konsekwencją może być:

• prosty opóźniony rozwój mowy;

• zespół opóźnienia rozwoju mowy czynnej;

• dyslalia rozwojowa (fizjologiczna);

• fizjologiczna niepłynność mowy (rozwojowa niepłynność mowy, jąkanie rozwojowe). Zjawisko to - w wyniku nieprawidłowych reakcji otoczenia - może się przekształcić w jąkanie wczesnodziecięce, czyli w zaburzenie mowy.

Zaburzenie rozwoju funkcji mowy przejawia się poprzez:

• niewykształcenie się mowy (brak rozwoju mowy),

• zaburzenie rozwoju niektórych poziomów lub aspektów mowy,

• zaburzenie rozwoju sprawności językowej (systemowej) lub społecznej, sytuacyjnej, pragmatycznej, czyli sprawności komunikacyjnej,

• postępujące obniżanie się poziomu rozwoju mowy,

• zatrzymanie się rozwoju mowy,

• utrata wcześniej opanowanych umiejętności mówienia lub/i rozumienia,

• zaburzenia oddechu, fonacji, artykulacji wraz z towarzyszącymi im innymi objawami somatycznymi i psychicznymi.

Zaburzenie rozwoju mowy prowadzi do niesamoistnego opóźnienia rozwoju lub/i zaburzeń mowy (proces rozwoju mowy jest zaburzony, brak lub opóźnienie wykształcenia się tej zdolności jest tylko jednym z objawów syndromu powstałego na tle innych zaburzeń rozwoju psychomotorycznego), gdzie należy zaliczyć:

• afazję (dysfazję) dziecięcą;

• dysartrię (anartrię);

• dyslalię;

• jąkanie;

• giełkot;

• oligofazję;

• schizofazję;

• dysfemię;

• mutyzm;

• palatolalię;

• rynolalię;

Bibliografia:

Bogdanowicz M., 1985: Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa;

Gałkowski T., Fersten E., 1982: Psychologiczne aspekty rozwoju i zaburzeń mowy u dziecka; w: Zaburzenia mowy u dzieci. Red. J. Szumska, Warszawa s. 82-96;

Kania J. S., 1982: Szkice logopedyczne. Warszawa;

Kordyl Z., 1968: Psychologiczne problemy afazji dziecięcej. Warszawa.

Mitrinowicz-Modrzejewska A., 1963: Fizjologia i patologia głosu, słuchu i mowy. Warszawa;

Nartowska H., 1980: Opóźnienia i dysharmonie rozwoju dziecka. Warszawa. Nartowska H., 1980: Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego,Warszawa;

Parol U. Z., 1989: Dziecko z niedokształceniem mowy. Warszawa.

Pruszewicz A., 1986: Zaburzenia głosu i mowy. W: Otolaryngologia wieku rozwojowego. Red. E. Kossowska, Warszawa s. 236-252;

Sawa B., 1990: Dzieci z zaburzeniami mowy. Warszawa;

Styczek I., Logopedia, Warszawa 1979;

Szeląg E., 1986: Neurolobiologiczne korzenie jąkania. „Biuletyn Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy”; Nr 4;

Tarkowski Z., 1993: Rozwijanie mowy dziecka. Program terapeutyczno-stymulacyjny, Lublin. Zaleski T.,: Opóźniony rozwój mowy; w: Diagnoza i terapia zaburzeń mowy. Red. T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zaleski, 1993, Lublin, s. 185

Zaleski T., Opóźniony rozwój mowy, PZWL 1992.

4

---