UKŁAD ODDECHOWY
1.Leki roślinne w pulmonologii
a) leki znoszące bądź zmniejszające skurcz oskrzeli (broncholytica)
b) leki zmniejszające obrzęk zmienionej zapalnie błony śluzowej (anthiphlogistica)
c) leki zapewniające właściwe usuwanie wydzieliny oskrzelowej (secretomotoric, expectorantia)
d)leki przeciwkaszlowe (antibechica)
e) leki pobudzające ośrodek oddechowy (analeptica)
f) leki p/grzybicze i p/bakteryjne (antimycotica, antibacterica)
2. Klasyfikacja chemiczna surowców roślinnych w chorobach ukł. oddechowego:
a) śluzy
b) saponiny
c) olejki eteryczne
3. Klasyfikacja chemiczna surowców roślinnych w chorobach ukł. oddechowego:
A) alkaloidy - grupa związków o zróżnicowanej budowie (rzadko wykorzystywane)
a) protoalkaloidy - efedryna (Herba Ephedrae), zmniejsza napięcie mięśni gładkich oskrzeli, zwęża drobne naczynia krwionośne, działając jednocześnie anemizująco na błony śluzowe.
b) alkaloidy tropanowe - antropina (Antropa Belladonna, Datura Stramonium z rodz. Solanaceae), rozkurczające, znoszące skurcz drzewa oskrzelowego i hamujące nadmierny wyciek z nosa w katarze siennym (ipratropina - składnik Atroventu, syntetyczna pochodna atropiny)
c) izochinolinowe - kodeina (Chelidonium majus, Papaver somniferum) , rozkurczające i wykrztuśne, p/kaszlowo; alkaloid lobelina (Lobelia inflata), pobudza ośrodek oddechowy, analeptyk
SUROWCE ŚLUZOWE
4. Śluzy - produkty kondensacji cukrów z kwasami uronowymi (secretolityca), efekt powlekający i ochronny na zmienioną chorobowo śluzówkę. Rezultat - hamowanie odruchu kaszlowego (jama ustna, gardło), działanie miejscowe, p/zapalne, p/kaszlowe. Surowce: liść i korzeń prawoślazu (Altheae Folium et Radix), liść podbiału (Farfarae Folium), porost islandzki (Lichen Islandicus), kwiatostan lipy (Tiliae Inflorescentia).
5. Prawoślaz lekarski-Althaeae folium et radix-Althaea officinalis-Malvaceae-ślazowe- SKŁAD: śluz od 5-10%, flawonoidy, fenolokwasy; DZIAŁ. I ZAST.: osłaniające i łagodzące podrażnienia. Wyciąg z korzenia - hamuje ruch rzęskowy błon śluzowych, bo zawierają pewna frakcje polisacharydów w śluzach, której nie zawierają liście, dlatego należy go stosować, gdy zalega wydzielina w drogach oddechowych. Podrażnienia gardła oraz jamy ustnej i towarzyszący im suchy kaszel odruchowy. Wyciągi wodne oraz preparaty galenowe do użytku zewnętrznego. MIESZ. & PREP.: miód prawoślazowy (Mel Althaeae); rubinal (Rubinal compositum), pektosy, bronchial-fix, neopectosan.
6. Ślaz dziki-Malvae sylvestris flos/fol.-Malva sylvestris- Malvaceae-- SKŁAD: śluz 8%; DZIAŁ. I ZAST.: napary oraz przetwory galenowe do użytku wewnętrznego; łagodzące podrażnienia błony śluzowej gardła i jamy ustnej oraz związany z tym suchy kaszel odruchowy. Działanie napotne, p/ gorączkowe, śluz przechodzi do ekstraktu wodnego.
7. Podbiał pospolity-Farfarae fol.-Tussilago farfara-Compositae-- SKŁAD: 8% Śluzu, garbniki (działanie p/zapalne w stanach zapalnych błony śluzowej gardła, ściągające); DZIAŁ. I ZAST.: łagodząco na błony śluzowe gardła, mukulitycznie, wykrztuśnie, p/ zapalnie i p/bakteryjnie. Przeciwwskazania: nie wolno stosować u dzieci poniżej 6 roku życia (alkaloidy pirolizydynowe - działanie hapatotoksyczne), u dorosłych nie dłużej niż 4-6 tygodni w roku. MIESZ & PREP: Succus farfaeae, Mel farfarae, pulmosan, neopectosan.
8. Babka lancetowata - Plantaginis lanceolatae fol-Plantago lanceolata - Plantaginaceae- SKŁAD: 6% śluz (arabinogalaktan, glukomannan), garbniki, glikozydy irydoidowe (aukubozyd, katalpol), kwasy fenolowe (kawowy), flawonoidy (werbaskozyd) ; DZIAŁ. I ZAST.: działanie łagodzące podrażnienia w obrębie dróg oddechowych i gardła, ściągające i p/bakteryjne, rozkurczowy i bakteriostatyczny, MIESZ & PREP: syropy Planiford, Plantagen - Sponarex - Echinasal, Babicum, Pulmosan, Bronchial-fix.
9. Dziewanna wielkokwiatowa - Verbasci flos-Verbascum densiflorum - Scrophulariaceae-trędownikowate- SKŁAD: polisacharydy śluzowe 3%, saponiny (przez nie surowiec wykazuje silniejszy efekt wykrztuśny, zwiększa czynność wydzielniczą błony śluzowej) ; DZIAŁ. I ZAST.: łagodzący podrażnienia, wykrztuśny. Napary z rozdrobnionego surowca oraz inne przetwory galenowe do użytku wewnętrznego. MIESZ & PREP: Sirupus Verbasci, Pulmosan.
10. Porost islandzki - Lichen islandicus - Cetraria islandica - Parmeliace - tarczownicowate - SKŁAD: związki śluzowe 50%, zw. goryczkowe (kwasy porostowe) ; DZIAŁ. I ZAST.: podrażnienia gardła oraz związany z tym suchy kaszel odruchowy, pobudza apatyty (kwasy porostowe), p/drobnoustrojowe. Napary, maceraty i przetwory galenowe - doustnie. MIESZ & PREP: Pestosol, Isla Moos, Isla Mint, Pulmosan.
***
Do łagodzenia kaszlu suchego i nawilżania śluzówek dróg oddechowych, szczególnie w pierwszej fazie infekcji (podrażniona i często wysuszona śluzówka), wykorzystuje się mieszkanki osłaniające na bazie surowców śluzowych, np. Fitmix V, Pectosan, Neopectosan, Bronchial, Pulmosan, syrop prawoślazowy, Verbasci, Plantaginis, Babicum, natomiast w późniejszej fazie infekcji śluzowo -wykrztusne: Fitomix II, Pectovit, Tussiflos, Expecflos, Tussiten i zioła wykrztuśne. Mieszanki te, obok surowców o charakterze śluzowym zawierają składniki pobudzające wydzielanie śluzu w drogach oddechowych, o działaniu rozkurczającym i inne.
SURWCE SAPONINOWE
Saponiny - związki wielkocząsteczkowe o charakterze glikozydowym, głównie saponiny triterpenowe; zwiększają czynność wydzielniczą oskrzeli, działają wykrztuśnie (Ciliomotoricum) - przyśpieszają ruch rzęsek nabłonka migawkowego, powodując oczyszczenie dróg oddechowych z zalegającej tam wydzieliny. Na drodze odruchowej, poprzez drażnienie błony śluzowej żołądka wzrost sekrecji śluzu. Surowce: korzeń mydlnicy (radix Saponariae), korzeń pierwiosnka (radix Primulae), korzeń krzyżownicy (radix Senegae), korzeń lukrecji (Glycyrrhizae radix).
11. Lukrecja gładka-Glycyrrhizae rad.-Glycyrrhiza glabra-Leguminosae-strączkowe- SKŁAD: gilyryzyna (poch.triterpenowa - hydrolizuje na duże cząstki kwasu glukuronowego i kwas glicyrytenowy) ; DZIAŁ. I ZAST.: wykrztuśne oraz zwiększające wydzielanie błon śluzowych górnych dróg oddechowych, p/zapalnie, ciliomotoricum; MIESZ&PREP: Bronchicum, Hedelicum.
12. Mydlnica lekarska-Saponariae rad.-Saponaria officinalis-Caryophyllaceae-goździkowate- SKŁAD: 15% saponin poch.gipsogeniny; DZIAŁ. I ZAST.: wykrztuśne oraz zwiększające wydzielanie błon śluzowych górnych dróg oddechowych, p/zapalnie, ciliomotoricum; MIESZ&PREP: Pectosol.
13. Krzyżownica-Senegae rad.-Polygala senega-Polygalaceae-krzyżownicowate- SKŁAD: 10% saponin - senegina A; DZIAŁ. I ZAST.: wykrztuśne oraz zwiększające wydzielanie błon śluzowych górnych dróg oddechowych, p/zapalnie, ciliomotoricum.
14. Bluszcz - Hederae fol.-Hedera helix - Araliaceae-araliowate- SKŁAD: saponiny; DZIAŁ. I ZAST.: wykrztuśne, spazmolityczne (rozkurcz w obrębie dróg oddechowych), nieżyty dróg oddechowych, przewlekłe choroby zapalne oskrzeli , przetwory galenowe do użytku wewnętrznego; MIESZ&PREP: syropy i krople Hedelix, Proposan, Hedelicum.
15. Pierwiosnek lekarski-Primulae rad.-Primula officinalis-Primulaceae-pierwiosnkowate- SKŁAD: 10 & kwaśnych saponin - głownie primulasaponiny A; DZIAŁ. I ZAST.: wykrztuśne, spazmolityczne (rozkurcz w obrębie dróg oddechowych), nieżyty dróg oddechowych, przewlekłe choroby zapalne oskrzeli, działania uboczne: nadwrażliwość na saponiny pierwiosnka; MIESZ&PREP: Herbapect, Bronhicum elixir, Bronchosol, Pulmosan.
Preparaty na bazie pierwiosnka i tymianku (Bronchosol, Bronchicum, hebrapect):
wykrztuśne przez pobudzenia wydzielania śluzu w drogach oddechowych
ułatwiające oczyszczanie się dróg oddechowych, przez pobudzenie ruchu rzęsek nabłonka migawkowego
rozkurczowe na mięśniówkę gładka oskrzeli
p/bakteryjne (efekt olejku eterycznego z ziela tymianku
stany zapalne górnych dróg oddechowych i oskrzeli z objawami utrudnionego odkrztuszania, uporczywy kaszel towarzyszący infekcjom, przeziębieniu, wspomagająco w bakteryjnych i wirusowych górnych dróg oddechowych
Surowce i leki, zmniejszające skurcz mięśni gładkich oskrzeli - Remedia broncholityca - zmniejszają skurcz mięśni gładkich oskrzeli oraz błony śluzowej, udrożnienie dróg oddechowych, zmniejszenie oporów oddechowych i poprawa wentylacji pęcherzykowej.
16. Doględa wielka - Grindeliae Herba - Grindelia Robusta - Compositae - złożone - SKŁAD: 20 % substancje żywicowate: kwasy diterpenowe (dział.p/drobnoustrojowe), olejek eteryczny (borneol), flawonoidy, niewielka ilość saponin; DZIAŁ. I ZAST.: rozkurczowo na mięsnie gładkie oskrzeli, zmniejszenie lepkości zalegającego śluzu, przywrócenie normalnych ruchów nabłonka rzęskowego, p/bakteryjne w obrębie gardła i oskrzeli (tez działanie p/reumatyczne); MIESZ&PREP: Kelastmin, Bronchicum paracelsus, Bronchicum elixir, Grindelin N.
17. Biedrzeniec mniejszy/wielki - Pimpinellae radix-Pimpinella saxifraga/major - Apiaceae - SKŁAD: saponiny, olejek eteryczny; DZIAŁ. I ZAST.: rozkurczowy (w obrębie dróg oddechowych), nieżyty górnych dróg oddechowych (wzmaga czynność wydzielniczą błony śluzowych), rozdrobniony surowiec do naparów oraz inne przetwory galenowe; MIESZ&PREP: Bronchicum paracelsus, Kelastmin, Pulmosan.
18. Aminek egipski - Ammi visnagae fruc.-Ammi visnaga - Umbelliferae- SKŁAD: poch.furanochromonu: kelina, wisnagina, piranokumaryn, wisnadyna, samidyna, dihydrosamidyna; DZIAŁ. I ZAST.: wspomagające w lekkich obturacyjnych zaburzeniach oddechowych, poprzez działanie p/skurczowe na mięśnie gładkie; MIESZ&PREP: Kelastmin (w dychawicy oskrzelowej, nieżyt oskrzeli, rozedma płuc).
19. Wierzbowiec - Aspidosperma Quebracho Blanco - Apocynaceae - toinowate - SKLAD: alkaloidy indolowi - aspidospermina, johimbina, triterpeny, garbikiki; DZIAŁ. I ZAST.: aspidospermina pobudza ośrodek oddechowy, p/astmatyczne, p/kaszlowe; MIESZ&PREP: Bronchicum elixir, Bronchicum.
20. Rosiczka-Drosera sp.-Drosera rotundifolia, longifolia-Droseraceae-rosiczkowate- SKŁAD: flawonoidy, nafto chinony - juglon; DZIAŁ. I ZAST.: rozkurczające oskrzela i p/kaszlowe: kaszel odruchowy i kurczowy, MIESZ&PREP: Bronchicum K, Drosetux (prep.homeopatyczny).
21. Przęśli różne gat.-Ephedrae herba-Ephedra sp. (E. sinica, tibetica, equisetina)-Ephedraceae-przęślowate- SKŁAD: alkaloidy, efedryna (efedryna znosi obrzęki błon śluzowych oraz wykazuje działanie rozkurczające) ; DZIAŁ. I ZAST.: choroby dróg oddechowych, z lekkim skurczem oskrzeli u dorosłych i dzieci. PRZECIWSKAZANIA stosowania surowca i jego preparatów: stany niepokoju i lęku, nadciśnienie, jaskra, zaburzenia krążenia mózgowego, nadczynność tarczycy, choroby gruczołu krokowego z zastojem moczu. DZIAŁ.UBOCZ.: zaburzenie rytmu serca, wzrost ciśnienia drastyczny, bezsenność, bóle głowy oraz uzależnienie; wg MKO jest na liście środków dopingujących. INTERAKCJE: z glikozydami nasercowymi i innymi - inhibitorami MAO i pochodnymi alkaloidów sporyszu. MIESZ&PREP: Rubital compositum, Tussipect.
SUROWIEC KRZEMIONKOWY:
22. Miodunka plamista - Pilmoriae Herba - Pulmonaria Officinalis - Boraginace - szorstkolistne - SKŁAD: 2,5 % krzemionki (częściowo rozpuszczalnej w wodzie), garbniki, allantoina, saponiny, flawonoidy, śluz; DZIAŁ. I ZAST.: ze względu na krzemionkę i allantoinę - zmniejsza stany zapalne błon śluzowych w obrębie dróg oddechowych, szczególnie w chorobach płuc; śluz i saponiny działają wykrztuśnie. Alantoina występuje bardzo rzadko w świecie roślinnym - miodunka, nostrzyk, żywokost.
SUROWCE OLEKOWE:
Olejki eteryczne podawane per os, są wydalane przez m.in. płuca wraz z wydychanym powietrzem. Wysoka prężność par olejków, ich łatwość destylacji z parą wodną powodują, że doskonale nadają się one do podawania droga wziewną, na drodze inhalacji i podczas kąpieli leczniczych. Działanie przeciwbakteryjne, pobudzają czynność wydzielnicza błony śluzowej dróg oddechowych.
23. Biedrzeniec anyż - Anisi fructus-Pimpinella ani sum - Apiaceae - selerowate; SKŁAD: olejek eteryczny: anetol (90%, charakterystyczny zapach i smak olejku), metylochawikol, aldehyd anyżowy; seskwiterpenowe, węglowodory (himachaleny), kumaryny i olej tłusty; DZIAŁ. I ZAST.: wykrztuśnie i wiatropędnie; ze względu na działanie olejku sekretolitycznie, spazmolitycznie i sekreto motoryczne w obrębie dróg oddechowych i przewodu pokarmowego; w większych dawkach p/skurczowo i antyseptycznie, p/bakteryjnie; wykazuje silne właściwości p/bakteryjne, p/wirusowe, p/grzybicze, stosowany głównie w pediatrii obok owocu kopru włoskiego; niestety reakcje alergiczne.
24. Kminek zwyczajny-Carvi fructus - Carum carvi - Apiaceae - selerowate - SKŁAD: olejek eteryczny: karwon, limonen, alfa-pinen, beta-pinen, sabinen, dihydrokarwon, karneol; olej tłusty; proteiny; flawonoidy; węglowodany; DZIAŁ. I ZAST.: żołądkowy wzrost wydzielania soku żołądkowego i pobudzenie apetytu, wiatropędny i żółciopędny, rozkurczowy, p/bakteryjny; olejek ma silne działanie p/grzybicze. MIESZ&PREP: Sirupus, Tussipini, Pectosy.
25. Koper włoski-Foeniculi fructus - Foeniculum vulgare - Apiaceae - selerowate - SKŁAD: olejek eteryczny: anetol, fenhon, safranol, aldehyd anyżowy, cytral, alfa-pinen, limonen, alfa-felandren; olej tłusty, flawonoidy, kwasy organiczne, proteiny; DZIAŁ. I ZAST.: jako surowiec wykrztuśny i przede wszystkim w pediatrii jako wiatropędny i lekko przeczyszczający. PRZECIWSKAZANIA: olejku eterycznego nie wolno stosować u małych dzieci ze względu na możliwość wystąpienia duszności oddechowej i krtaniowych stanów skurczowych. MIESZ&PREP: Pectosan, Neopectosan, Pectosy.
26. Eukaliptus gałkowy - Euclaypti folium-Eucalyptus globulus - Myrtaceae - mirtowate; SKŁAD: olejek eteryczny: cyneol, alfa-pinen, p-cymen; garbniki, tri terpeny (kwas oleanolowy i ursolowy); flawonoidy; DZIAŁ. I ZAST.: wykrztuśne (sekretomotoryczne i sekretolityczne), rozkurczowe (w obrębie dróg oddechowych); olejek: antyseptyczne i chłodzące; w nieżytach błony śluzowej nosa; w stanach zapalnych gardła i oskrzeli; olejek do inhalacji i wcierań. PRZECIWSKAZANIA: choroby wątroby, stany zapalne przewodu pokarmowego i dróg żółciowych. MIESZ&PREP: Bronchicum, napary, mieszanki ziołowe.
27. Oman wielki-Inulae radix - Inula helenium - Asteraceae - astrowate; SKŁAD: olejek eteryczny, laktony seskwiterpenowe: alantolakton, izoalantolakton; DZIAŁ. I ZAST.: wykrztuśne, [/bakteryjne, p/grzybicze, moczopędne. EFEKTY UBOCZ.: reakcje alergiczne wywołane przez laktony seskwiterpenowe. MIESZ&PREP: Pectosol, Pectosan
28. Sosna zwyczajna-Pini turiones-Pini sylvestris - Pinaceae - sosnowate; SKŁAD: olejek eteryczny, żywica; DZIAŁ. I ZAST.: sekreto lityczne, łagodnie odkażające, słabo p/drobnoustrojowo, wewnętrznie: napary, syropy, nalewki; zewnętrznie: roztwory alkoholowe w olejach i maściach. MIESZ&PREP: Sirupus, Tussipini D, Sirupus Pini Comp..