STRUKTURA ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU
Zbyt intensywna eksploatacja zasobów naturalnych przyrody, rozwój przemysłu i urbanizacja pociągające za sobą wzrost zanieczyszczeń środowiska przyrodniczego - to międzynarodowe problemy, które stały się przedmiotem zainteresowania władz wielu państw w drugiej połowie XX wieku.
W 1972 roku odbyło się zgromadzenie przedstawicieli 113 krajów w Sztokholmie na Konferencji „Środowisko Życia Człowieka”. Na tej konferencji po raz pierwszy użyto pojęcia zrównoważony rozwój - ekorozwój.
Kolejnym krokiem było powołanie w 1983 roku przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Komisji d.s. Środowiska i Rozwoju. W cztery lata później raport „Nasza wspólna przyszłość” (Our Common Future), stanowiący punkt zwrotny, stał się ostrzeżeniem, że mieszkańcy Ziemi będą musieli zmienić sposób, w jaki żyją i prowadzą interesy, albo świat stanie w obliczu cierpień ludzkich i szkód w środowisku, w rozmiarach niemożliwych do przyjęcia. Raport, znany również jako Raport Brundtland, po raz pierwszy wskazał ekorozwój (ang. sustainable development) jako drogę do zaspokajania aspiracji i harmonijnego rozwoju społeczeństw, bez ograniczania szans następnych generacji na zaspokojenie ich potrzeb rozwojowych w przyszłości. Komisja stwierdziła, iż światowa gospodarka musi zaspokajać ludzkie potrzeby i uzasadnione wymagania, ale jej wzrost powinien mieścić się w granicach ekologicznej „pojemności” naszej planety. Jednym z efektów dyskusji nad raportem komisji było zwołanie przez Organizację Narodów Zjednoczonych do Rio de Janeiro w Brazylii, Konferencji NZ „Środowisko i Rozwój” , znanej jako Szczyt Ziemi. W dniach 3 - 14 czerwca 1992, w Rio de Janeiro odbyła się Konferencja Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”, która stanowi kamień milowy na drodze do zintegrowania problemów środowiska i rozwoju. W konferencji wzięli udział przedstawiciele 179 krajów i licznych organizacji międzynarodowych, w tym 108 prezydentów i premierów. Przyłączyły się do nich setki przedstawicieli różnych agencji Narodów Zjednoczonych, władz lokalnych, biznesu , nauki, organizacji pozarządowych i innych grup.
Podczas konferencji, w wyniku długotrwałych negocjacji i porozumienia wszystkich uczestniczących stron przyjęto trzy dokumenty o charakterze deklaratywnym:
„GLOBALNY PROGRAM DZIAŁAŃ” - AGENDA 21 - Najprościej Agenda - to program, 21 to symbol XXI w. A więc Agenda 21 to program działań na rzecz zrównoważonego rozwoju świata w XXI w. Globalny Program Działań nazywany popularnie Agendą 21 to liczący ponad 600 stron dokument oparty na 27 Zasadach Karty Ziemi (Deklaracji z Rio). Dokument ten tworzyło tysiące ludzi na całym świecie. Apeluje on do społeczności międzynarodowej o wspieranie działań służących trwałemu zrównoważonemu rozwojowi świata.
Dokument Globalny Program Działań (Agenda 21) składa się z czterech części:
· Społeczno-ekonomicznej.
· Ochrona i zarządzanie zasobami naturalnymi.
· Wzmocnienie roli ważnych grup społecznych.
· Środki wdrażania.
Celem Agendy 21 jest powstrzymanie degradacji środowiska naturalnego. Dokument wskazuje kierunki, w których powinien zmierzać świat, aby zapewnić przyszłym pokoleniom spokojne warunki życia na Ziemi - zrównoważony rozwój. Aby było to możliwe konieczne jest skoordynowanie działań na rzecz ochrony środowiska z zagadnieniami społecznymi i ekonomicznymi. Agenda 21 wyjaśnia, że czynniki demograficzne, konsumpcja i technologia to główne siły napędzające zmiany w środowisku. Określa metody zmniejszenia wpływu marnotrawnych i mało efektywnych modeli konsumpcji w niektórych częściach świata. Agenda 21 prezentuje założenia polityki i programy zmierzające do osiągnięcia równowagi między konsumpcją, liczbą ludności i zdolnością Ziemi do podtrzymywania życia. Przedstawia propozycje rozwiązań dotyczących zwalczania degradacji środowiska lądowego, powietrza, wód, zachowania lasów i różnorodności gatunków żyjących na Ziemi. Zajmuje się problemami biedy i nadmiernej konsumpcji, zdrowiem i edukacją, miastami i sytuacją rolników. Wskazuje zadania dla wszystkich - rządów, czyniąc je odpowiedzialnymi za wprowadzanie zmian, ale również ludzi biznesu, związków zawodowych, naukowców, nauczycieli, ludności tubylczej, kobiet, młodzieży i dzieci. Jak stwierdzono podczas Konferencji, tylko globalne partnerstwo zapewni bezpieczniejszą i zasobniejszą przyszłość dla wszystkich narodów. Działania te powinny być podejmowane na wszystkich poziomach struktur społeczeństw tj. międzypaństwowych oraz wewnętrznych: centralnych, regionalnych, lokalnych i indywidualnych. Odpowiadają im Agendy 21 np. regionalna Agenda 21, lokalna Agenda 21.
Wiele międzynarodowych organizacji wspiera realizację zasad Agendy 21. Należą do nich:
· KomisjaTrwałego Rozwoju ONZ (UNCSD)
· Program Rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNDP)
· Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Zasobów Przyrody (IUCN)
· Bank Światowy (World Bank)
Podstawową niedogodnością, przy realizacji Agendy 21, jest brak gwarantowanych funduszy na jej przeprowadzenie. Równolegle należy odnotować bardzo pozytywne zjawiska. W wielu krajach powstaje bardzo duża liczba proekologicznych organizacji pozarządowych (np. w Polsce jest ich około 700). Wywierają one silne presje na decydentów przyczyniając się do nagłaśniania i rozwiązywania wielu problemów ekologicznych. Liczne organizacje proekologiczne i Partie Zielonych mają swoich przedstawicieli w parlamentach i rządach. Istnieje więc szansa, że proces tworzenia lokalnych Agend 21 będzie się w najbliższych latach intensywnie rozwijał w wielu krajach.
DEKLARACJA Z RIO W SPRAWIE ŚRODOWISKA I ROZWOJU
Uznając integralność i powiązania wieloma zależnościami natury Ziemi - naszego domu, narody, które spotkały się na Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro, przyjęły zbiór zasad dotyczących przyszłego rozwoju. Zasady te określają prawo narodów do rozwoju oraz ustalają ich zobowiązania chroniące wspólne środowisko. Opierają się one na postanowieniach Deklaracji Sztokholmskiej przyjętej w czasie Konferencji ONZ „Środowisko życia człowieka” z 1972 r. Deklaracja z Rio stwierdza, że jedyną drogą osiągnięcia długotrwałego wzrostu gospodarczego jest łączenie go z ochroną środowiska. Będzie to możliwe tylko wówczas, gdy narody ustanowią nowe i sprawiedliwe partnerstwo, w którym uczestniczyć będą rządy, narody oraz kluczowe grupy społeczne.
DEKLARACJA O OCHRONIE LASÓW -prawa dla zrównoważonej gospodarki lasami światowymi.
Na Konferencji w Rio de Janeiro omawiano również zasady pomocy finansowej krajów bogatych dla krajów biednych i rozwijających się. Stworzyło to większe szanse dla ekokonwersji. Kraje Północy miały wspomóc kraje Południa w czystym ekologicznym rozwoju poprzez dopływ pieniędzy i nowoczesnych technik - w tym celu stworzono podatek 0,7% rocznego dochodu na rzecz krajów uboższych. Jednak już w 1993 roku podatek ten został obniżony do 0,29% i większość innych ambitnych założeń Agendy 21, których realizacja miała nastąpić do 2000 roku, została ograniczona.
2