Temat: Pojęcie i zakres polityki gospodarczej.
Na początku referatu należy wyjaśnić sobie samo pojęcie polityki gospodarczej. W bardzo ogólnym znaczeniu polityka gospodarcza: „polega na określaniu celów danego systemu gospodarczego oraz stosowaniu metod, środków i sposobów prowadzących do osiągnięcia tych celów, zgodnie z regułami nauk ekonomicznych”.
Definicja ta jest bardzo ogólna, a stopień jej ogólności zależy od tego z jakiego kryterium go wyodrębnimy. System gospodarczy możemy odnaleźć zarówno w międzynarodowym ugrupowaniu gospodarczym wielu krajów, gospodarce narodowej danego kraju, gospodarce danego regionu czy gminy. Politykę gospodarczą może tworzyć nawet przedsiębiorca, w systemie jakim jest jego firma.
Jednakże słowo polityka oznacza sztukę rządzenia, dlatego też naszą definicje możemy zawęzić do bardziej konkretnej definicji: Polityka gospodarcza oznacza „...świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową- na jej dynamikę i strukturę, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą.” Definicja ta nadal jest dość ogólna i szeroka, spowodowane jest to faktem iż miedzy jej funkcjami, instytucjami i mechanizmami w poszczególnych krajach występują różnice. Różnice te wynikają głównie z różnorodności systemów politycznych oraz systemów społeczno-gospodarczych. Funkcje polityki gospodarczej podlegają stałej ewolucji, a także zaangażowanie państwa jest zróżnicowane i zmienne w czasie.
Podmioty polityki gospodarczej:
Najważniejszym podmiotem polityki gospodarczej w państwie jest władza państwowa i jej organy. Może się ona koncentrować w centralnych organach władzy lub może też włączyć do procesu decyzyjnego organy samorządu terytorialnego, co pozwoli uwzględnić preferencje regionalne i lokalne. Im silniejsza jest ingerencja państwa w politykę gospodarczą tym większą odpowiedzialność ponoszą organy państwowe i ludzie na ich czele.
W dzisiejszych czasach nie możemy zapomnieć o procesach jednoczenia się krajów, np. w ramach Unii Europejskiej, gdzie rządy tych krajów rezygnują z części swoich uprawnień na rzecz wspólnych organów ponadnarodowych. Tworząc w ten sposób ponadnarodowe podmioty polityki gospodarczej, wypełniające funkcje w dziedzinie planowania i realizowanie współpracy gospodarczej w całej wspólnocie, w zakresie spraw określonych w umowach międzynarodowych.
Funkcje polityki gospodarczej:
funkcja stabilizacyjna,
funkcja redystrybucyjna i alokacyjna.
Jako najważniejszą funkcje polityki gospodarczej należy uznać funkcję stabilizacyjną. Istotą funkcji stabilizacyjnej jest zapewnienie ładu ekonomicznego, który będzie gwarantował funkcjonowanie systemy gospodarczego, a w szczególności długotrwały wzrost dochodów indywidualnych i zbiorowych. Wśród oczekiwań funkcji stabilizacyjnej możemy znaleźć:
stopę bezrobocia nie przekraczającą 4%,
inflację na poziomie bardzo niskim w skali roku,
przynajmniej 3% stopy wzrostu PKB rocznie.
Dalsze oczekiwania związane są z procesem regulacyjnym funkcji stabilizacyjnej i są to:
stabilność kursów walutowych,
względnej równowagi pomiędzy bilansem płatniczymi budżetem państwa, a realizacją funkcji redystrybucyjnych i alokacyjnych. (utrzymanie wysokiego poziomu usług publicznych, ochrony zdrowia, oświaty, itd.).
Funkcji stabilizacyjnej należy przyznać pierwszeństwo wśród funkcji, ponieważ to od niej zależą pozytywne efekty innych funkcji. To właśnie procesy regulacyjne funkcji stabilizacyjnej (czyli ilość pieniądza w obiegu, podatki, stopa procentowa) mają za zadanie stabilizowanie koniunktury w długim czasie.
Występowanie tej funkcji i polityki gospodarczej władz, związane jest z występowaniem tzw. niedoskonałości rynku, która wiąże się z tzw. konkurencją niedoskonałą- czyli wykorzystywania przez firmy pozycji monopolistycznej. Państwo musi ingerować np. ustawami antymonopolowymi żeby na rynku pojawiła się zdrowa konkurencja na której skorzystają przede wszystkim konsumenci.
Do posługiwania się funkcją stabilizacyjną państwu potrzebne są:
narzędzia w postaci pieniądza, którego przepływ musi być zawarty w odpowiednie ramy prawne- skuteczne ale niezbyt szczegółowe.
instytucje takie jak bank centralny, banki komercyjne, sądy, urzędy antymonopolowe, fundusze ubezpieczeń, itd.
Aby nie doprowadzić do destabilizacji systemu, procesy regulujące muszą być spójne logiczne i adekwatne do długookresowych celów. Nie mogą to być doraźne działania, gdyż może to wywołać trudne do opanowania skutki.
W ramach funkcji stabilizacyjnej wyróżnić można politykę makroekonomiczną i politykę mikroekonomiczną.
W skład polityki makroekonomicznej wchodzą:
polityka monetarna- reguluje stopy wzrostu podaży pieniądza w systemie gospodarki narodowej,
polityka fiskalna- są tu stanowione prawa dotyczące wysokości i rodzajów obciążeń nakładanych na obywateli,
polityka budżetowa- określa się tu reguły redystrybucji i przeznaczenia publicznych środków finansowych,
polityka kursu walutowego.
Obecnie większość państw na świecie posługuje się tymi elementami polityki makroekonomicznej w celu stabilizacji poziomu produkcji i wielkości zatrudnienia, co w efekcie zapewnia stabilny i długi w czasie wzrost gospodarczy.
Polityka mikroekonomiczna przejawia się w:
powstawaniu państwowej lub komunalnej własności przedsiębiorstw- w celu wytworzenia konkurencji,
regulacja struktury gospodarki- czyli prywatyzacja przedsiębiorstw, likwidacja tzw. schyłkowych gałęzi przemysłu przy jednoczesnym przekwalifikowaniu pracowników,
ingerencja władz w ceny np. pracy(płaca),
wspomaganiu wybranych przez polityków lub urzędników gałęzi gospodarki lub regionów,
finansowanie publicznych zamówień na opracowania naukowe lub innowacyjne, ważne dla systemu gospodarczego,
inne rodzaje finansowego wspierania pojedynczych wytwórców lub ich grup(np. eksporterów) oraz ochrony ich przed konkurencją (np. poprzez cła importowe, podatki graniczne)
Funkcja redystrybucyjna i alokacyjna
Można tu wyróżnić dwie podstawowe płaszczyzny realizacji ww. funkcji przez władzę państwową:
korygowanie naturalne- czyli rynkowy podział wytworzonych dochodów,
kreowanie dóbr i usług publicznych oraz odnowę zasobów ogólnodostępnych.
Dobra publiczne odróżnia od dóbr prywatnych to, że ich użytkowanie przez jedną osobę nie oznacza, iż równocześnie nie mogą być użytkowane przez innych ludzi.
Największym problemem dla władzy i jej organów jest decydowanie o tym jakie produkty i usługi mają być uznane za dobra publiczne i do jakiego stopnia obywatele nie biorący udziału w ich wytworzeniu lub mając np. bardzo mały udział, mogą z nich korzystać.
Państwo nie wszystko może załatwić za pomocą mechanizmów rynkowych, występują tu pewne ograniczenia przy rozwiązywaniu problemów ogólnospołecznych. Mechanizm rynkowy nie jest w stanie zapewnić skutecznej ochrony środowiska naturalnego i jego rekultywacji, czy osłony socjalnej najbiedniejszych warstw społecznych. Jest on zawodny w kwestii zagospodarowani kraju i regionów czy tworzenia bazy edukacji narodowej, nauki, ochrony zdrowia, kultury. W tym wypadku pomocne może okazać się tu dostarczenie tzw. korzyści zewnętrznych. Jest to pewnego rodzaju mechanizm rynkowy jakim państwo wspiera rozwój np. przedsiębiorczości, poziomu życia społeczeństwa, rozwój kulturalny i moralny społeczeństwa . Kolejnym problemem związanym z tą funkcją jest korygowanie rynkowego podziału dochodów. Chodzi tu o zachowanie dóbr ogólnodostępnych oraz podział dochodów. Konieczność pomocy ludziom chorym, w podeszłym wieku lub bezdomnym stwarza niemały problem przy redystrybucji dóbr publicznych. Nie chodzi tu przecież o wyrównywanie sytuacji materialnej(wszystkim po równo), ale o to, żeby znaleźć optimum pomiędzy udzielaniem niezbędnej pomocy społecznej, a nie osłabianiem skłonności do pracy, czy też do pracy „na czarno” przy jednoczesnym przyjmowaniu zasiłków.
Wszystkie te ingerencje mają na celu zapewnienie ładu społecznego i gospodarczego w państwie poprzez oddziaływanie władz publicznych na gospodarkę. Wszystkie działania muszą być motywowane troską o dobro publiczne, stawiane ponad interesami osób, grup i warstw społecznych przy przestrzeganiu reguł racjonalnego działania, gdyż mądra polityka gospodarcza może być potężna dźwignią rozwoju społeczno- gospodarczego.
Bibliografia:
Polityka gospodarcza, pod red. H. Ćwiklińskiego, Uniwersytet Gdański 1997
Polityka gospodarcza, pod red. B. Winiarskiego, AE Wrocław 2000
Polityka gospodarcza, pod red. H. Ćwiklińskiego, Uniwersytet Gdański 1997, s. 22
Polityka ekonomiczna, pr. zbior. pod red. B Winiarskiego, AE Wrocław 2000 s. 17
Polityka gospodarcza, pod red. H. Ćwiklińskiego, Uniwersytet Gdański 1997, s. 26