Notatka - Ocena narażenia zawodowego na szkodliwe czynniki chemiczne - profilaktyka i profilaktyka medyczna. Przedmiot Analiza i Ocena Zagrożeń
Jednym z powszechnie występujących czynników szkodliwych w środowisku pracy są substancje chemiczne. Narażenie na te czynniki występuje praktyczne we wszystkich gałęziach krajowej gospodarki. Procesy technologiczne, w których są one produkowane, przetwarzane lub stosowane są źródłem zanieczyszczeń powietrza na stanowiskach pracy. Według danych GUS z 2005 r. substancje chemiczne stanowią zagrożenie dla 5,5% ogólnej liczby pracowników zatrudnionych w warunkach szkodliwych dla zdrowia.
Substancje chemiczne w powietrzu na stanowiskach pracy występują w postaci gazów, par, cieczy lub ciał stałych. W warunkach narażenia zawodowego wchłanianie substancji zachodzi przede wszystkim przez drogi oddechowe, ale również przez skórę .
Skutki narażenia na szkodliwe substancje chemiczne mogą być miejscowe i układowe, a ich nasilenie może mieć charakter ostry lub przewlekły. Skutki miejscowe to działanie drażniące i uczulające skórę i błony śluzowe.
Jeżeli przedsiębiorstwo jest małe i pracodawca dobrze zna wykonywaną tam pracę oraz czynniki środowiska stanowiące zagrożenie dla pracowników, może samodzielnie ocenić ryzyko. W większym przedsiębiorstwie ocenę ryzyka związanego z narażeniem pracowników na substancje lub preparaty chemiczne powinni przeprowadzić kompetentni pracownicy, najlepiej wraz ze specjalistą ds. bezpieczeństwa i higieny pracy. Ocena ryzyka zdrowotnego dla substancji rakotwórczych polega na określeniu prawdopodobieństwa zachorowania lub zgonu z powodu choroby nowotworowej w następstwie narażenia zawodowego na określoną substancję rakotwórczą.
Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń
Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - wartość średnia stężenia, która nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina
Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - wartość stężenia, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie
Pracodawca jest zobowiązany do takiego wyposażenia i utrzymania budynków, instalacji
i maszyn, stanowisk pracy, organizacji procesu technologicznego, aby nie następowało zanieczyszczenie środowiska pracy lub było ono ograniczone do możliwie najniższego poziomu, a dla substancji o ustalonych wartościach najwyższych dopuszczalnych stężeń - do poziomu nie przekraczającego tych wartości.
Pracodawca jest również zobowiązany do badania stężeń substancji chemicznych w celu ustalenia stopnia narażenia pracowników.
W zależności od prowadzonej działalności w przedsiębiorstwie, z substancjami i preparatami chemicznymi możemy się spotkać na różnych stanowiskach pracy: w magazynach, w warsztatach produkcyjnych, w laboratoriach, w warsztatach remontowych, oczyszczalniach ścieków itd. Przede wszystkim należy, więc zebrać informacje na temat stosowanych substancji lub preparatów chemicznych. Ważne informacje na temat substancji i preparatów można znaleźć na etykiecie. Karta charakterystyki niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych, jeszcze bardziej szczegółowo informuje o niebezpiecznych właściwościach poszczególnych substancji chemicznych lub preparatów, rodzaju i rozmiarach stwarzanego przez nie zagrożenia oraz o zasadach postępowania z nimi, co umożliwia racjonalną i efektywną pracę.
Pracownicy stosujący substancję lub preparat niebezpieczny mają obowiązek zapoznania się z kartą charakterystyki oraz podjęcia niezbędnych działań zapobiegających powstaniu zagrożenia.
Osoba stosująca substancję niebezpieczną lub preparat ma obowiązek zapoznania się z kartą charakterystyki oraz podjęcia niezbędnych działań zapobiegających powstaniu zagrożenia. niebezpieczne dla środowiska.
Na każdym opakowaniu zawierającym niebezpieczną substancję lub preparat powinna być trwale przytwierdzona etykietka zawierająca następujące elementy:
nazwa substancji lub nazwa handlowa preparatu, przeznaczenie preparatu
nazwa lub imię i nazwisko, adres i numer telefonu producenta substancji lub preparatu,
a w przypadku substancji lub preparatów produkowanych za granicą także importera lub dystrybutora wprowadzającego substancje lub preparat do obrotu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej
nazwę chemiczną lub nazwy chemiczne substancji obecnych w preparacie w oparciu o kryteria podane w ww. rozporządzeniu
znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich znaczenie
zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia wynikającego z niebezpieczeństwa związanego ze stosowaniem substancji lub preparatu (zwroty R) oraz
zwroty opisujące bezpieczne warunki stosowania substancji lub preparatu (zwroty S)
Ocena ryzyka zawodowego związanego z występowaniem substancji chemicznych w środowisku pracy powinna być wykonywana zgodnie z zaplanowanymi harmonogramami, a jej częstotliwość jest uzależniona od uzyskanych wyników poprzedniej oceny.
Zgodnie z zaleceniami rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. (Dz.U. nr 73, poz. 645) pomiary stężeń substancji szkodliwych w powietrzu stanowisk pracy powinny być wykonywane przez laboratoria:
Państwowej Inspekcji Sanitarnej
jednostek naukowo-badawczych w dziedzinie medycyny pracy i CIOP-PIB
akredytowane zgodnie z przepisami o badaniach i certyfikacji
a od 2007 r. wyłącznie przez laboratoria akredytowane.
W przypadku występowania w środowisku pracy substancji chemicznej o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zgodnie z wykazem określonym w rozporządzeniu ministra zdrowia pomiary stężeń tych czynników należy wykonywać w każdym przypadku wprowadzenia zmian w warunkach stosowania tego czynnika.
Uzyskane wyniki oceny ryzyka zawodowego stanowią postawę do planowania przez pracodawcę działań korygujących i zapobiegawczych na stanowisku pracy. W przypadku stwierdzenia ryzyka dużego pracodawcy muszą podejmować natychmiastowe działania, których zadaniem jest doprowadzenie do zmniejszenia stężeń szkodliwych substancji chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy do stężeń bezpiecznych tj. poniżej najwyższych dopuszczalnych wartości.
Profilaktyka medyczna przy pracach na stanowiskach narażonych na czynniki szkodliwe polega na:
nie przyjmowaniu do pracy w środowisku o dużym zapyleniu osób z wrodzonymi lub nabytymi zmianami układu oddechowego i układu krążenia
prowadzeniu biologicznego monitorowania narażenia na substancje rakotwórcze
informowaniu pracownika o wynikach badań i oceny jego stanu zdrowia , a także zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej
Nie ulega wątpliwości, że właściwe dokonana ocena ryzyka zawodowego związanego z narażeniem pracowników na substancje chemiczne jest procesem pracochłonnym i kosztownym. Wymaga szybkiego dostępu do informacji oraz właściwego ich przetworzenia. Z tego względu pracodawcy oraz pracownicy zarządzający bezpieczeństwem i higieną pracy w celu ułatwienia realizacji zadań mogą korzystać z narzędzi komputerowego wspomagania posiadających systemy rejestrowania zagrożeń, wypadków oraz oceny ryzyka zawodowego.