Zarys problematyki afazji dziecięcej.
1. Opis i klasyfikacja zaburzenia.
Należy na początku zaznaczyć, iż dla niektórych autorów afazja dziecięca nie jest synonimem dysfazji. W podręczniku akademickim pod tytułem "Logopedia, Pytania i odpowiedzi" pod redakcją T.Gałkowskiego i G.Jastrzębowskiej termin afazja odnosi się do:
- braku rozwoju mowy;
- całkowitej utraty mówienia i rozumienia;
- braku rozwoju ekspresji językowej;
- całkowitej utraty mówienia przy zachowanym rozumieniu;
- całkowitej utraty rozumienia przy zachowanym mówieniu.
Terminem dysfazja objęto:
- częściową utratę lub zniekształcenie zdolności mówienia lub / i rozumienia mowy (nabytej wcześniej).
Autorka sądzi, iż jej podział ujednolici dotychczasowe kryteria, gdyż przedrostki a- oraz dys- wskazują na stopień zaburzenia, a rdzeń -fazja wskazuje na jego lokalizację. Terminy podstawowe dopełniają epitety: rozwojowa, nabyta, dziecięca, typu dorosłych. Tworzą one kolejne podziały.
Zorientowanie się w aktualnej terminologii i stanie wiedzy, dotyczącym tego zaburzenia nie jest łatwe z powodu bardzo szerokiej terminologii. I tak afazję rozwojową nazywa się również alalią, słuchoniemotą, niedorozwojem, niedokształceniem mowy o typie afazji, niemotą pochodzenia centralnego, wrodzonymi zaburzeniami mowy, wrodzonym niedorozwojem ekspresji lub recepcji i ekspresji słownej, afazją pierwotną i afazją wrodzoną.
Należy jeszcze dodać, iż w klasyfikacji amerykańskiej - DSM-IV wśród zaburzenia o charakterze afazji dziecięcej wyróżnia się zaburzenia ekspresji językowej oraz połączone recepcyjno - ekspresyjnie zaburzenia językowe.
Autorzy tych wielu terminów są zgodni w jednym: samo pojęcie afazja nie oddaje istoty zaburzeń mowy u dzieci, gdyż w przeciwieństwie do dorosłych nie opanowały one jeszcze mowy.
Istnieje również duża różnorodność stanowisk w kwestii etiologii i symptomatyki afazji dziecięcej. Z. Kordyl dzieli czynniki na: wrodzone i nabyte. Autorka, cytując rozlicznych badaczy, przytacza kilkanaście możliwych przyczyn tego zaburzenia.
Są to między innymi: urazy porodowe, zapalenia opon mózgowych w pierwszych latach życia, skłonności dziedziczne, alkoholizm rodziców, organiczne zmiany korowe, uszkodzenie dróg przedsionkowo-móżdżkowych i inne urazy mechaniczne.
W przejrzysty sposób etiologię interesujących nas zaburzeń opracowała U. Parol. Autorka stwierdza, iż pierwotne przyczyny afazji (dla U. Parol - alalii) mogą być:
1. wrodzone (dziedziczne);
2. nabyte:
- prenatalne (choroby matki w pierwszej połowie ciąży oraz wtrząsy, urazy psychiczne, krwawienia, zatrucia środkami chemicznymi, skłonność do poronień),
- perinatalne (urazy okołoporodowe),
- postnatalne (choroby dziecka i urazy czaszki w 1, 2, 3 roku życia).
Dodać należy, iż afazja dziecięca to zaburzenie rozwoju języka, które manifestuje się w różny, indywidualny dla każdego dziecka sposób. Objawy tych zaburzeń zależą od ich lokalizacji, charakteru i czasy trwania. Niniejsza praca nie jest więc miejscem na szczegółową analizę tego problemu, gdyż jej autorkę interesował konkretny przypadek dziecka. Logopedyczną diagnozę nominalną Sebastiana Rudego ujęto jako dysfazję sensoryczną typu gnostycznego - zaburzenie przetwarzania informacji werbalnej i tworzenia programów słownych.
Według najnowszego podręcznika "Logopedii" jest to: "częściowa utrata rozumienia przy częściowo zachowanej zdolności mówienia". Dziecko, zatem słyszy i mówi, ale nie rozumie swoich słów ani cudzych przekazów. Odpowiedzi często wydają się być bezsensowne lub nie są wcale udzielane przez dziecko. Często natomiast słyszymy powtórzenie naszego polecenia czy pytania. Wypowiedzi są agramatyczne.
O trudnościach w rozpoznaniu afazji dziecięcej świadczy fakt, że jest ona często mylona z głuchotą, oligofremią, "czystym" autyzmem, chorobą psychiczną (głównie schizofrenią) lub opóźnionym rozwojem mowy.
2. Terapia
Terapia logopedyczna dziecka z dysfazją musi być bardzo zindywidualizowana, tj. dostosowana do osobistych przeżyć, doświadczeń, umiejętności i możliwości dziecka. Zaleca się rozpoczęcie ćwiczeń w mówieniu od nauki wyrazów, stosując przy tym zasadę skontrastowania. W zajęciach indywidualnych proponuje się, aby dziecko najpierw powtarzało wyrazy za logopedą (bądź matką) a następnie rozwijało mowę samodzielną, zaczynając od onomatopei, wykrzykników, echolalii. Przykłady ćwiczeń zainteresowani mogą znaleźć w książce pt. "Psychologiczne problemy afazji dziecięcej" (Warszawa 1968), której autorką jest specjalistka od zaburzeń afatycznych u dzieci - Zofia Kordyl.
Natomiast zajęcia grupowe ogólnie dzieli się na:
- zajęcia ogólnorozwojowe (aktywizują myślenie, rozwijają czynności poznawcze, ćwiczą uwagę i koncentrację);
- zajęcia słuchowo-ruchowe (gimnastyka i logorytmika - kształtują rozwój psychoruchowy, pośrednio i bezpośrednio rozwijają mowę);
- zajęcia wzrokowo-ruchowe (artystyczno - techniczne - niwelują zaburzenia w zakresie koordynacji wzrokowo - ruchowej, ćwiczą grafomotorykę, percepcję wzrokową, orientację w schemacie ciała i przestrzeni);
- zajęcia słowno - ruchowe (czytanie, pisanie, liczenie - przyswajanie znaków graficznych, analiza i synteza słuchowa, percepcja wyrazu, zdania, tekstu); ćwiczenia usprawniające motorykę ręki oraz funkcje słuchowe i wzrokowe);
- zabawy.
Propozycje ciekawych ćwiczeń do wyżej wymienionych zajęć znajdziemy w pozycjach: Kordyl Z., Nauka szkolna dzieci z niedokształceniem mowy, "Szkoła specjalna" 1981, nr 3 oraz Parol U.Z., Dziecko z niedokształceniem mowy, Warszawa 1989. Pamiętać należy, iż terapia dzieci z dysfazją jest terapią kompleksową i wymaga współdziałania wielu specjalistów.