36. TRZUSTKA

Trzustka (pancreas) jest długim i wąskim gruczołem o budowie zrazikowej, barwy szaroróżowej lub żółtoróżowej, konsystencji miękkiej, o masie ok. 70-90 g. Długość jej wynosi 15-20 cm, szerokość 2,5-5,5 cm, grubość 1,7-2 cm. Trzustka jest ułożona poprzecznie na tylnej ścianie jamy brzusznej za żołądkiem na poziomie I i II kręgu lędźwiowego.

Rozróżniamy w niej: 1) głowę (caput pancreatis), położoną wewnątrz pętli dwunastniczej, 2) trzon (corpus pancreatis), ciągnący się poprzecznie ku stronie lewej i nieco ku górze, oraz 3) ogon (cauda pancreatis), sięgający do wnęki śle­dziony.

Głowa trzustki, nieco spłaszczona, jest zrośnięta z częścią zstępującą dwunastnicy. Trzon i ogon na przekroju poprzecznym mają kształt trójkątny, w związ­ku z czym odróżniamy tu trzy powierzchnie. Powierzchnia przednia, pokryta w ca­łości otrzewną, zwrócona jest ku przodowi i ku górze, tworząc łoże dla żołądka. Powierzchnia dolna, skierowana ku przodowi i dołowi, również pokryta otrzewną, styka się z krezką okrężnicy poprzecznej. Ściana tylna, zwrócona ku tyłowi, zwią­zana jest tkanką łączną wiotką z narządami położonymi na tylnej ścianie jamy brzusznej.

Centralnie w osi gruczołu przebiega przewód trzustkowy (ductus pancreaticus), do którego dochodzą mniejsze przewody zrazikowe. Zarówno przewód głów­ny, jak i przewody zrazikowe dają się łatwo rozpoznać, gdyż ściana ich ma barwę białawą, która odznacza się na tle ciemniejszego miąższu gruczołu.

Przewód trzustkowy otwiera się do dwunastnicy razem z przewodem żółcio­wym wspólnym. Często istnieje jeszcze przewód dodatkowy, znacznie mniejszy i bardziej zmienny, który uchodzi około 2 cm powyżej ujścia przewodu głównego na brodawce dodatkowej.

BUDOWA WEWNĘTRZNA TRZUSTKI

Trzustka ma budowę zrazikową. Liczne drobne rozgałęzienia przewodów zrazikowych w postaci długich, cienkich cewek łączą się z pęcherzykami gruczołowymi, umieszczonymi w zrazikach. Pęcherzyki wydzielnicze są małe, kuliste, wysłane wy­sokimi walcowatymi lub stożkowatymi komórkami gruczołowymi, które ogranicza­ją bardzo wąskie światło. Wewnętrzna część tych komórek, zwrócona ku światłu pę­cherzyków, jest jaśniejsza i zawiera dużo ziarenek wydzieliny (zymogen), zanikających po wydostaniu się wydzieliny do światła pęcherzyka. Zewnętrzna część komórek jest ciemniejsza i składa się z jednorodnej protoplazmy.

Wśród tkanki w każdym zraziku rozsiane są grupy odmiennych komórek, two­rzące wyspy trzustki. Komórki te nie mają łączności z przewodami wyprowadzają­cymi, lecz są oplecione gęstą siecią naczyń krwionośnych włosowatych. Komórki beta wysp trzustki wytwarzają hormon insulinę, która jest bezpośrednio wydzielana do krwi. Wyspy trzustki tworzą tzw. aparat wysepkowy trzustki, który należy do gruczołów dokrewnych.

CZYNNOŚCI TRZUSTKI

Trzustka wytwarza dwa rodzaje wydzieliny: sok trzustkowy, wydzielany do dwunastnicy, który bierze znaczny udział w trawieniu pokarmów, oraz powstające w wyspach trzustki dwa hormony - insulinę, która jest hormonem regulującym prze­mianę węglowodanową, i glukagon (czynnik hiperglikemiczny), podnoszący stęże­nie glukozy we krwi przez rozpad glikogenu.

---