III 2. Zagadka teatru Wampiłowa
literatura syberyjska
uniwersalizm
Wampiłow pozostawił po sobie niewielką spuściznę:
4 dramaty:
„Pożegnanie w czerwcu”
„Starszy syn”
„Polowanie na kaczki”
Zeszłego lata w Czulimsku”
3 jednoaktówki, z których dwie „Dwadzieścia minut z aniołem” i Historia z metrampażem” połączone w „ Anegdoty prowincjonalne”
W artykułach krytyków, teatrologów, literaturoznawców powtarzało się sformułowanie: zagdaka teatru Wampiłowa. Zagadka ta nie została rozwiązana. Często sięgano do poręcznych analogii, przywołując zwłaszcza tradycje Czechowa. Od czasów Czechowa nie było w ros. dramaturgii zjawiska o tak zasadniczym znaczeniu jak dramaty Wampiłowa.
Niektórzy krytycy uważali, ze do głosu doszła rosyjska prowincja, jej zycie, dotąd nie znane wielkiej widowni teatralneh.
Wampiłow pisał o małych miastach, znał je. Umiał obserwowac to, co działo się wokół niego. Był realistą, który widział zło i chciał z nim walczyć. Pozytywni bohaterowie byli mu niepotrzebni. Chciał pokazac zło moralne by spowodować pełną oburzenia reakcję u widzów, by skłonić ich do potępienia takich postaw, jakie reprezentują jego bohaterowie. Piętnował zło, nie przeciwstawiając mu wcale dobra. Nie był romantycznym utopistą ale pisarzem prawdy.
Wampiłow nie angażował się w problematyke społeczną, nie rozliczał się z przeszłością, nie szukał sposobów poprawienia zastanej rzeczywistości. W jego sztukach nie pojawiają się działacze partyjni.
Zmieniał powszechnie przyjęte zasady kompozycyjne. Posługiwał się technikami wodewilu, melodramatu, wykorzystując zawarte w nich możliwosci konstruowania sytuacji zaskakujących i nieprawdopodobnych. W tych z fantazji czerpanych sytuacjach działali całkowicie realni, łatwo rozpoznawalni dla współczesnego czytelnika bohaterowie.
ANEGDOTY PROWINCJONALNE
„Historia z metrampażem” (przypomina „Rewizora” Gogola)
Hotel Tajga (dzikośc, brak cywilizacji, zdziczenie obyczajów, jak u Kołoszyna). Wieczorem do drzwi pokoju kobiety puka mężczyzna i prosi by mógł u niej posłuchac radio, bo jego odbiornik się zepsuł. Kołoszyn, dyrektor wchodzi do pokoju i nie zezwala na tak późną wizytę. Wyrzuca mężczyznę. Potem dowiaduje się, ze to metrampaż (nie wie, co znaczy to słowo), boi się, żałuje, zaczyna chorować. Robi rachunek sumienia: trzeba pogodzić się z ludźmi. Żona przychodzi z lekarzem, chory życzy im szczęścia, ale nie umiera. Zycie płynie dalej.
Kołoszyn - boi się władzy, zwykły szary człowiek, nikt nadzwyczajny, mierny ,ale wierny trybik wielkiej socjalistycznej maszyny, robi uzytek z władzy, z której zdał sobie sprawę.
Prototypy: u Czechowa (Smierć urzędnika, Kapral Priszybiejew, Kameleon), u Gogola (Rewizor, Szynel) - mały człowiek. Jest dwulicowy, zezwala na związek żony z lekarzem, ale na słuchanieradia już nie. Dzięki zaistniałej sytuacji spada jego maska. Okazuje się małym człowiekiem, chamem i prostakiem, który uważa, ze niższych rangą można obrażać.
Bohaterowie nie są ani dobrzy, ani źli - są zwyczajni. Dyrektor chce bronić wartości moralnych. Nikt jednak nie ma prawa ingerowac w czyjąś przywatność.
„Dwadzieścia minut z aniołem” - dopełnienie „Historii z metrampażem”, łączą się pod względem ideowym i formalnym. Zdziczenie przyjmuje tu inną formę.
Hotel „Tajga”, 2 kolegów pije, przepili pieniądze, jeden nie ma buta, woła przez okno, by ktoś pożyczył mu pieniądze. Przychodzi jakiś człowiek i daje im 100 rubli, których nie musza oddawać. Przywiązali go do krzesła, zebrali się sąsiedzi. Człowiek ten opowiedział, ze nie odwiedzał swojej matki, która teraz już nie żyje. Miał jej dać te 100 rubli. Teraz chce odkupić swoja winę, zagłuszyc wyrzuty sumienia (motyw matki i syna marnotrawnego). 2 koledzy myślą, że to szpieg i doniesie, co robili na delegacji. Tylko młoda kobieta go broni - nie jest jeszcze zepsuta przez życie.
„Anioł” jest traktowany jak bandyta, jak ktoś niebezpieczny. Mieszkańcy odczuwają ulgę, gdy okazuje się, że jest on tak samo zły jak oni wszyscy.
„Zeszłego lata w Czulimsku”
Czulimsk - prowincja. Atmosfera totalnego zastoju. W mentalności stolicy liczyły się tylko duże miasta. Wampiłow chce pokazać całą Rosję (problem uniwersalny).
Zło czai się w mieście (Paweł przyjechał z miasta, zgwałcił Walentynę), niewinność na wsi.
Masowa migracja do miast.
Walentyna - idealistka, chce naprawiać świat; wierzy, ze ludzie się zmienią, więc ciągle naprawia nieszczęsny płot (symbolizuje poukładanie, ład, stabilnośc, bezpieczeństwo); jest bezgranicznie dobra; kiedy Pasza ją zgwałcił, sama przeszła przez ten płot; ale nie straciła wiary w swoje ideały - na koncu znów naprawia płot.
Wampiłow przedstawia zwyklych ludzi, ani dobrych, ani złych, którzy żyją na prowincji. Zmusza do myślenia.
Śmiech przez łzy - zapozyczony od Gogola lub Czechowa.
Moralizatorstwo - każdy powinien dążyć do ideału i starac się by było jak najlepiej
Wpływ Czechowa:
nie chodzi o szumne wydarzenia, ale o pokazanie psychologii bohaterów, o ich osobowość
akcja na prowincji, swobodne, spokojne życie
dramat nie-dziania się
krótka forma
obszerne didaskalia
stagnacja, zawieszenie, marazm
bohaterowie nie są wybitni, są bierni, niezdolni do podjęcia decyzji
dramat niezaangażowany politycznie