WYKLAD 11: BUDZET - ZASADY BUDZETOWE - DOCHODY I WYDATKI BUDZETOWE
Budżet jest planem finansowym państwa, obejmującym jego dochody i wydatki, uchwalanym na rok budżetowy przez Sejm w formie ustawy zwanej ustawa budżetową.
ZASADY BUDZETOWE
Sa to postulaty nauki dotyczącej planowania dochodów i wydatków budżetowych i ich realizacja.
Zasada równowagi budżetowej
Postuluje ona, aby dochody były równe wydatkom budżetowym.
Do końca lat 30-tych ubiegłego stulecia była przestrzegana, ponieważ zgodnie z teoria liberałów, której przewodził Adam Smith, budżet państwa powinien być zawsze zrównoważony.
W czasie kryzysu gospodarczego w związku z wydatkami publicznymi, które rosły (np. zasiłki dla bezrobotnych, roboty publiczne) ogólny spadek działalności gospodarczej i dochodów budżetowych, w wielu krajach pojawił się deficyt budżetowy, a teoria Keynesa obaliła teorie zrównoważonego budżetu.
Deficyt budżetowy można pokryć w ramach rozkwitu gospodarczego nadwyżką budżetową.
Zasada powszechności budzetu (zupełności)
Wszystkie podmioty sa powiazane z budzetem brutto lub netto. Netto tzn. wynikiem finansowym, brutto sa powiazane z budzetem jednostki budżetowe. Pokrywaja one swoje wydatki z budzetu, a swoje dochody odprowadzaja do budzetu.
Na zasadzie jednostek budżetowych sa zorganizowane Policja, Wojsko, sadownictwo, Administracja Państwowa.
Ludnosc i przedsiębiorstwa prywatne sa powiazane z budzetem netto, co oznacza, ze placa podatki m.in. dochodowe od swojego dochodu.
W Polsce mamy 2 podatki dochodowe:
- od osob fizycznych
- od osob prawnych
Jednostki budżetowe powstaly ze względów moralnych (bo np. Wojsko Polskie nie może być zorganizowane prze osoby prywatne) lub bo sa nieopłacalne (Administracja Publiczna).
W sposób niepelny brutto sa powiazane z budzetem zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze i fundusze celowe oraz fundusze motywacyjne.
Zaklad budżetowy - jest to to jednostka organizacyjna panstwa lub samorządu terytorialnego, która prowadzi działalność na zasadzie odpłatności, pokrywajaca swoje potrzeby z wlasnych dochodow. Koncowa nadwyzka lub niedobor sa rozliczane z budzetem.
Zaklady budżetowe tworzy Minister Finansow. Nie maja one osobowości prawnej, a jedynie samodzielność organizacyjna i w pewien sposób ekonomiczna, gdyz mogą zaciągać kredyty, glownie obrotowe.
Gospodarstwa pomocnicze - ich działalność lub czesc działalności podstawowej jednostki budżetowej może być organizacyjnie wyodrebniona i finansowana z wlasnych przychodow.
Przyklady:
- warsztaty szkolne
- stołówki przy szkolach
- gospodarstwa rolne przy szpitalach
Zysk z gospodarstw jest w 50% przeznaczany do budzetu, a w 50% na potrzeby wlasne.
Fundusze - do 1 stycznia 2005r. istniały tez srodki specjalne, które jednak zostaly przekształcone w fundusze motywacyjne lub celowe.
Fundusze motywacyjne - sa srodkami pieniężnymi, gromadzonymi przez państwowe jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych. Pochodza z dochodow budżetowych panstwa uzyskanych z tytulu przepadku rzeczy lub korzyści majatkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczen skarbowych. Przeznaczone sa one na wynagrodzenia, na funkcjonariuszy, którzy bezpośrednio przyczynili się do ujawnienia tych przestępstw.
Fundusze celowe - ich istnienie jest sprzeczne z zasada jedności budżetowej, wg ktorej całość dochodow i wydatkow panstwa powinna być objeta tylko jednym budzetem. Jest to tzw. Jedność formalna, a wszystkie dochody … powinny być przeznaczone na pokrycie całości wydatkow budżetowych. Jest to tzw. Jedność materialna.
Sa to srodki publiczne, organizacyjnie i finansowo wyodrębnione, finansowane ze scisle określonych źródeł przeznaczenia na konkretne cele (np. Panstwowy Fundusz Srodowiska, Fundusz ubezpieczen Spolecznych, Fundusz Kombatantow, Fundusz Tworczosci).
Uwaza się ogolnie, ze fundusze celowe usztywniaja gospodarke budzetowa i powoduja zamrozenie srodkow na ich rachunkach.
W 1990r. czesc funduszy zostala zlikwidowana, ale wykazuja pne tendencje do odnawiania.
Zasada roczności budzetu
Oznacza, ze Sejm uchwala budzet panstwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. Ustawa obowiazuje 365 dni.
W Polsce rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym.
DOCHODY BUDZETOWE
Podstawowym źródłem dochodow budżetowych jest dochod narodowy.
Podstawowymi dochodami budżetowymi sa dochody:
- podatkowe
- niepodatkowe
Ponad 60% dochodow pochodzi z podatkow pośrednich, glownie PTU(Podatek od Towarow i Uslug), czyli VAT-u - ponad 40% oraz podatku akcyzowego ok. 20%.
Udzial podatkow bezpośrednich wynosi:
- podatek dochodowy od osob prawnych - ok. 9,5%
- podatek dochodowy od osob fizycznych - 14%
Podatkiem nazywamy świadczenie pieniężne, przymusowe, bezzwrotne, ogolne i nieodplatne.
To, ze jest świadczeniem nieodplatnym oznacza, ze bezpośrednio w zamian nic się za niego nie otrzymuje. To, ze jest świadczeniem ogolnym oznacza, ze jego przedmiot i podstawa sa określone przez ustawy jednolicie dla wszystkich podmiotow.
Oplata rozni się jednym przymiotnikiem - odplatna. Tzn., ze uiszcza się ja za roznego rodzaju usługi lub czynności urzędowe świadczone przez instytuty państwowe. Celem oplaty jest przerzucenie kosztow czynności lub usługi (zgubilam się …. (na osoby?)….) , które z nich korzystaja.
Wyrozniamy oplaty: paszportowe, skarbowe, sadowe, notarialne, targowe, melioracyjne, za przedszkole, za muzeum.
Cło jest kolejnym dochodem budżetowym, którego udzial także maleje ze względu na procesy integracyjne.
Jest świadczeniem przymusowym, bezzwrotnym i nieodplatnym, pieniężnym i pobieranym w momencie przekroczenia obszaru celnego danego kraju.
Cła, które maja cel fiskalny, czyli dostarczenie dochodow panstwu:
- importowe
- eksportowe
- tranzytowe
Cła ekonomiczne:
- antydumpingowe
- retorsyjne
- zaporowe
Wysokosc cel jest okreslona na podstawie taryfy celnej, czyli podsumowując podatki, oplaty, cla to dochody bezzwrotne budzetu panstwa.
Oprocz nich występują także inne dochody bezzwrotne, takie jak dywidendy, wplaty z zysku NBP oraz pozostale dochody niepodatkowe.
Dochody z tytulu dywidend:
- wplaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i 1-osobowych spolek Skarbu Panstwa
- dywidendy z tytulu posiadanych przez Skarb Panstwa akcji i udziałów w spolkach
Do bezzwrotnych dochodow zagranicznych można zaliczyc odsetki i oplaty od udzielonych pozyczek i kredytow zagranicznych:
- odsetki od srodkow zagranicznych na rachunkach walutowych Ministerstwa Finansow
- wplaty do budzetu z UE (obejmuja kwoty z programow z udzialem funduszy strukturalnych oraz specjalne ryczaltowe kwoty na poprawe płynności budżetowej)
Do zwrotnych dochodow budżetowych zalicza się:
pozyczki krajowe i zagraniczne w postaci
- weksli skarbowych
- bonow skarbowych
- długoterminowych obligacji skarbowych
pozyczki w zagranicznych instytucjach finansowych
pozyczki międzypaństwowe
pozyczki zaciagane w miedzynarodowych inwestycjach finansowych
Wyrozniamy także kredyty bankow komercyjnych i zagranicznych.
Od 1998r. istnieje konstytucyjny zakaz finansowania instytucji budżetowych przez NBP.
KLASYFIKACJA WYDATKOW BUDZETOWYCH
Sa przeznaczone na realizacje zadan publicznych.
Ze względu na klasyczne funkcje panstwa wydatki można podzielic na wydatki:
Na obrone narodowa, bezpieczeństwo, sadownictwo, administracje, utrzymanie służb dyplomatycznych
Zwiazane z nauka, edukacja, ochrona zdrowia, kultura fizyczna i sportem, kultura
Na splate długu publicznego
Wydatki socjalne
Wyplata zaświadczeń z ubezpieczen społecznych
Zwiazane z szeroko pojeta gospodarka, a wiec na infrastrukture i środowisko, gospodarke mieszaniowa i rolnictwo
Pozostale
Ze względu na związek z ostatecznym podzialem PKB wydatki dzieli się na rzeczywiste, realne, nabywcze, czyli na zakup dobr i usług, zwalniające bezpośrednio popyt oraz redystrybucyjne, czyli transferowe.
Transfery:
dla podmiotow zewnętrznych
- emerytury, renty, stypendia, zasilki
wewnętrzne
- miedzy jednostkami sektora publicznego
dotacje
- podmiotowe (przeznaczone dla wskazanego podmiotu i zroznicowane w zaleznosci od jego celu)
- przedmiotowe (bez względu na cel, dotacje przedmiotowe to doplaty do określonych rodzajow wyrobow lub usług, np. do podręczników szkolnych, akademickich, do posiłków w barach mlecznych, do krajowych przewozow pasazerskich)
- celowe (przeznaczone na wykonanie zadan z zakresu administracji rzadowej, czesci zadan zleconych, a także niektórych biezacych zadan wlasnych, pzez jednostki samorządowe, terytorialne oraz związane z finansowaniem państwowych funduszy celowych
Z punktu widzenia podmiotu, który dokonuje wydatkow wyróżniamy wydatki:
- państwowe
- samorządowe
Za względu na zasieg wydatkow:
- krajowe
- zagraniczne
Ze względu na charakter:
- produkcyjne (na sfinansowanie jakiegos przedsięwzięcia)
- nieprodukcyjne (na sfinansowanie, np. festiwalu muzycznego)
- biezace (na finansowanie działań krotkookresowych)
- inwestycyjne (na finansowanie inwestycji rzeczowych i finansowych)
- osobowe (związane z wynagrodzeniami i innymi świadczeniami na rzecz osob fizycznych)
- rzeczowe (na zakup majatku obrotowego i trwalego)
Wydatki:
- sztywne (obsluga długu publicznego i finansowanie deficytow funduszy ubezpieczen społecznych)
- pozostale